Жұқпалы аурулар (латын сөзі infection – жұқтыру)- бір топ патогенді қоздырғыштармен шақырылатын; жоғары жұғуымен, цикл түрінде өтуімен сипатталатын, арнайы иммунитет құратын, кең таралған аурулар.
Жұқпалы аурулардың әлеуметтік- экономикалық маңыздылығы.
Әлеуметтік- экономикалық мағынасы 2 фактордан құралады
- Сырқаттану деңгейі
- Өлім көрсеткіші деңгейі
Адам патологиясының ішінде үлес салмағы 60-70 % ( ДДҰ жүрек тамыр және онкологиялық аурулардан кейін 3 орында ).Жұқпалы аурулардың назологиялары мыңнан астам.
Жұқпалы аурулар дүние жүзінде маңызды мәселелердің бірі. Бұрын- эпидемиялар мен пандемиялар (оба, нағыз шешек, холера, бөртпе сүзегі, іш сүзегі, грипп т.б – адам өліміне басты себебі болған. Қазіргі күнде- көптеген инфекциялармен сырқаттану біршама төмендеуде.
- Бұрын төмендеген инфекциялар өршіп, қайтадан бас көтеруде ( туберкулез, дифтерия, безгек, холера)
- Кейбір табиғи инфекциялардың белсенділігі жоғарлауда ( оба, кене энцефалит, геморрагиялық қызбалар, лептоспироз)
- Зоонозды инфекциялардың таралуы кеңейген ( сібір жарасы, туляремия, құтырма)
- Жана аурулар пайда болып жатыр ( АИТВ, ротовирусты синдром, Лайм ауруы, вирусты геморрагиялық қызбалар, боррелиоз, легионеллез,холера бенгал)
- Баяу дамитын нерв жүйесінің зақымдауымен өтетін аурулар көбеюде
- Қазіргі күнде жұқпалы аурулардың құрамында көбінесе вирустармен шартты патогенді микробтар шақыратын инфекциялардың үлес салмағы жоғарлауда.
Жұқпалы аурулардың ерекшеліктері
- Жұқпалы ауру туу үшін этиологиялық фактор қажет. Қоздырғыш организмде қорғаныс факторларын (капсула, L – түрлері) түзіп, өзіне тіршілік етуіне әрекет жасайды (соның ішінде антибиотиктерге төзімділік құрастыру).
- Жұқпалы ауруларға жұғыстық тән, әр науқас – ауру көзі ретінде қауіпті.
- Жұқпалы аурулар кең таралып, «лап етіп » өршу, эпидемия немесе пандемия түрінде өтеді.
- Жұқпалы аурулар көбінесе циклдік түрде өтеді (соматикалық, хирургиялық аурулардан басты айырмашылығы)
- Бірталай жұқпалы аурулардан кейін тұрақты, ұзақ иммунитет қалыптасады ( қызылша, дифтерия, скарлатина, желшешек т.б), кейбір аурулардан кейін типіне байланысты қысқа мерзімді иммунитет ( ішек инфециялары), кейбір инфекциялардан кейін иммунитет қалыптаспайды.
Қазіргі уақыттағы жұқпалы аурулар ішінен ең күнделі мәсеселер:
- аурухана ішіндегі инфекциялар
- антибиотик төзімді штаммдар.
Қазақстан Республикасында кездесетін жұқпалы аурулар
- ЖРВИ, соның ішінде грипп
- ішек инфекциялары (дизентерия, сальмонеллез, ботулизм, АИТВ, ВГА)
- менингококкты инфекция
- балалар инфекциясы (қызылша, шел шешек, эпидпаротит ж.т.б.)
- бруцеллез
- сібір жарасы
- лептоспироз
- листериоз
- көктемгі-жазғы энцефалит
- ҚҚГҚ (Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы)
- оба
- тілме
- құтырма
Жұқпалы аурулардың жіктелуі
Этиологиялық факторы бойынша
- бактериялды
- вирусты
- паразитарлы
- саңырауқұлақтармен шақырылатын
- риккетсиоздар т.б
Таралу ортасына байланысты
- антропоноздар
- зооноздар
- зооантропоноздар
- сапроноздар
Таралу механизмі бойынша (Л. З. Громашевский)
- ішек аурулары
- ауа- тамшы инфекциялары
- қан инфекциялары
- тері және шырышты қабат инфекциялары
- туа біткен аурулар
Инфекциялық үрдістің даму түрлері.
Инфекция (infection –жұқтыру, жұғыстық)- ауру қоздырғышы (микроорганизм) адам организміне (макроорганизмге) еніп, сыртқы ортаның жағдайына байланысты қарым қатынасқа түсіп, нәтижесінде инфекциялық процесстің бір түріне апаратын жағдай.
Инфекциялық процесс – қоздырғыштың патогенді әсерінен адам организмінде туатын қорғаныс физиологиялық және патологиялық реакциялардың жиынтығы.
Инфекциялық үрдістің түрлері
Манифестік түрлері (клиникалық көріністер болған кезде)
- жедел
- созылмалы
Бактерия тасымалдаушы:
- ау адамдар арасында болатын, сонын ішінде транзиторлы
- аурудан кейін дамитын
- жедел (3 айға дейін)
- созылмалы түрде (3 айдан кейін, оның ішінде өмір бойы)
Латенттік ( жасырын, иннапарантты)
Баяу дамитын инфекциялар ( құтыру ауруы, герпес инфекциясы)
Инфекциялық үрдістің түрлері
Инфекциялық ауру әртүрлі көріністермен байқалатын инфекциялық үрдістің жоғары дәрежесі.
Байқалу көріністері
- клиникалық
- патоморфологиялық
- биохимиялық
- иммунологиялық
Жұқпалы аурулардың даму циклі
Инкубациялық кезең
Клиникалық көріністер кезеңі
- алғашқы көріністері
- нағыз клиникалық көріністер
Реконвалесценция кезеңі
Аурудың соңы
- сауығуы
- созылмалы түрінде өту
- өлім
Жұқпалы аурулардың диагностикалық принциптері
- Болжам диагноз: шағымдары,эпидемиологиялық мәліметтер,клиникалық көріністер
- Клиникалық диагноз: болжам диагноздың негіздеуімен лабараторлы зерттеу нәтижелері
- Қорытынды диагноз: клиникалық диагноздың негіздеуі, динамикада бақылау мәліметтер
Клиникалық мәліметтерді анықтау.
- Науқастың шағымдары (субьективті белгілер)
- Сырқат анамнезі
- Обьективті көріністер
Шағым жинау ерекшеліктері
- Шағымдар белсенді түрде анықталу керек
- Сырқаттың дамуын күн сайын, кейде сағат сайын анықтау
- Сырқаттың алғашқы белгілерінің пайда болу уақыты
- Сырқаттың басталу түрі ( кенеттен, біртіндеп)
- Продромалды кезең белгілері
- Клиникалық белгілердің пайда болуы мен реттілігі.
- Қолданылған дәрі-дәрімектер.
Обьективті тексерулер:
- Терапевтік қарау схема жүйе – мүше бойынша.
- Науқастың жағдайын бағалау
- сырт келбеті
- тері және шырыш қабаттары
- перифериялылық лимфа түйіндері
- тірек қимыл аппараты
- жүрек тамыр жүйесі
- тыныс алу жүйесі
- ас қорыту жүйесі (тіл, бауыр, көк бауыр)
- несеп жыныс жүйесі
- нерв жүйесі
Диагностикалық мағынасы бойынша барлық клиникалық көріністер 3 топқа бөлінеді
- Патогномды немесе спецификалық белгілер – бұл тек қана осы сырқатқа тән көріністер. Осы көріністер болған кезде – диагноз анық дәлелденеді, болмаған жағдайда осы сырқат деуге мүмкіншілік бермейді.
- Факультативті немесе сүйеніш белгілері. Бұл көрініс осы ауруға негізгі болғанымен, басқа ауруларда да көрінуі мүмкін (мысалы – қан және шырыш араласқан нәжіс бөртпелер,брадикардия,қызба т.б).
- Жәрдемші ( ой салатын) белгілер – бұл көріністер бірқатар ауруларда кездесуі себебімен диагноз қоюға мүмкіншілік бермейді. Бірақ сырқаттың негізгі белгілерімен қоса клиникалық көріністерінің спецификалық жиынтығын құрастыруға мүмкіншілік береді.
Жұқпалы аурулар жиі кездесетін синдромдары:
- Жалпы улану (интоксикация)
- қызба синдромы
- экзантема синдромы
- респираторлы синдром
- диарея синдромы
- сарғаю синдромы
- лимфаденопатия синдромы
- менингиальды
- гепатолиенальды синдромдар.
Эпиданамнез. Мақсаты: пайда болған аурудың көзін, тарау жолын факторларын анықтау.
- зерттеу мерзімі инкубация кезең мерзіміне байланысты.
- нақты сұрақтар қойылып анықталады.
- эпидимиологиялық мәліметтер анықталмаған жағдайда диагноз
- қоюға кедергі болмау керек
- эпидмиологиялық анамнезді жинаған кезде жоспарлы және эпид. көрсеткіштер бойынша жасагған егулер жөнінде мәліметтеранықталады.
Жұқпалы аурулар (инфекциялық) лаборатордлы диагностика
Арнайы емес
- ҚЖА , ЗЖА, құрт жұмыртқаларына тексеру,
- RW, АИВ ауруларға тексеру.
Арнайы әдістер
- Қоздырдырғышты анықтауға бағытталған
- Бактериологиялық
- Вирусологиялық
- Паразитологиялық
- ПТР
- Қоздырғыш антигендерін анықтайтын серологиялық
- реакциялар ( ИФА, РАГА)
- Антиденелерді анықтау
- Серологиялық
- Аллергиялық
- Инстументальды
Жұқпалы ауруларды госпитализациялау ережелері
- Міндетті түрінде (іш сүзегі, менингококты инфекция, ботулизм, сібір жарасы т.б).
- Клиникалық көріністер бойынша (клиникалық асқынулар, ауыр ағымы).
- Эпидемиологиялық көріністер бойынша (эпидемиологиялық ошақтарты залалсыздандыр шаралары)
Жұқпалы ауруларға көмек көрсететін медициналық мекемелер
- Инфекциялық ауруханалар (ересектерге және балалар бөлімшесімен).
- Емханалар құрамында жұқпалы аурулар кабинеттері.
- Жұқпалы аурулардың ғылыми зерттеу институттары.
Инфекциялық стационар тәртібі
- Инфекциялық аурулардың контагиоздылығын ескере отырып, инфекциялық стационарда төмендегілерді қарастыратын (ауруханаішілік инфекцияларды жоққа шығару үшін) эпидемияға қарсы тәртіп сақталу керек (жай инфекциялар кезінде):
- Бокс түрінде диагностикалық палаталар немесе бөлімдердің болуы;
- Инфекциялық ауруларды нозологиялық форма бойынша госпитализациялау;
- Күнделікті дезинфекцияны және науқасты шығарған кезде қорытынды дезинфекцияны жүргізу;
- Аса қауіпті инфекциялар кезінде төмендегілерді ескеретін, қатаң эпидемияға қарсы тәртіп қолданылады:
- Стационарды «таза» және «кір» бөліктерге бөлу;
- Қорғаныс киімде жұмыс істеу (түрлі типті обаға қарсы костюм).
Жұқпалы аурулардың емдеу прициптері
- Уақытында басталу керек
- Комплексті болу керек
- Патогенетикалық емді негіздеу қажет
- Әр науқасқа жеке ерекшеленген ем қолдану керек
«Комплексті ем » ұғымына кіретін жағдайлар:
- рациональды күн тәртібі
- дұрыс тамақтану да ем болады
- этиотропты ем
- патогенетикалық ем
- спецификалық ем
- симптоматикалық ем
- физиопроцедуралар
- санаторлы – курортты ем
Жұқпалы аурулардың алдын алу
Жұқпалы аурудың алдын алу принциптері:
- спецификалық
- спецификалық емес
- вакциналар
- сары сулар
- анатоксиндар
