Лямблиоз
Синонимі – жиардиаз. Лямблиоз – Lamblіa іntestіnalіs қоздыратын, фекальды – оральды механизм арқылы берілетін, латенттік және жедел түрлерінде өтетін, көбінесе ащы ішектің зақымдануымен сипатталатын антропонозды ауру.
Тарихи мәліметтер. Ең бірінші аурудың қоздырғышын іші өтіп жүрген балалардың ішегінен бөліп алған орыс ғалымы Д.Ф.Лямбль (1859 ж.) болады. 1888 ж. француз ғалымы Бланхард қоздырғышты лямблия деп атауды ұсынған.
Этиологиясы. Қоздырғышы – Lamblіa іntestіnalіs (Gіardіa). Вегетативті және цисталық түрлері бар. Вегетативті түрі – трофозоит, алмұрт тәрізді: алдыңғы бөлігі дөңгелек, артқы бөлігі үшкір құйрықты болып келеді. Трофозоит ұзындығы 9-18 мкм, ені 5-10 мкм. Вентральді бөлігінде түтік тәрізді фибрилден тұратын «сорғыш дискі» болады. Денесі цитоплазмалық мембранамен жабылған. Ядросында ірі кариосома мен біркелкі хромосома жиынтығы болады. 4 жұп талшығы болады: алдыңғы, бүйір, орталық, құйрықтық, олар 2 симметриялы топта жиналады. Лямблиялардың энергетикалық алмасуы анаэробты типпен жүреді.
Цисталар дұрыс емес сопақша пішінді, ұзындығы 8-14 мкм, ені 6-8 мкм. Екі контурлы тығыз қабығы, екі немесе төрт ядролары, ұзын талшықтар түйіні болады. Сыртқы ортада төзімсіз.
Лямблиоз патогенезі. Белсенді «қабырғалық» асқорыту жүретін ащы ішектің микробүрлерінің (микроворсинка) щеткалы жиегінде орналаса отырып, трофозоит орталық талшығының көмегімен сорғыш дискісімен қоректік заттардың гидролиз өнімдерін сорып алады. Паразиттердің көпшілігі ащы ішектің бастапқы бөлігінде болады, ортасында азаяды, ал дистальды бөлігінде бір-бір түрден кездеседі. Ішектің эпителиальді жасушаларының микрожарақаттанулары болады. Кей жағдайларда 1 см2 1 млн. паразиттер орналасуы мүмкін. Лямблияның ащы ішектің бойында таралуы және ішектің әртүрлі бөліктеріндегі бүрлерінде орналасу ерекшеліктері қабырғалық асқорытудың белсенділігіне тәуелді болып келеді. Майдың, майда еритін дірумендердің, цианокобаламинның, D-ксилозаның сіңірілуі бұзылады. Көмірсулардың гидролизі бұзылғаннан соң, ішекте ашу үрдістері дамиды, аэробты микрофлораның саны көбейеді, дисбиоз дамиды. Рецепторларды тітіркендіру әсерінен ішектің перистальтикасы күшейеді, өт шығару жолдарының дискинезиясы дамиды. Патогенездің негізгі механизмі паразиттердің алмасу заттарының макроағзаға токсико-аллергиялық әсері болып табылады. Лямблиялар жергілікті IgA түзілуін тежейді, сондықтан эпителиальды қабықшаның әртүрлі аллергендердің өткізгіштігі жоғарылайды.
Тоқ ішекте тіршілік жағдайы қолайсыз болғандықтан, лямблиялар ол жерде инцистелінеді. Цисталар нәжіспен сыртқа шығады.
Эпидемиологиясы. Инфекция көзі – адам. Минимальды жұқтыру дозасы 10-100 циста. Науқас заладанғаннан кейін 9-12-нші күндерден бастап цисталарды сыртқы ортаға бөледі. Цисталардың бөліну белсенділігі диарея басылғаннан кейін өршиді, осы кезеңде 1 г нәжісте 1,8 млн. циста анықталады.
Берілу механизмі фекальды-оральды.
Берілу жолдары: алиментарлы, су арқылы, тұрмыстық-қатынастық. Негізгі берілу жолы – су арқылы. Цисталар суда ұзақ уақыт бойы сақталады (4-20◦С температурада 3 айға дейін). Цисталар хлорға тұрақты. Суды хлормен заладандыру лямблияларға әсер етпейді, сондықтан аурудың су арқылы таралуы қауіпті. Контактілі – тұрмыстық жол балалар мекемелеріне аса тән. Тағам арқылы берілу жолы маңызды емес. Шыбындар, таракандар ауруды таратуға көмектеседі. Олардың ішектерінде қоздырғыш 8 күнге дейін сақталуы мүмкін.
Лямблиоздың клиникалық көріністері полиморфты, ағзаның иммунды жүйесіне байланысты, жекеше болып табылады. Көбінесе субклиникалық, көмескі түрлері кездеседі. Аурудың өршуіне иммунды тапшылық, ферментативті бұзылыстар, жедел ішек инфекциялары, антибиотиктерді көп қолдану, дисбактериоз себеп болады.
Инкубациялық кезең 7-28 күн, көбінесе 2 апта.
Ең жиі кездесетін симптом: асқорыту жолының жоғарғы бөлігінің қызметінің бұзылуы, негізінен асқазан (48%), сирек ащы ішектің асқорытуы симптомдары (35%), сирек өт бөлу жүйесі (19%). Лямблиоздың ішектік түрінің ерте кезеңіне тән симптомдар: айқын диспепсиялық синдром, кекірік, қыжыл, тәбеттің төмендеуі, ішекте толғақ тәрізді ауыру сезімі, ішектің кебуі, құрылдауы. Науқастың тілі жабындымен жамылған, эпигастрий аймағында ауыр сезімі анықталады. Энтерит пен стеаторея көріністері болады. Нәжіс тәулігіне 3-4 рет, сулы консистенциялы, жағымсыз иісті, көпіршіктенген болады, қан қосындылары болмайды. Жедел кезеңінде ауру жақсы емделінеді, 1-4 аптаның аралығында клиникалық көріністері жойылады. Егер науқас этиотропты ем қабылдамаса, иммунды жетіспеушілік фонында ауру созылмалы түріне ауысып, айлар –жылдарға созылуы мүмкін. Ұзаққа созылған ұрдіс науқастың салмағын жоғалтуына себеп болады. Ауру өршіген кезде әлсіздік, бастың ауыруы, диспепсиялық бұзылыстар, гастродуоденит көріністері байқалады. Балалар мазасыз болады, әр түрлі аллергиялық көріністер, терінің қышуы, бронхиальді астма дамуы мүмкін.
Науқастарда гастриттің, дуодениттің, энтериттің, сирек энтероколиттің, өт жолдарының дискинезиясының, панкреатиттің, нейроциркуляторлы дистонияның, ағзаның сенсибилизациясының бейнелері болады. Бактериалды инфекция қосылғанда, клиникасы ауыр түрде болады.
Диагностикасы. Асқазан-ішек жолының ауруларының барлық себептерін анықтағаннан кейін, лямблиозға күмәндану керек. Лабораториялық әдістің негізгі жолы – нәжістен, дуоденальді ішектен микроскопия арқылы вегетативті түрлерін, цисталарын анықтау. ИФА жүргізуге болады, бірақ бұл әдіс паразитологиялық зерттеу арқылы дәлелденуі тиіс.
Лямблиоз емі
Лямблиозға қарсы препараттар:
- Метронидазол 0,25 г. х 3 рет, 5-10 күн.
- Тинидазол 2 г. ауыз арқылы бір рет, балаларға 50-75 мг/кг
- Макмирор 400 мг х 2-3 рет, 7 күн, балаларға 15 мг/кг х 2 рет, 7 күн.
- Альбендазол (немазол) балаларға 10 мг/кг, 7 күн, ересектерге 400 мг х 2 рет, 7 күн.
- Тиберал 1,5 мг 2 күн.
- Нимморазол, орнидазол, секнидазол.
Профилактикасы (алдын алу). Эпидемиологиялық қадағалау, індетке қарсы және алдын алу шаралары амебиаздағыдай. Хлорлы дезинфекциялық заттар лямблияның цистасын өлтіре алмайды, 3% лизол өте тиімді. Суды қайнату арқылы цистаны өлтіреді. Санитарлық ағарту жұмыстарын жүргізу.
