Жүрек перкуссиясы
Перкуссия (латынша percussio “тері арқылы”) қазақша соғып не қағып қарау дегенді білдіреді. Бұл әдіс Гиппократ заманында белгілі болғанымен кеңінен қолданылмаған. Алғаш перкуссияның клиникалық зерттеудегі маңызына көңіл бөлген австриялық ғалым дәрігер Л. Ауэнбруггер (1722-1801) болатын. Оның латынша жазылған “Кеудедегі жасырын жатқан ауруларды адамның кеуде клеткасын соға отырып табуға болатын жаңа әдіс” трактаты 1761 жылы жарық көрген.
Л.Ауэнбруггер “қолдың алақанын жазып, бір бірімен біріктіріп ұстаған саусақтарыңыздың басымен кеуде клеткасын жайлап, асықпай соғып қараған кезде, жүрек тондарының өзгеруі іштегі өзгерістер туралы мәліметтер береді” деп жазған. Өкінішке орай ғалымның орасан зор маңызды еңбегі сол уақытта дұрыс бағаланбаған және елу жыл бойы клиникада қолданылмаған. Тек 1808 жылы, Л. Ауэнбурггердің дүниеден өттуіне аз уақыт ғана қалғанда, Наполеонның жеке дәрігері, француз клиниці Корвизар оның еңбегін француз тіліне аударып, перкуссия әдісін жоғары бағалағаннан кейін ғана клиникада кеңінен қолдана бастады. Корвизар перкуссияны жүрек дерттерін, аорта аневризмасын анықтауда кеңінен қолданған.
Л. Ауэнбурггердің ойлап тапқандай, саусақтардың басымен соғып перкуссиялау тікелей перкуссия деп аталады.
Пиоррри перкуссия әдісіне плессиметрді (plesso – соғамын, metron -өлшем) қолдануды ұсынған. Ол үшін кеудеге плессиметрді тығыз тақап қойып, үстінен саусақпен соғып отырған. Ауэнбруггер бойынша перкуссиялау кезінде кеуденің кең көлемінен мәлімет алынады, ал плессиметрдің көмегімен перкуссия жасаған кезде кеуденің аз көлемді шектелген бөлігінен, патологиялық үрдістердің орнын дәлірек анықтау мүмкіндігі туады. Он төрт жыл өткен соң Винтрих арнайы перкуссиялық балға ойлап тауып, онымен плессиметрдің үстінен ұрып анықтауды қолдана бастаған. Осы құрал – жабдықтардың көмегімен соғып қарау жанама перкуссия деп аталады. Кейінгі уақытта ғалымдар клиника жағдайында перкуссия әдісін одан әрі жетілдіруге тырысқан: әр түрлі аурулар кезіндегі перкуторлық мәліметтер салыстырылады, оның техникасы мен әдістемелерін жаңартады, плессиметр мен перкуссиялық балғаның әр түрлі пішіндері қарастырылып, түрлі материалдардан жасалады. Мысалы: ағаш, металл, піл сүйегі және т.б.
Перкуссия әдісін дамытуға үлкен мән берген себебі: ренген сәулелері ашылғанша ішкі ағзалардағы патологиялық өзгерістер тек қана физикалық, онық ішінде, перкуссиялық әдістермен зерттелген болатын.
Кейін В.П.Образцов өзінің жаңа перкуссиялық әдісін ұсынады.Оны орындау үшін оң қолдың сұқ саусағын ортаңғы саусағының үстінен қайыра салып, зерттеу кезінде сұқ саусақты жылжыта түсіп, денеге соққы түсіреді. В.П.Образцов әдісі тікелей перкусссияға жатады және бұрынғы әдістерге қарағанда дәлірек мәліметтерді алуға мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде кеңінен тарағаны 1935 жылы Г.И.Сокольский ұсынған әдіс. Ол жанамалы перкуссиялық әдіске жатады, тек плессиметр мен балға қолданылмайды, соққы қол саусақтарымен жасалады. Әдетте сол қолдың ортаңғы саусағын денеге жанастырып (плесстметр ролінде), оң қолдың ортаңғы саусағымен (перкуссиялық балға ретінде) соғып отырады.
Бұл перкуссиялық әдістің артықшылығы: ол құрал жабдықтар іздемей – ақ, кез келген уақытта тексере беруге мүмкіндік туғызады.
Жүрекке перкуссия жасау әдісі арқылы жүректің көлемін,оның орналасуын, шекарасын, кескін үйлесімін (конфигурация), сол сияқты қан тамырлары шоғырының енін де анықтауға болады.
Негізінен жүрек екі жағынан өкпемен жабылып тұрады, перкуссияның шарты бойынша, өкпе – ауасы бар мүше, онда ашық дыбыс, ал жүрек –ауасыз мүше, онда тұйық дыбыс естіледі. Осындай әртүрлі жағдайлар перкуссия әдісін тиянақты түрде қолдануға мәжбүр болады.
Жүректің алдыңғы бетінің кішкене аймағы ғана кеудеге жақын жатады, қалғаны өкпемен шектеулі, сол ашық жатқан кішкене аумақта абсолютті тұйық дыбыс естіледі. Бұл шекара жүректің абсолютті тұйықтығы деп аталады. Ал өкпемен қоршалған жүректің аумағына перкуссия жасағанда, өте тұйық емес, одан бәсеңдеу, тұйықталған дыбыс естіледі. Мұны жүректің салыстырмалы тұйықтығы деп аталады.
Жүректің нағыз шекарасы салыстырмалы тұйыққа сәйкес, яғни ол кеудедегі жүректің кескіні. Абсолютті тұйықтық – ол жүректің өкпемен қоршалмаған ашық, оң жақ қарыншасынан тұратын бөлігі.
Аускультация қазақша
Аускультация (латынша auscultatio – “қазақша” тыңдаймын деген сөз) – организмдегі өзіне – өзі пайда болған дыбыстарды тыңдау болып табылады. Бұл әдіс Гиппократтан бастау алады. Оның еңбектерінде әр түрлі дыбыстардың, соның ішінде жүрек соғысын анықтаған. Бірақ ол мәліметтер бүгінгі күнге толығымен жетпеген.
Аускультация әдісін негізін қалаған француз дәрігері Рене Теофил Гиацинт Лаэннек (1781 – 1826). Ол алғаш рет стетоскопты (stethos – кеуде, scopeo – қараймын) қолдануды ұсынған.
Мұндай ой Р.Лаэннек (1781-1826) жылы келген, өзі былай деп жазады: ”Консультацияға келгенімде әйелдің толықтығынан тікелей аускультацияны жүргізу қиынға түсті. Сол кезде маған жаңа ой келді: дәптерді дүрбі тәрізді етіп жиырып, екінші шетін науқастың жүрегіне тақадым. Жүрек соққысын ап – анық естігеніме таң қалдым да қатты қуандым”. Лаэннек кейін осы әдісті терең зерттеп, өкпе мен жүрек аурулары тұсындағы дыбыстарды жазып кеткен. Р.Лаэннек ұсынған стетоскоп ұзына бойы диаметрі бірдей, ұзындығы 33 см ағаш түтік боатын. Кейіннен оның құрылысы талай рет өзгеріп, қазіргідей дәрежеге жетті.
Аускультацияның дамуы стетоскоптың күрделдірумен байланысты деуге болады. Алғашқы стетоскоптар цилиндр тәрізді болып келді, оның кеңейген жағы дәрігердің құлағына ,ал екінші енсіз шеті науқастың денесіне тақалып қойылатын. Стетоскоптар әр түрлі материалдардан: ағаш, қола, піл сүйегі, пластмасса және т.б. жасалған. Дыбыс стетоскоптың ішіндегі ауамен емес, оның қабырғаларымен өткізіледі.
Кейіннен жұмсақ материалдан жасалған стетоскоптар енгізілді. Профессор Н.И.Филатов балаларды тыңдауға арналған өзінің стетоскопын ұсынған, оның бір ұшы екіге бөлініп, зерттеушінің құлағына кигізіледі.
Кейін біртіндеп дыбыс қозғалыстарының берілуін күшейтетін аппараттар – фонендоскоптар ойластырылып табылды. Оның құрылыс ерекшеліктері: фонендоскоптың бір жақ шеті бетіне мембрана тартылған металдын жасалған қуыс болып табылады. Осы шетін адам денесіне тығыз жанастырып қойғанда дыбыс құбылыстары мембранаға беріліп, ол тербеліске келеді де, сол мүшеде белгілі бір дыбыс естіледі. Металды қуыс резонанс теориясы бойынша дыбысты күшейтеді, күшейтілген дыбыс түтіктің бойымен зерттеушінің құлағына жетеді. Ескертетін жағдай: фонендоскоп дыбыстарды күшейтумен қатар өзгертеді, оған қарағанда стетоскоппен естілетін дыбыстар тазаболады. Әрбір дәрігер бір құралмен ғана тыңдап қарағаны дұрыс. Себебі: әрбір фонендоскоп немесе стетоскоп дыбыс құбылыстарын өткізуде бір – бірінен ерекшеленеді. Үнемі тыңдап дағдылану нәтижесінде ғана аускультация әдісінің барлық мүмкіндіктерін меңгеруге болады.
Дәрігер жүректі тыңдағанда әр жағдайда, яғни тік тұрғызып та, жатқызып та тыңдауға дағдылануы керек. Науқастардың кейбір қлыптарында, жүрек ақауларында пайда болатын дыбыстар жақсы естіледі. Мысалы: қолқа қақпақшасы қызметінің жетіспеушілігінде пайда болатын протодиастолық шуыл, науқастың тік тұрған қалпында жақсы естіледі.
Екі жармалы қақпақшаның қызметі жетіспеушілігінде пайда болатын систолық шуыл науқас жатқанда жақсы естіледі. Екі жармалы қақпақшаның тарылуында науқас сол жақ бүйіріне қарай еңкейген кезде де анық естіледі.
Жүректі тыңдағанда дәрігер науқастың оң жағында тұруы керек. Дәрігердің тыңдайтйн нүктелеріне стетоскопты қоюына да ештеңе кедергі болмауы тиіс.
Ұқсас материалдарды қарай кетіңіз:
- Жүрек аускультациясы. Жүрек тондары, шулары
- Жүрек перкуссиясы. Жүрек пішінін анықтау
- Жүрек қантамыр жүйе ауруларын қарап тексеру. Жүрек түрткісін анықтау
- Жүрек және қан тамырлар жүйесі ауруы бар науқастарды сұрастыру
- Қан тамырлар жүйесі. Жүрек құрылысы
