Балалардағы құрсақ қуысының жабық жарақаттары
Құрсақ қуысының жабық жарақаттары біздің елде және шет елде өзінің маңыздылығымен хирургтердің назарын аудартады. Қазіргі уақытқа дейін клиникасы, диагностикасы және хирургиялық тактикасы туралы мәселелер толық зерттелмеген. Бұл, әсіресе, балалар хирургиясына қатысты. Құрсақ қуысының жабық жарақатымен 500-ден астам балаларды бақыладық.
Балалар арасында, көше жарақаттарының тұрмыстық жарақаттарға қарағанда үлесі төмен. С.Я.Долецкий (1962) мәліметтері бойынша көшедегі жарақаттанулар ішінде құрсақ қуысының жарақаттары 27,1% құраса, тұрмыстық жарақаттарда олар – 67,2% болады. Көше жарақатының деңгейіне әсер ететін факторлар: тұрғылықты жерлердің ұйымдасуы, орналасуы, көліктердің әртүрлілігімен қамтылуы, көше қозғалысының ұйымдасуы, тұрғындар арасындағы көше қозғалысы тәртібінің, мәдениетінің деңгейі.
Балаларда құрсақ қуысы мүшелерінің зақымдануларының көбі тұрмыстық жарақаттануларға жатқызылады, олар қалалық көлікпен, ұйымдасқан спорттың немесе өндірістік балалар тәжірибесімен байланыссыз. Тұрмыстық жарақаттанудың негізінде жатқан әртүрлі факторлардың болуынан балалардың құрсақ қуысыағзаларының жарақаттануының түрі мен ауырсынуы да әртүрлі болып келеді. Тұрмыстық жарақатқа әкелетін негізгі себептері: балалардың үйде, аулада қараусыз қалуы, балалар арасында тәрбие жұмысының жеткіліксіздігі, ойын ойнайтын және спорттық алаңдардың болмауы немесе олардың нашар жабдықталуы, құрылыс алаңындағы қатаң бақылаудың болмауы. Балалар дене шынықтыру сабағында тәртібінің болмауынан жарақаттануы ең аз пайызды құрайды. Клиникалық көріністің әр түрлілігі құрсақ қуысыағзаларының жарақатының түріне, орналасуына, көлеміне байланысты болып келеді. Жарақаттан кейін бала ағзасында болып жатқан клиникалық үрдістердің арасында алғашқы сағаттарда және кейінгі кезеңдерде де бала жағдайының ауырлығын көрсететін шок және қан кетулерге аса көңіл бөлу керек.
Шоктың пайда болу жиілігі жайында, хирургтар әртүрлі мәліметтер береді. Өз мәліметтеріміз бойынша балалардың тек қана құрсақ қуысы жарақатында, шок сирек кездеседі (24,4%), ал аралас жарақаттарда 74,6% және қосарласқан жарақаттарда – 77,7%.
Ғылыми әдебиет мәліметтеріне қарағанда балаларда шок жиірек кездеседі, бірақ бала ағзасының ерекшелігіне байланысты (алмасу үрдістерінің қарқындылығы, жүрек-қан тамыр жүйесінде бұзылыстардың болмауы, үлкен адамдарға қарағанда орталық жүйке жүйесінің ауырсынуға төзімділігінің жоғары болуы) сонымен қатар, емханада және жедел жәрдем көлігінде жедел шокқа қарсы жасалатын шаралар жасалғандықтан шок балаларда ауруханада аз мөлшерде тіркеледі. Кіші жастағы балаларда бауыр, асқазан-ішек жолының зақымдануымен жүретін шок, көбінесе комбинирленген, біріккен зақым алған балаларда кездеседі және соған орай жағдайының ауырлығына сәйкес келеді.
Құрсақ қуысы ағзаларының жабық жарақаты кезінде болатын көп мөлшерде қан кету, ағзалардың өмірге маңызды қызметтерінің бұзылуларына әкеледі де, олигоурия, гипоксияға жауап ретінде пайда болатын гипоксемия мен қатар айқын компенсаторлы, вазоматорлы реакцияларды тудыратын патологиялық үрдестер қатарының пайда болуының негізі болып табылады.
Қан кетуге жауап ретінде ағзада сұйықтық мобилизациясы болады, сұйықтықтың тіннен қан тамырға енуінен, қан құрамындағы белок, гемоглобин мөлшерлері азаяды, жасуша ішілік және жасуша сыртылық электролиттердің аралық концентрациясы өзгереді, осы уақытта тамыр тонусы да жоғарылайды.
Жабық құрсақ жарақатының клиникалық көріністері балаларда әртүрлі. Ол жарақат алған уақытына байланысты туындайтын патоморфологиялық өзгерістерге сәйкес баланың жағдайы өзгеріп отырады. Паренхиматозды ағзалардың жабық жарақатында балаларда шок және қан кету жиі байқалады. Егер бауыр мен көкбауыр зақымдалса қан кету көп болады, ал ұйқы безі зақымдалса – оның клиникасы зақымдалу орнына, түріне және ұйқы бездің бөліндісінің құрсақ астарына жайылуына байланысты болады.
Науқасты сырттай қарағанда бозару, кейде шырышты қабаттары мен терінің көгеруі, суық тер, тыныс алудың қиындауы, ентігу көрінеді. Бұл көріністер жарақат алғаннан кейін 1 сағат құрсақінде байқалады. Тыныс алған кезде ауырсыну салдарынан тыныс алу бұзылып, ентігу болса, онда көкетның тітркенуін байқауға болады.
Паренхиматозды ағзалардың зақымдануында құсу симптомы жиі орын алады. Паренхиматозды ағзалардың біріккен зақымдалуына қарағанда жеке ағзаның зақымдалуында құсу жиі болады. Құсудың кеш пайда болуы, құрсақ астарында қан құйылуынан және паренхиматозды ағзаларды нервтендіретін вегетативті нерв жүйесінің перифериялық ұштарының тітіркенуінен патологиялық үрдестің туындауына байланысты.
Құрсақ астарының зақымдалуында ең жиі кездесетін симптом – ауырсыну. Ауырсынудың жергілікті орналасуы құрсақ ағзалары зақымданған баланы қарағанда негізгі диагностикалық бағдар жасауға мүмкіндік береді. Жергілікті шектелген ауырсыну, зақымдалу орнын нақты анықтауға көп жағдайда көмектеседі.
7 жасқа дейінгі балалар ауырған жерін нақты айта алмайды. Олар көбінесе барлық құрсақ аймағының, немесе кіндік аймағының ауырсынуына шағымданады. Атап өтетін жағдай балаларда оқшауланған зақымдануға қарағанда қосарланған зақымдалу кезінде алғашқы симптомдары шок симптомдарымен қатар жүреді, іште ауырсыну байқалады. Жарақат алғаннан кейін балалар сусыздануға, жедел қан кетуге байланысты қатты терлеуге сирек шағымданады. Іш астарының зақымдалуы кезінде негізгі орын алатын белгі – пульс және артериальды қан қысымының көрсеткіштері. Пульстің толымдылық дәрежесі баланың зақымдалу уақытына байланысты. Жиі пульс толымдылығының төмен болуы ағза реакциясынан және құрсақ астарының қан кетуінен кейін болады. Егер құрсақ ағзаларының жыртылуы болмаса және таяу арада емдік шаралар жүргізілсе, бұл реакциялар байқалмайды, ал құрсақ астарынан қан кетіп жатса, пульс жиілейді. Артериальды қан қысымының көрсеткіштеріне қарап бала ағзасының ерекшеліктерін бағалауға болады. Бала ағзасының ерекше компенсаторлық мүмкіндіктеріне байланысты вазо-констрикторлы аппарат ұзақ уақыт артериальды қан қысымының қалыпты болуына әкеледі. Бұл компенсация перифериялық қан тамырларының рефлекторлы спазмын, қанның деподан мобилизациясын, пульстың жиілеуін және қан айналымының жоғарылауын, көп сұйықтықтың қан тамырларына енуін тудырады. Бірақ артериальды қан қысымының қалыпты болуы хирургты тыныштандырмауға, паренхиматозды ағзалардың зақымдалуын жоққа шығаруына болмайды. Артериальды қан қысымының кенеттен төмендеуі науқастың өлімін тудыруы мүмкін. Жабық құрсақ жарақаты кезінде Щеткин-Блюмберг симптомы жиі анықталады. Бұл симптом үлкендермен салыстырғанда балаларда жиі кездеседі.
Құрсақ астары қабырғасының тітіркенуін көрсететін ерте симптом – перкуторлық ауырсыну. Перкуторлық дыбыстың құрсақ қуысының бүйір каналдарының проекциясында тұйықталуы, біртіндеп барлық құрсақ қуысына жайылуы паренхиматозды ағзалар зақымдануының негізгі симптомы болып табылады. Егер құрсақ астарынан қан кету жоғарыласа перкуторлық дыбыстың тұйықталуы мықын және шап аймағынан анықталады. Жабық құрсақ жарақатының клиникалық көріністерін негіздей отырып, балаларда тек динамикалық, қадағалап отырып, ауырсыну көріністерін байқай отырып, құрсақ астарының зақымдалуы жайлы тұжырым жасауға болады. Құрсақ астарының, жыныс ағзаларының зақымдалуындағы нақты көріністер: алдыңғы құрсақ қабырғасының бұлшық еттерінің қатаюы, өздігінен және пальпация кезінде құрсақта ауырсыну, құсу, Щеткин-Блюмберг симптомының оң болуы, ішек перистальтикасы шуларының болмауы немесе әлсіреуі, құрсақ қуысы қабырғасының тыныс алуға қатыспауы. Жабық паренхиматозды ағзалардың жыртылуы кезінде жиі кездесетін симптомдар: анемия, терлеу, жиі құсу, метеоризм, алдыңғы құрсақ қабырғасы бұлшық еттерінің қатаюы, Щеткин-Блюмберг симптомының оң болуы, құрсақек перистальтикасы шуының әлсіз болуы.
Баланың өзінен және баланы әкелуші адамнан сұрастыру, жалпы қарау, клиникалық бақылау, зертханалық және құрал-жабдықтық тексеру мәліметтеріне сүйене отырып негізгі диагноз қойылады.
Балаларда жабық құрсақ жарақатын диагностикалау қазіргі кезге дейін қиындық тудырады. Баланың жарақаттан кейін алғашқы сағаттарда жағдайының өте төмен болуы, осы не басқа ағзаның зақымдалуын көрсететін нақты және патогенетикалық симптомның болмауы біріккен және аралас зақымдалудың болуы қысқа уақытта диагноз қоюға қиындық тудырады.
Балалардағы жабық құрсақ жарақатын зерттеу әдістері және диагностикасы. Толық жиналған анамнез негізінде, баланың жалпы жағдайына, дене ағзаларының жергілікті зерттеулеріне сүйене отырып дәрігер клиникалық диагностикалық ойлар түйіндеп, зерттеу бағытын анықтайды. Қысқа, толық емес анамнез, диагностикалық қателіктер себебін анықтайды. Анамнезді дұрыс бағаламай, басқа көріністерге баса мән беру, оларды жоғары бағалау дәрігер-хирургтың анамнезге тыңғылықты назар аудармағандығын көрсетеді.
Баланы объективті қарау жалпы жағдайынан және сырылуымен қан кету аймақтарынан басталады. Баланың құрсақ ағзаларының зақымдануы кезінде тері және шырышты қабаттарды мұқият қарау керек. Бұл балаларда абдоминальды синдромдар, терінің бозаруы, кейде аздаған көгеру, бет-әлпетінің жүдеуленуі, қан қысымының жоғарылауы, пульстың және тыныс алудың жиіленуі байқалады. Зертханалық тексерістерден жалпы қан және зәр талдамалары қолданылады. Қан құрамынан гемоглобин мен эритроцит мөлшерін есептеу, паренхиматозды ағзалардан қандай дәрежеде қан кеткендігін анықтауға болады.
Қанды әр 30 минут сайын динамикада зерттеу диагностикада кең орын алады. Қан құрамында гемоглобин, эритроцит төмендеуі, лейкоциттердің жоғарылауы баланың құрсақ қуысында апатты жағдай орын алғанын көрсетеді.
Г.А.Барашкованың (1956) мәліметтері бойынша қанның салыстырмалы тығыздығы және гематокриттің төмендеуі қан кетуден кейін алғашқы 3-4 сағатта көрінеді. Бұл көрсеткқұрсақтер арқылы құрсақ астарындағы қан кетуді негіздеуге болады.
Жабық құрсақ жарақаты кезінде жалпы зәр талдамасы негізгі орын алады. Онда өт пигменттерінің болуы өт қабының және ірі өт жолдарының зақымдалуын көрсетеді. Зәрде диастазаның жоғарылауы ұйқы бездің зақымдалуын дәлелдейді.
Егер бала естен тану жағдайында болып, диагноз қою қиындық туғызса, қосымша диагностикалық әдістерді қолдану қажет болады. Мұндай әдістердің құрсақінде ең негізгісі құрсақ қуысына диагностикалық пункция жасау, УДТ.
Эндоскопиялық зерттеу. Эндоскопиялық әдістер ішінде қазіргі кездегі негізгі зерттеу әдісі – лапароскопия. Лапароскопты енгізудің негізгі орнын, анамнезіне (жарақат механизміне, жарақаттаушы затқа) және клиникалық-зертханалық зерттеулерге қарап анықтайды. Егер паренхиматозды ағзалардың зақымдалуына күдік туса зерттеуді Кальк нүктесінен жоғары жүргізеді. Бұл – зақымданған ағзаны толық қарауға мүмкіндік береді.
Бауырдың капсула астылық жыртылуы
Құрсақ қуысын зерттеуді лапаротомиялық қараудан бастайды. Ол патологиялық ағзаны анықтауға мүмкіндік береді. Құрсақ қуысында қанмен боялған сұйықтықты анықтауға болады. Мезентериальды лимфадениттің көрінісінде байқалады. Келесі қарауларда ағза көлеміне, конфигурациясына, түсіне, қозғалысына, консистенциясына, орналасуына мән береді. Бауыр тұсында гематома болса, оның түсі қошқыл, көгерген болады. Манипуляторды қолдану арқылы бауырдың консистенциясын толық анықтауға болады (гематома орналасқан аймақта оның көлемі және тереңдігіне байланысты флюктуация анықталады). бауырдың осылай зақымдалуы анамнез және клиникалық-зертханалық толық зерттеуді қажет етеді. Себебі ауырсыну синдромы бар науқастарда анемия мен эндоскопиялық тексеру нәтижелері арасында сәйкестік болмайды.
Бауырдың капсуласының толық зақымдалуы
Құрсақ қуысын айналдыра қарау кезінде бірден көзге түсетіні жиналған қан мөлшері, оның латеральды каналдарға таралуы (көбінесе оң жаққа, ащы құрсақектер ілмегі арасына, кқұрсақі жамбас қуысына). Егер 1 литр қан кететін болса, екі жақты латеральды каналда және тоқ құрсақектің өрлеуші бөлімін қамтиды. Егер науқас горизонтальды жатса, кқұрсақі жамбас қуысынан бос қуықты көре алмаймыз. Ағзаларды зерттеу кезінде бауырдан қан ұйындысының орналасуын анықтайды. Қан ұйындылары көбінесе бауырдың зақымдалған жерлерін жауып жатады. Бауыры зақымдалған науқастар әдетте шок жағдайында жеткізіледі және жедел түрде қан құюды қажет етеді.
Көк бауырдың зақымдануы
Құрсақ қуысын жаппай қарауда ащы ішек ілмектерінің париетальды құрсақ астарының қызғылт түске боялуы өзіне назар аударады. Көп қан кетсе қан құйылу екі жақ латеральды каналда, кіші жамбас қуысында анықталады. Көкбауыр әдетте көрінбейді, себебі ол қанның ішінде батып тұрған тәрізді көрінеді, сол аймақтан ірі қан ұйындыларын көруге болады. Науқасты горизонтальды жағдайда қарап болғаннан кейін Фовлер жағдайына ауыстырамыз, бұл кезде бос қан төмен қарай ағып жиналады, ал көк бауыр төмен жылжып, мұқият қарауға мүмкіндік туады. Сирек жарақат орнында қою және жабысқан қан ұйындылары анықталады, көкбауыр тұнған көгілдір түсте болады. Көкбауыр байламдарынан қан құйылулар анықталады. Манипуляторды қолдану жарақат аймағын тез анықтауға мүмкіндік береді.
Құрсақ астары арты гематомасы
Құрсақ қуысы ағзаларының жарақаты кезінде диагноз қою үшін лапароскопия қолданылады. Ол арқылы құрсақ астарындағы гематоманың әртүрлі көлемі анықталады. Әдетте осындай науқастардың барлығында жамбас сүйектерінің және бүйректің зақымдалуы болады. Негізгі патологияға немесе эндоскопиялық көріністер жатады. Жалпылай зерттеуде құрсақ қуысынан қанмен боялған сұйықтық анықталады.
Құрсақ астар гематосымен түскен барлық балаларға лапароскопия жасағанда қуыққа катетер арқылы метилен көгін енгізеді, ол қуықтың зақымдалуын анықтауға мүмкіндік береді.
Егер бүйрек зақымдалса, құрсақ астар гематомасы көкетдан кқұрсақі жамбасқа дейін орын алады. Бүйректің зақымдалуын нақты анықтау үшін жасалған лапаросокпиядан соң экскреторлы урография жүргізу арқылы емдеу әдісін анықтайды.
Соңғы жылдары құрсақ ағзалардың жабық зақымдалуын диагностикалауда жиі ультрадыбыстық және радиологиялық зерттеу әдістері қолданылады.
Тағы бір ерекше көрсететін жағдай – балаларды тексерудегі диагностикалық қателіктердің жиілігі. Балалардағы құрсақ қуысының жабық жарақатын диагностикалау негізі – құрсақ қуысының пункциясы (лапароскопия) және ультрадыбыстық зерттеу жатады. Ауруханаға жатқызылған науқастардың 71,9% тексеруден кейінгі консервативті ем нәтижесінен кейін ауырсыну синдромы басылған балалардан құралады. Консервативті терапияны қатаң төсек тәртібі және құрсақке 3-4 сағатқа созылған суық басу құрайды. Соңғы жылдары анестезиология және реаниматологияның қарқынды дамуына байланысты құрсақ қуысының зақымдалуы мен шок көріністері бар науқастарда хирургиялық әдіспен қайта ем жүргізіледі. Құрсақ қуысындағы қан кету және шок көрінісінің айқын клиникасы кезінде науқасты алдын-ала шок жағдайынан шығару – ең бірінші мақсат емес, себебі – операция ең негізгі шокқа қарсы шара болып табылады. Құрсақ ішілік қан кетудің анық емес клиникалық түрінде шокқа қарсы терапия 2-3 сағат аралығында жүргізілу қажет. Жүргізілетін терапия шараларынан нәтиже болмаса, операция жасалынады. Құрсақ қуысының жабық жарақаты кезіндегі операция алдындағы дайындық балалардың жүрек-қан тамыр жүйесін, тыныс алу жүйесін қалпына келтіру және балалардағы анатомо-физиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып жүргізу керек.
Бірінші ретте орындалатын шаралар төмендегі жағдайларға бағытталады: гемодинамика бұзылыстарын азайту, гипоксияны шектеу, энергетикалық үрдестерді арттыру. Аталған бұзылыстар, бала ағзасында циркуляторлы гипоксия фонында жүреді. Премедикация барлық балаларда жансыздандыру түріне байланысты жүргізіледі. Балаларда құрсақ қуысының жабық жарақатына жүргізілетін операцияда – жансыздандырудың ең қолайлы әдісі – наркоз (маскалық, эндотрахеальдық). Операция жедел қан тоқтату, жарақат орнын шектеу бағытында жүргізілуі керек. Балаларда құрсақ қуысына жасалатын операция кезінде тек қана бір ағзаны қарамай, құрсақ қуысының ағзаларын толықтай операцияға арналған уақыт аралығында қарау керек. Жоғарыдағы талаптарды орындауға түрлі модификацияда қосымша көлденең және қиғаш, оң және сол жақтан жүргізілетін орталық операциялық кесу мүмкіндік береді. Балалардың құрсақ қуысындағы біріккен зақымданулардың клиникалық әлсіз симптомының маңыздылығын ескере отырып, құрсақ қуысына толық тексеріс жүргізілуі қажет.
Жоғарыдағы принциптерден ауытқып, асығыс жүргізілген операция ауыр асқынуларға әкелуі мүмкін. Құрсақ қуысының қуысты ағзаларының зақымдануында операция құрсақ қуысының жергілікті инфекциялануын тежеуге, құрсақ қуысын толық құрғатуға және көрсеткқұрсақ бойынша зақымдану аймағына дренаж қоюға бағытталады.
Асқазан жыртылуы кезіндегі операция зақымдану сипатына байланысты. Баланың ауыр жағдайын ескере отырып, асқазан жыртылуында құрсақ қуысын құрғатып, тігіс салу әдісі қолданылады. науқастың қанағаттанарлық жағдайында күрделі оперативті әдістер қолданылады. Мысалы, асқазанның қалтқы(привратник) аймағындағы қабырғасы жыртылуы кезінде асқазанның пилорустық бөлімі, шолтығы (культя), 12 елі құрсақек бөлімдері кесіліп, асқазанның қалған бөлігіне артқы гастроэнтероанастомоз арқылы жалғастырылып тігіледі.
Құрсақектің жыртылуы кезінде зақымдалған аймақты тігумен шектеледі. Құрсақектегі бір-біріне жақын орналасқан зақымдалуларда және шажырқай жыртылуы кезінде құрсақек резекциясы жасалып, «соңы-соңына» анастомозы салынады. Онекі елі құрсақектің жыртылуы кезінде (біртіндеп жыртылуында) ойықтарды құрсақ арты кеңістігінде жеке тілу жасап, дренаждау арқылы тігеді. Он екі елі құрсақекке жүргізілетін оперативті емнің кез келген түрінде, ұзақ уақытқа он екі елі құрсақекке және ұйқы безіне тыныштық тудырады. Он екі елі құрсақек жарасына тігіс салынған соң, оның қуысына зонд енгізіліп, гастростома арқылы шығарылады, осы кезде науқастарға ұйқы бездің ингибитор ферменттері тағайындалады.
Балаларда көк бауырға жасалатын операциялардың барлығын екі топқа бөледі:
- тампондау, спленография, көкбауыр резекциясы, көк бауырға тігіс салу, көкбауыр артериясын байлау және т.б.;
- радикальді-спленэктомия.
Көптеген хирургтар спленэктомияны ең тиімді тәсілдерге жатқызады. Әдебиет мәліметтеріне және өз тәжірибемізге қарағанда, бауырдың жыртылуы кезіндегі гемостазаға спленэктомия арқылы жету тиімді әдіс. Операциядан кейінгі асқынуларды азайту мақсатында, операция құрсақ қуысын тұйық тігумен аяқталады.
Бауырдың жабық жарақаты кезіндегі оперативтік ем.
Бауырдың бүтіндігінің бұзылуына байланысты пайда болған қан кетулер мен бірқатар асқынуларды болдырмау мақсатында, операция ең қажетті де, маңызды әдіс болып табылады.
Қазіргі уақытқа дейін бауыр жыртылғанда қан тоқтату мақсатында, жараланған тамырды байлау қолданылады. Бұл әдіс М.Я. Кузнецов және Ю.Р. Пенский мен 1899 жылы ұсынылды. Зияткерлердің көрсетуі бойынша бауыр тамырлары қатпарлар арасымен кетеді, тамырлар құрамында эластикалық және дәнекер тінді талшықтар болады. Сондықтан жараланған бауыр тамырын қысқышпен (зажим) ұстап- тоқтатуға болады. Қан тоқтатылған соң және жараны тазалағаннан кейін жараланған бауырға тігіс салынады. Гепаторенальді, гемобилия, сол сияқты бауыр жарақатынан кейін болатын некробиотикалқ үрдестерді бірқатар асқынуларды болдырмау үшін, бауыр жарасына хирургиялық өңдеу жүргізілу керек. Бірақ кейде бауыр жарасына жету қиын болса, немесе қан кету қауіптілігі жоғары болғанда, хирург тек беткей, жақын жатқан бауыр бөліктерін қан ұйындысынан және детриттерден босатып, тазартады және тігіс салады. Бауыр тампонадасы тек қана, егер тігіс салу мүмкін болмаған жағдайларда, екіншілік қан кету қауіптілігі болғанда жасалады.
Тампонаданы дәкемен сонымен қатар құрсақ майы – шажырқаймен жасайды. Бірқатар теріс жағдайларға қарамастан (құрсақ қабырғасының жарасы біртіндеп немесе толық тігілмегенде, қысымның әсерінен бауыр тінінің некроздану қауіпі болғанда, тампонды алғаннан кейін болатын екіншілік қан кетулер, операциялық жараның іріңдеуі мен жыланкөздердің пайда болуы, операциядан кейінгі жарықтар, т.б.), дәкелік тампонада жиі қолданады. Дәкелік тампонаданың қарапайымдылығы, оның гемостатикалық оң нәтиже беретіндігі және жараланған өт жолдарынан өттің бөлінуін қамтамасыз етуі, өттік перитониттің дамуына жол бермейді.
Шажырқаймен тампонаданың бағалылығы, оның гемостатикалық әсері тромбокиназаның бөлінуімен түсіндіріледі. Оқшауланбаған шажырқайдың гемостатикалық қасиеті оқшауланған шажырқаймен ұқсас, бірақ биологиялық тұрғыдан қарағанда, оқшауланбаған шажырқай белсендірек (жасушалық элементтің оң әсері бауырдың купферов жасушаларына сәйкес келеді).
Бауыр жыртылуы кезінде төмендегі оперативті-техникалық әдістерге тоқталу керек:
- Киари-Алферов операциясында бауырдың бос жиегін құрсақ астардың қабырға жағына тігеді. Жыртылу бауырдың бетінде орналасса және оның жоғарғы бөлігі көкет күмбездің астында орналасса, бұл операция жара беттерінің көкет күмбезімен және құрсақ қабырғаларымен жабысуына әкеледі. Бауырдың бұл фиксациясы, мүшенің төмен түсуінде қолданады. Бұл әдістің нәтижелігінен – көптеген зияткерлер қолдауына ие.
- М.А. Рубанов операциясы – бауыр жарасынан кеткен қанды тоқтату үшін, үшбұрышты байламның сәйкес келмейтін әсеріне жетпей құрсақ қабырғасы бекитін жерді және көкет күмбезін бөліп тұратын орақ тәрізді байламды қолдану керектігін автор ұсынған. Босаған байламды пластырь ретінде иіп, жыртылған орынды жабады және оның жиектерін бауыр бетіне тігеді. Осы операция бауыр бетінің томпайған жарасында әртүрлі парасагитальді және басқа да жарақаттарда ұсынылады.
- Б.В. Петровский (1952) бауырдың көкеттік беткейінің жарақатының жасау үшін айырмасы бар, көкет кесіндісін тәжірибе жүзінде қолданылып, үлкен табысқа жеткен.
- Соңғы кездерде қан кету қауіптілігін азайту мақсатында бауыр тінінің некрозы мен өт ағуын азайту үшін, бауырдың атипиялық резекциясын жасау жөнінде мәселе қозғалған. Мұндай операция бауыр тамырларының топографиясы мен өт жолдарының сегментарлық орналасуын ескере отырып жасалады. Осыған байланысты жаңа термин пайда болды: «байқаулы» (урегулированная) бауыр резекциясы.
Бауырдың тұйық зақымдалуы кезінде хирургиялық ем қолдану тәжірибесінде бауырдың ауқымды жыртылуы және оның аса ауыр жағдайына байланысты резекция жасау мүмкін еместігіне көз жеткізіледі. Мұндайда операциялық араласу жараны өңдеумен және өлі тіндерді алумен шектеледі. Кейде болжамы жақсы кезде гемостатикалық пленкалармен және пластик заттармен резекциялық бөлікті жабу қолданылады. Бауыр резекциясының нақты техникасы Г.А.Баиров, Н.Л.Кущтың (1975) монографиясында көрсетілген.
Балалардағы үйқы бездің жарақаты консервативті ем нәтижесінде барлық жедел үрдістер басылады да, науқасханадан қанағаттанарлық жағдаймен шығарылады:
- Консервативтік емдеу: ұйқы бездің максимальды түрде тыныштығы және секрециясын тежеу (тағамды шектеу, асқазан сөлінің қышқылдығын бейтараптау, холинолитиктер мен ганглиоблокаторларды қолдану;.
- Дезинтоксикациялық ем, зат алмасу үрдісіндегі гемостаз бұзылысын компенсациясы, аздаған метаболитикалық және тағамдық аллергендердің элиминациясы (көктамырқұрсақіне 5-10% глюкоза, полиглюкин, гемодез, тұзды ерітінділер, витаминотерапия).
- Ауырсынумен күрес, холедохпанкреатикалық өзектің спазмын басу, антиспазматикалық ауырсынуды басатын заттарды бұлшық ет, көктамыр, per os Губергейк, Шелагуров күрделі ұнтақтары және седативті терапия қолдану арқылы секреттің бөлінуін қалпына келтіру.
- Гипосенсебилизациялық ем – тамырлардың қабырғасын қатайтатын препараттар, антигистаминді заттар.
- Антиферменттік ем – протеолитикалық ферменттердің ингибиторын тағайындау, (аминокапрон қышқылы, трасилол, контрикал, т.б.)
- Инфекцияны емдеу, инфекцияланудың алдын алу (қабынуға қарсы, антибактериалды ем).
- Ұйқы бездің құрсақкі секреция бұзылысын қалпына келтіру (фермент алмастырушы препараттармен кешенді ем). Симптоматикалық ем, панкреатит кезінде плюровисцеральды зақымдануды жоюға бағытталған (зәр шығарудың, өт шығарудың, асқазан–құрсақек жолының моторлы функциясын, жүрек жұмысын, ұйқы бездің құрсақкі секреторлық функциясын тұзеу).
- Мүмкін болатын қайталанудың (рецидив) және асқынулардың алдын алу (антикоагулянттар, кортикостероидтар, ұйқы бездің репаративті үрдісін жақсартатын синтетикалық, жануар, өсімдік туындыларынан алынған ферменттік ингибиторлар).
Ұйқы бездің жабық жарақаты кезінде оперативтік ем басты орын алады. Панкреатикалық сөл секреті бездің өзін–өзі қортылуына майлы жасушалардың некрозына, соңынан ауыр перитонитке әкеп соқтырады. Панкреатикалық сөлдің маңындағы тіндерге баяу әсер етуі жарақаттан кейінгі жалған торсылдақтардың түзілуіне әкеліп, операция жасалынады.
Баланы операцияға ерте алған жағдайда ошақты май некроздары болмайды.
Ұйқы бездің жыртылуы кезінде хирург тактикасында жүргізілетін іс–шаралар: құрсақ қуысын жақсылап құрғату, жұлынған тін бөліктерін алып тастау, шашақталған жараның бетін үнемдеп, қайшымен түзеп, капсуласына тігіс салынады. Егер бұл мүмкін емес болған жағдайда, жара бетіне тігіс салмай, ал жыртылған орынға тампон қою, дренажды түтік қолданылады.
Ең тиімді операция паренхиманың, өзектердің бұзылыстарын қалпына келтіру болып табылады. Алайда, езілген тіндер арасындағы өзектерді жалғау, әсіресе өзектерді табу қиынға соғады. Ұйқы бездің резекциясы, көлденең зақымдануы, құйрығының зақымдануы, кейіннен тұқыл перитонизацияға әкеледі. Егер ұйқы безі басының жұлынуы болса, шеттері 12 елі ішек немесе ащы ішекке қосымша энтероанастомозбен ішіне кіргізіледі. Операцияның негізгі мақсаты – ұйқы безі сөлін бос қуысқа бағыттап, некроз, перитонитті болдырмау.
Ол үшін ұйқы безі сөлі еркін ағып түсетін және құрсақ қуысының зақымдалған жерін еркін шектейтін дей етіп, тігіс аймағында тампонада жасау керек.
Ұйқы бездің торсылдағы аса көңіл аударуды қажет етеді. Осы патологияны емдеу кезінде операцияның келесі түрлері қолданылады: марсупиализация, құрсақкі дренаж салу (ащы құрсақекке, асқазанға). Балаларда көбінесе торсылдақ марсупиализациясы жасалады. Жабысқақ үрдестері қуыстың облитерациясына, торсылдақтың жойылуына әкеледі.
Асқынулар ерте және кеш болып бөлінеді. Ерте байқалатын асқынулар: гипертермиялық синдром, коллапс, өкпе қабынуы, плеврит, өкпе ателектазы. Кеш байқалатындар: перитонит, құрсақек өтімсіздігі, ішек эвентрациясы, операциядан кейін жараның іріңдеуі, гемобилия, бүйрек синдромы, көк ет астының абсцессі, магистральды тамырлардың тромбозы, ұйқы бездің құйрығының некрозы, плевра эмпиемасы т.б.
Балалардағы құрсақ қуысына жасалатын операциялар нәтижесіне келесі факторлар әсер етеді: а) операция сипаты, орындалу мерзімі; б) ағзаның зақымдалу түрі (бірлескен, қосарланған, бірлескен–қосарланған, жекеленген); в) шоктың дәрежесі мен қан кету көлемі. Балалардағы құрсақ қуысы жарақаты кезіндегі өлімділік көрсеткішінің төмендеуі жол апатының азаюынан, жол ережелерінің ұйымдастыруының жақсаруына, науқасты ерте госпитализациялап, қан кетуге, шокқа қарсы терапияны эффективті ұйымдастыруға, оперативтік көмекті ерте көрсетіп, операциядан кейінгі асқынуды алдын алуға байланысты.
Балалардың жабық құрсақ қуысы жарақаттарын емдеудегі кейінгі нәтижелері. Қазіргі кезге дейін көкбауыр қызметі жайлы пікір–талас басылмай отыр, соның құрсақінде спленэктомия жасалған науқастардың иммуноглобулин деңгейі төмендеу мүмкіндігі және олардың әр түрлі инфекциялық ауруларды қабылдағыштығының жоғарлауы жайында да болып отыр. Имунологиялық зерттеу кезінде мына мәліметтер анықталды: барлық зертеушілерде антистрептолизин титрі қалыпты деңгейде болды (1/165), С– реактивті белок болмаған, антигиалуронидоза титрі қалыпты деңгейдің жоғарғы шекарасында болған. (1/315) Жасушалық және гуморальдық иммунитет қалыпты көрсеткіштерден айырмашылығы жоқ (Т–РӨК, иммуноглобулиндер С, А, М). Жасалған зерттеулер нәтижелері спленэктомия жасалған науқастардың иммунологиялық фоны өзгермейтінін дәлелдейді. Көбінесе, спленэктомияның гемопоэз жүйесіне әсерін зерттеу үлкен қызығушылық тудырады. Өйткені көптеген клиникалық тәжірибелік зерттеулер нәтижелері көк бауырдың қан жасау және қан ыдырату үрдестерінде үлкен роль атқаратындығын көрсетеді. Біздің мәліметтер бойынша кейінгі уақыттарда (6 ай – 19 жас) лейкоциттердің жалпы көлемі қалыпты деңгейде болады екен. Зерттеулер нәтижесінің көбінде, лимфациттердің көлемі қалыпты деңгейдің жоғары шекарасында немесе одан сәл жоғары болды. Моноциттер көлемі орташа 9-10% болады, яғни, қалыпты деңгейдің жоғары шегінде көрінеді. Зерттеушілердің шамамен 1/3 бөлігінде эозинофелия анықталған (орташа 6% адамда), тромбоциттер саны қалыпты деңгейде. Жасалған тәжірибелерден мынадай қорытынды жасауға болады: зерттеу барысында анықталған перифериялық қан құрамында ғы лимфоцитоз, эритроциттер деңгейінің төмендеуі, эритроциттердің осмостық қысым резистенттілігінің жоғарлауы айтарлықтай болмағандықтан бала кезінде жабық жарақат әсерінен көкбауыр алынып тастаған адамдардың қалыпты өмір сүруіне спленэктомия ешқан құрамында й қиындық туғызбайды.
Балаларда болған бауырдың жабық жарақаты көптеген морфофункционалды өзгерістерге әкеледі. Бұл топтағы науқастарды тыңғылықты зерттеу қажеттілігінің маңызы бауыр қызметінің зақымдануын төмендетуде көмегін тигізеді. Кейіннен жасалған лапароскопиялық зерттеулер нәтижесінде ауырсыну синдромының негізгі себебі бауырдың зақымдалу аймағында, сонымен қатар алдыңғы құрсақ пердесі арасында және өт қабы аймағында орналасқан үлкен жабыспалы тыртықтану үрдесі болатыны анықталды.
Бауыр жарақатын алған науқастардың бауырын эхографиялық зерттеу кезінде қызықты мәлімет алынды. Аталған әдісті қолдану барысында өзгерістер тек емделген науқаста ғана бауырында емес, бұл бірінші дәрежелі зақымдалу алған науқастарда болды. Ал басқа зерттеулерде бауырдың әртүрлі эхографиялық өзгерістері анықталды. Бауыр паренхимасында қалыпты эхоқұрылым фонында әр түрлі формадағы және көлемдегі қарқынды тығыздану ошақтары анықталды. Бұл эхо-белгілердің пайда болуы жарақаттан кейін бауыр паренхимасында пайда болған тығыз тыртықты тіннен ультрадыбысты толқынның шағылысуынан болады.
Эхографиялық зерттеу кезінде, бауыр жарақатынан кейін түзілген тыртықталған тін аумағы операциялық атқарулар кезінде анықталған жара аумағынан үлкен екендігі анықталған және тыртықталған тін бауырдың басқа да жерлерінде анықталған, бірақ хирургтар жарақатты байқамаған. Кейбір науқастарда орталық тамырдың ірі артериалды бағанына хирургиялық өңдеу жасағанда, бауырдың сол жақ бөлігінің толық немесе толық емес атрофиясы түзілген. Кейбір зерттеулерде бауырдың оң жақ бөлігі тыртықты зақымдалғандарда, бауырдың сол жақ бөлігінің компенсаторлы ұлғаюы байқалған. Бұл ағзаның өте үлкен аумағы зақымдалғанымен, бауыр паренхимасының регенерациясы – заңды биологиялық үрдес болғандықтан, бауырдың функциясы сақталады. Бауырды сцинтилляционды камерада зерттеу және радиологиялық әдістер қызықты мәліметтер береді. Мектеп жасына сәйкес балаларда бауырдың ауыр зақымдалуына қарамастан, сцинтиграфиялық мәліметтер катамнезінде анықталған беткей жарақаттарды дәлелдейді. Ол жастағы балаларда бауыр паренхимасының жоғарғы репаративті мүмкіншіліктеріне байланысты. Жарақат орнында регенерат көрінеді және ол өзінің құрылымы бойынша зақымдалмаған бауыр тінінен ешқан құрамында й ерекшеленбейді. Ересек жастағы топқа сцинтиграфия жасалған кездегі мәліметтерге қарағанда бауыр жарақатының зақымдалу деңгейі мен алынған ақпарат арасында ешқан құрамында й пропорционалдық тәуелділік анықталған жоқ.
Кешенді зерттеу жүргізілген науқастардың катанамнезінде бауырдың жабық зақымдалуынан кейін, көбінде өт қабының морфофункционалды бұзылыстары анықталған.
Бала кезінде асқазан-құрсақек жолы жарақаты бойынша ем қабылдаған науқастарды катемнестикалық зерттеу барысында, оларда құрсақектің әр түрлі дәрежедегі дискенезиясы периодты кезеңде қайталанып тұратын құрсақ ауырсынуы, құрсақтің кебуі, құрсақ қатуы, тіпті кейде құрсақек өтімсіздігінің болуы анықталған. Зерттеулердің арасында ұйқы бездің әр түрлі бөлімдерінің жабық жарақаты бар науқастарда жарақаттан кейінгі қант диабетінің синдромдары көрініс берген жоқ. Осыған қарамастан, біздің пікіріміз бойынша, олар эндокринологтың және хирургтың тұрақты диспансерлік динамикалық бақылауында болуы керек.
Ұйқы бездің зақымдалуы болғанда тағамның қорытылуының және сіңірілуінің бұзылыстары жайында мәселелер шешілуі тиіс. Ол үшін нәжісті микроскопиялық қорытылмаған бұлшық ет талшығына және майларға зерттеледі.бірақ осы науқастардың ешқайсысында копрограммада нәжістен көп көлемде бұлшық еттік талшықтар мен қорытылмаған майлар анықталмаған.
Балалардағы құрсақ қуысы ағзаларының жабық жарақатын емдеу нәтижелері. Қазіргі уақытқа дейін көкбауыр қызметі жайлы, спленэктомиядан кейінгі науқастарда иммуноглобулиндер деңгейінің төмендеуі және олардың әр түрлі жұқпалы ауруларға сезімталдығының жоғарлауы жайлы сөз таластар бітпейді (Шапкин В.С., Гриненко Ж.А. 1977).
Балалардағы бауырдың жабық жарақаттары оның морфо-функционалды өзгерістеріне әкеледі. Бауыр қызметінің бұзылу деңгейін төмендетуге бағытталған реабилитациялық шаралардың жоспары мұқият зерттелу жасалуға тиісті.
Лапароскопиялық зерттеулер ауырсыну синдромының пайда болуының негізгі себебі – бауырдың зақымданған жеріндегі, сонымен қатар оның құрсақастар қабырғасының, өт қабы маңайының тыртықтану және жабысқақ үрдестері жатыр.
Асқазан-ішек жолдарының жарақатына байланысты бала жасында операциялық емделген науқастарда катамнестикалық зерттеулер бойынша оларда әр түрлі деңгейдегі құрсақек дискинезия көріністері, құрсақтегі периодты түрдегі ұстамалар, іштің кебуі, қатуы, кейбір жағдайларда өтімсіздік көріністері анықталған. Оларға эндокринолог пен хирургтың тұрақты динамикалық диспансерлік бақылауы қажет.
Құрсақ қуысының қуысты ағзаларының жарақаттары.
Ішектердің зақымдалуы. Лапароскопия жасағанда құрсақ қуысында серозды бөліністердің геморрагиялық боялу және ішек бөліністерімен ластануына байланысты – сарғыш түске ауысуы көрінеді. Жарақаттан кейін ерте уақытта ащы ішек ілмектерінен бірнеше жергілікті парездер анықталады, бұлар құрсақ қуысының басқа зақымдалуынан шектеп тұрады. Ішектің бұл қосымша көрінісі құрсақ қуысын зерттеуге қиындық тудырады. Ащы ішектің шажырқайын толық қарау қажет. Жалпы қарау үшін манипулятор қолданылады. Ішектің кішкентай көлемде зақымдануы лапароскопиялық диагностиканың қиындығын тудырады, сондықтан барлық көріністерді ескеру керек. Барлық жағдайда, ішек жарақатын қарау үшін индиго ерітіндісін жіберіп, зақымданған ішек қабырғасынан ағуын анықтайды.
Қуысты ағзаның зақымдалуы перитонитке әкелетіндіктен ең ұтымды (рациональды) ем таңдаудың және қазіргі заманға сай диагностикалаудың өте маңыздылығын көрсетеді. Құрсақ қуысы ішкі ағзаларының зақымдалу дәрежесі мен ауырлығына әсер ететін факторлар арасында, жарақат кезіндегі жағдай өте маңызды. Құрсақ қабырғасы бұлшық еттерінің белсенді қатаюы, іш ағзаларын зақымдалуынан сақтайды. Қуысты ағзаның толы болуы, ағзаның жеңіл жыртылуына әкеліп, оның ішіндегі заттың құрсақ қуысына ағуына әкеледі. Ағзаның патологиялық өзгеруі, аздаған жарақат кезінде де оның жеңіл жарақаттануына әкелуі мүмкін.
Ішкі ағзалардың зақымдалу түріне және тереңдігіне байланысты капсула асты жыртылулар, іш ағзалық, гематомалар, капсула бүтіндігі бұзылумен жыртылулар және жарылулар, езілулер, бүтін ағзаның немесе бөлігінің жұлынуларын ажыратады. Ең жиі оңашаланған ағза жыртылуы, сиректеу – көптеген (бір уақытта құрсақ қуысының бірнеше ағзаларының зақымдалуы) немесе топтасқан зақымдалулар (бір уақытта іш ағзалары мен басқа анатомиялық дене бөліктерінің зақымдалуы) байқалады. Көрсетілген зақымдалу түрлеріне байланысты әр түрлі клиникалық суреттеме байқалады және дәрігерлік тактиканы таңдау анықталады. Анамнез жинаған кезде зақымдалу жағдайына, соққы күшіне және орнына (локализациясына) көңіл аудару қажет. Бірақ, балалар мен ата-аналары жарақат жағдайын кейде дұрыс түсіндіре алмайды.
Клиникасы және диагностикасы. Құрсақ қуысы ағзалары зақымдалған кезде ең жиі, тұрақты және жүргізуші симптомдардың бірі – зақымдалған ошақ аймағындағы ауырсыну. Қуысты ағзалар зақымдалғанда балалар белгілі бір нақты орынды емес (локализациясыз) іштің барлық аймағындағы ауырсынуға шағымданады. Паренхиматоздық ағза зақымдалған кезде біраз шектелген орында (локализацияланған) ауырсыну оң (бауыр) немесе сол жақ қабырға астында (көк бауыр) болады. Қан құрсақ қуысына жайылған жағдайда, ауырсыну жайылмалы болғанмен зақымдалған ағза жақта ауырсыну айқынырақ болады. Балалар жауырындар, иық үстінің біреуіне ауырсынудың таралуын, берілуін (иррадияциялауын) (Френикус-симптом) байқайды. Ауырсыну мен оның иррадияциясы терең демалғанда және қимылдағанда күшейеді. Ұйқы безі зақымдалғанда белдемеде ауырсыну пайда болады. Жарақаттың сыртқы көріністері-сырылулар, көгерулер және олардың орналасуы маңызды мәліметтер береді.
Қуысты ағза жыртылғанда, құсу жиі, өт араласқан және қатты ауырсынумен жүреді. Құрсақ қуысының паренхиматоздық ағзалары зақымдалып, зардап шеккен науқасты қараған кезде терінің және көзге көрінетін шырышты қабаттарының бозаруы, құрғақ және өңезді тіл, алдыңғы іш қабырғасының әлсіз тыныс алу қозғалысы (экскурсиясы), зақымдалған ағзаға байланысты (бауыр немесе көк бауыр) оң жақ немесе сол жақ іш бөлігінің тыныс алудан қалуы көңіл аударады. Науқас төсекте өзіне ыңғайлы жағдайды қабылдайды. Белсенді, күшті бала жарақаттан кейін адинамиялы бола бастайды. Өзіне ыңғайлы жағдай тапқанша, науқас еріксіз жағдайын, қалыбын ауыстырады, әдетте бауыр немесе көкбауыр зақымданғанда, зақымданған жақ жанына жатуға тырысады. Баланы осы жағдайдан ауыстыру кезінде, ол тез арада бұрынғы жағдайын алуға тырысады («Ванька-встанька» симптомы).
Артериялық қан қысымын динамикада бақылау, іш қуысы қан кету дәрежесін анықтауда толық мәлімет бермейді. Себебі ол жас ерекшеліктеріне байланысты ұзақ уақыт бойы тұрақты болады. Қан қысымының төмендеуі өте сирек, тек профузды, көлемді және ұзақ қан кету кезінде байқалады. Жақсы көрсеткіш – пульс жиілігінің өзгеруі. Ұзақ уақыт бақылау кезінде пульс жиілігінің артуын байқауға болады.
Құрсақ қуысына қанның жайылуына байланысты, бұлшық еттердің сіресуі бүкіл алдыңғы іш қабырғасына жайылады. Іш пердесінің тітіркенуі симптомы құрсақ қуысына төгілген қанмен тітіркену нәтижесінде болады. Капсула асты, немесе ағзаішілік жыртылу кезінде Щеткин-Блюмберг симптомы көбінесе теріс. Құрсақ қуысына қан кету кезінде Куленкампф симптомы оң, яғни іш пальпациясы кезінде айқын ауырсыну мен алдыңғы іш қабырғасы бұлшық еттерінің қатаюы арасында сәйкессіздік анықталады.
Іш перкуссиясы кезінде перкуторлық дыбыс құрсақ қуысындағы сұйықтық жиналу орындарында тұйықталады және дене жағдайын ауыстырғанда төмен қарай ығысады. Қансырау жалғасса құрсақ қуысындағы қан көлемі ұлғаяды. Кей жағдайда, аускультация кезінде ішек перистальтикасы естілмейді (жарақаттан кейінгі рефлекторлық ішек атония нәтижесі). Ректальдық тексеру кезінде кіші жамбас қуысына қан жиналғандықтан алдыңғы күмбездің ауырсынуы байқалады.
Құрсақ қуысының қуысты мүшесі зақымданған баланы жалпы қарағанда баланың беті қалжыраған, аздаған бозару, құрғақ ақ өңезбен жабылған тіл байқалады. Іші қатайған, тыныс алуға қатыспайды, айқын бұлшық еттер қатаюы және іш пердесінің тітіркену симптомы байқалады. Перитонит, токсикоз, эксикоз белгілері күшейгендіктен науқастың жалпы жағдайы күрт (прогрессивті) төмендейді. Дене қызуы аздап көтеріледі (37,50-380С). Перитонит кезінде пульс пен дене қызуы арасындағы арта түседі: 10С дене қызуы көтерілгенде, пульс 20-30-ға көбейеді.
Құрсақ қуысы ағзаларының зақымдануы бар науқастарды рентгенологиялық тексеру міндетті түрде қажет. Жалпы шолуға арналған рентгенологиялық тексеру кезінде, қуысты мүшесінің жыртылуы болса, бауыр мен көкет күмбезі арасында бос газ анықталады. Ал паренхиматоздық мүшенің зақымдалуы кезінде- асқазан ауалы көпіршігінің оңға ығысуы (көкбауыр зақымдалуында), диафрагма күмбездің қозғалғыштығының шектелуімен жүретін, жергілікті немесе жалпы гомогенді қараю байқалады. Зертханалық әдістер диагнозды негіздеуге көмектеседі. Алайда алғашқы сағаттарда, олардың салыстырмалы мәні мағынада. Себебі, көптеген паренхиматоздық мүшелердің зақымдалуы бар науқастарда эритроциттер және гемоглобин төмендеуі аз мөлшерде немесе болмайды. Динамикалық бақылау кезінде де аталған көрсеткіштердің өзгерістері аз болады. Көкбауыр зақымдалғанда мағыналы көрсеткіш – лейкоцитоз және ол, баланың жағдайы төмендеген сайын көбейе түседі. Лейкоцитоз жарақаттан кейінгі алғашқы 8-12 сағаттан кейін дамиды. Бауыр зақымдалуына трансаминаза деңгейінің көтерілуі тән. Ал егер қуысты мүше зақымдалса, іш пердесінің қабынуы құбылыстарымен бірге, ақ қан формуласында өзгерістер байқалады (солға жылжу, лейкоцитоз, эритроциттердің тұну жылдамдығының (ЭТЖ) жоғарлауы). Қышқылдық-сілтілік ортамен су-тұз алмасуын анықтайтын биохимиялық талдамаларда метаболизмдік бұзылыстар байқалады. Сондықтан су-тұз балансының тұрақтылығын қалпына келтіру қажет.
Емі. Құрсақ қуысы мүшелерінің зақымдануы диагнозы қойылса, операция жасау қажет. Егер диагноз күмән тудырса, алдымен консервативтік іс-шаралар жүргізілуі: жергілікті гипотермия, тыныштық, шокқа қарсы ем, тұрақты және мұқият бақылау. Егер аталған әдістер нәтиже бермесе, диагностикалық лапароскопия немесе лапароцентез жасауға көрсеткіш бар.
Капсула асты жыртылуы және гематома кезінде науқастың жағдайы күрт төмендеуі мүмкін, сондықтан жедел хирургиялық араласуды қажет етеді.
Диагноз қойылғанда, лапаротомияны, шокқа қарсы ем және қан алмастыру терапиясы жүргізілгеннен кейін жасалады. Балаларда, жансыздандыру үшін құрсақ қуысы ревизиясына жақсы жағдай жасайтындықтан интубациялық наркоз қолданылады. Табылған патологияға байланысты қажетті іс-шаралар жасалады: көкбауыр зақымданғанда – спленэктомия, бауыр зақымданғанда – бос шарбымен тампонада, П-тәрізді тігіс, органикалық желім қолданылады, ішек қабырғасы зақымданғанда – анастомоз қою арқылы резекция немесе тігу.
Операциядан кейінгі бала күтімі, емі патологияға байланысты және ортақ тәртіпке бағынады.
Ұқсас материалдарды қарай кетіңіз:
