Дәріс кешендері

Пән бойынша: «Визуальді диагностика»

Мамандығы: 5В130100  – Жалпы медицина

Дәрістер: 15 (сағат) 

Курс:  3

Семестр:   5-6

 Дәріс жоспарының тақырыбы 

№1 дәріс 

1. Тақырыбы: Тыныс алу ағзаларының патологиясында визуалді диагностика, балалардағы ерекшеліктері.
2. Мақсаты: Тыныс алу ағзаларының патологиясында визуалді диагностика, балалардағы ерекшеліктерін зерттей отырып диагностикакдағы мүмкіншіліктерін айыра білу

R-скопия – графия, томография бойлылығын, бронхография, КТ, МРТ, аниопульмонография, радионуклидті зерттеу, жүрек пен плевра қуысының УДЗ маммографиясы.

Қолданылмайды: пневмополиграфия, медиастинография, электрорентгенография, R-графия тура ұлғайтып, Соколов,Садофьеву, Алюсову бойынша R-графия,

Rg – скопия

Мақсаты: Көкірек қуысындағы органдарды зерттеудегі негізгі әдіс, өкпе, жүректің барлық ауруларында қолданылады, сонымен қатар кіші қанайналым жүйесінің гемодинамикасын бақылауға көмектеседі.

Барлық стандартты проекцияларда жасалады (тура және қиғаш).

Ортоскопия – Rg-сәуленің горизонтальді түсірімімен науқас вертикальді жағдайда орналастырылады

Трохоскопия және латероскопия – Rg-сәуленің вертикальді түсірімімен науқас горизонтальді жағдайда орналастырылады.

Кемшіліктері: Rg-графиямен салыстырғанда қабілеттілігінің  өте төмендігі, сәулелік жүктеуінің жоғарылығы, субъективті баға беру.

Rg-скопияны профилактикалық бағытта қолдануға болмайды. Rg-скопияны стандартты проекцияларда жасау әрқашан мүмкін емес (тура және қиғаш)

Rg-графия

Артықшылығы: Кіші бөлшектер анық көрінеді, сәуленің төменгі салмағы, келесі түсіріліммен объективті бағалау мүмкіндіктері.

Проэкциялары: алдыңғы тура, алдыңғы артқы, сол және оң бүйір, қиғаш, көзделген.

Өкпенің кез келген ауруларына күдіктенгенде өкпенің күйін зерттеудегі проекцияның алдынғы түзу суреті немесе зақымдануды тұрып орындайды (шынтақ алдыға, 10 рет алдына қарай еңкейю).

Сурет сапасының өлшемлері

1. өкпе суретінің жақсы көрсетілімі (4-5 үстінгі кеуде омыртқалары)
2. өкпе бөлігін кесуге жол беруге болмайды
3. жауырынның қабатталуына жол беруге болмайды

1.      Ең жиі кездесетін қателер

1. кесімді динамикалық бұлдырлаудың аса қатты суреті.
2. фокустық ара-қашықтықтың жетіспеушілігі (<1,5 м)
3. ауру адамның симметриялық емес қалауы
4. ауру адам қолының теріс жатуы

5. аурудың тыныстық қозғалысының тоқтауының толық және жоғарғы қосылуы.

Финкельштейін бойынша өкпенің Rg-графиялық дем алуы. Қабырғаның сынуы кезінде өкпе суретінің жағылуы.

Шолу рентгенограммасының жоспары

1. Rg-грамманы қарау.
2. Суреттің сапасы
3. Науқастың дұрыс орналасуы
4. Көкірек клеткасының пішіні мен көлемі мен мүшелер томографиясы
5. Кеуде клеткасы қабырғасын зерттеу.
6. жұмсақ тіндер құрылысы мен көлемі
7. кеуде клеткасы мен қаңқа жағдайы (бұғана, жауырын, қабырға, мойын омыртқалары)
8. диафрагма астылық жағдай, қабырға-диафрагмалық синус, орналасуы, пішіні, контуры
9. Өкпе тінін қарастыру
10. оң жақ пен сол жақ өкпенінің жалпы салыстырмалы баға беру
11. әр өкпені жеке қарастыру

• өкпе түбірі (құрылысы, орналасуы)

4. Көкірекаралық мүшелерді қарастыу
5. Орналасуы, пішіні, жоғары көкірекаралықтың контуры
6. Орналасуы, пішіні, трахея калибрі
7. Орналасуы, жүрек пен ірі қантамырлардың пішіні.
8. Көкірекаралық көлеңкесінің құрылысы .

Кеуденің рентгендік суреті, қаңқа көлеңкесі қойылған, өкпе, жүрек, көкірекорта, диафрагма, патологиялық үрдіс кезінде кеуде деформациясы дереу өзгереді, өкпедегі көлеңке, жүректің орналасуының өзгеруі, көкірекорта, диафрагма, пневматизацияның жоғарлауы. Мұндай өзгерістер кеуденің әртүрлі морфологиялық, функциялық және өкпеден тыс үрдістерінде болады.

Өкпенің патологиялық өзгеруі, морфологиялық және функциялық өзгерістерді көрсету, өзіңдік суретте рентгендік бейнеленеді, өкпе пневматизациясының әртүрлі өзгерістер, мүшенің функциялық қозғалыстарымен орналасуы.

Рентгенограмманы оқу кезінде (интерпретация) екі негізгі көлеңке үрдісін есте сақтаған жөн: көлеңке ағарады.

4. Иллюстрациалы материалдар – мультимедиялық презентация
5. Әдебиет

Негізгі:

1. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 2000 г.
2. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 1993 г.

     Қосымша:

1. Общее руководство по радиологии I-II части. Серия по медицинской визуализации 1995г. С.263-298.

2 .Милько В.И. Рентгенология. «Вища школа», 1983г. С.178-198.

3. Меллер Т.Б., Атлас рентгенологических укладок, 2005
4. Розенштраух Л.С., Рыбакова Н.И., Виннер М.Г. Рентгенодиагностика заболеваний органов дыхания. Москва « Медицина» 1978 г. С. 9-52.
5. Қорытынды сұрақтары: (кері байланысы)

– тыныс алу ағзасының аурулары кезінде қолданылатын сәулелік диагностика әдістері қандай?

– тыныс алу ағзасы ауруларының негізгі сәулелік синдромдарын атаңыз

№2 дәріс 

1. Тақырыбы: Өкпе ауруларының патологиясында визуалді диагностика сызбасы, балалардағы ерекшеліктері.
2. Мақсаты: Өкпе өзгерістерінің патологиялық анализ сызбанұсқасын оқу мүмкіндіктері
3. Дәріс тезистері

R-скопия – графия, продольная томография, бронхография, КТ, МРТ, аниопульмонография, радионуклидті зерттеу, жүрек пен плевра қуысының УДЗ, маммография.

Шолу рентгенограммасының жоспары

1. Rg-грамманы қарау.
   • Суреттің сапасы
   •  Науқастың дұрыс орналасуы
   • Көкірек клеткасының пішіні мен көлемі мен мүшелер томографиясы

2. Кеуде клеткасы қабырғасын зерттеу.

• жұмсақ тіндер құрылысы мен көлемі
• кеуде клеткасы мен қаңқа жағдайы (бұғана, жауырын, қабырға, мойын омыртқалары)
• диафрагма астылық жағдай, . қабырға-диафрагмалық синус, орналасуы, пішіні, контуры

3. Өкпе тінін қарастыру

• оң жақ пен сол жақ өкпенінің жалпы салыстырмалы баға беру
• әр өкпені жеке қарастыру
• өкпе түбірі (құрылысы, орналасуы)

4. Көкірекаралық мүшелерді қарастыу

• Орналасуы, пішіні, жоғары көкірекаралықтың контуры
• Орналасуы, пішіні, трахея калибрі
• Орналасуы,жүрек пен ірі қантамырлардың пішіні.
• Көкірекаралық көлеңкесінің құрылысы .

Кеуде клеткасының рентгендік суретінде қаңқа көлеңкесі мен өкпе, жүрек, диафрагмадан құралады. Кеуде клеткасындағы әртүрлі морфологиялық және функциональді өзгерістерге байланысты олар да өзгеріп отырады.

Рентгенограмманы оқыған кезде (интерпретация)  екі көлеңкені ұмытпаға жөн: ағару көлеңкелері.

Әр патологиялық процестің бейнесін жеткілікті спаттауға және олардың 8 түрін  Почифора Инрикос әдісі бойынша қарастыруға болады.

1. жағдайы
2. саны
3. пішіні
4. өлшемі
5. қарқындылығы
6. тері айналасындағы бейнені
7. контурын
8. араласуын (рентгеноскопия кезінде)

Бұл формула өкпедегі дөңгелек көлеңке үшін қолданылады. Рентгенограмманы интерпритация жасау үшін патологиялық анатомия мен патофизиологиялық табиғатын бүлу керек.

4. Иллюстрациалы материалдар – мультимедиялық презентация

5.Әдебиеттер

     Негізгі:

1. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 2000 г.
2. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 1993 г.

Қосымша:

1. Общее руководство по радиологии I-II части. Серия по медицинской визуализации 1995г. С.263-298.
2. Милько В.И. Рентгенология. «Вища школа», 1983г. С.178-198.
3. Меллер Т.Б., Атлас рентгенологических укладок, 2005
4. Розенштраух Л.С., Рыбакова Н.И., Виннер М.Г. Рентгенодиагностика заболеваний органов дыхания. Москва « Медицина» 1978 г. С. 9-52.
5. Қорытынды сұрақтары: (кері байланысы)

– тыныс алу ағзасының аурулары кезінде қолданылатын сәулелік диагностика әдістері қандай?

– тыныс алу ағзасы ауруларының негізгі сәулелік синдромдарын атаңыз 

№3 дәріс 

1. Тақырыбы: Өкпе ауруларының патологиясында негізгі синдромдары, балалардағы ерекшеліктері.
2. Мақсаты: Өкпе ауруларының патологиясында негізгі синдромдары, балалардағы ерекшеліктерін айыра білу
3. Дәріс тезистері:

Тынысалу жүйесі патологиясының негізгі синдромдары:

1. Қараю синдромы
2. Ағару синдромы
3. Өкпе суреті деформациясы синдромы
4. Өкпе түбірі патологиясы синдромы

         Өкпе алаңының  көптеп қараюы.

Өкпе алаңының  көптеп қараюы кезінде барлық өкпе алаңының немесе оның көп бөлігінің қараюын түсіндіреді.

Қараю синдромы:

1. Альвеоладағы сұйықтық
2. Ауасыздық пайда бола бастайды (гранулема, жаңадан пайда болу, терілердің қосылуы)
3. Альвеол стеногынан басылуы
4. Жауырын қуысындағы сұйықтық (экссудат, транссудат, ірің, қан лимфасы)

Синдромның анатомиялық негізі-бұл:

1. Өкпелік тканынан ауалықтың жіне тығыздықтың шығуы
2. Жлпақ жауырын тығыздығы
3. Жауырын қуысының патологиялық іші

Қараю синдромына сипаттама

1. Локализация (алаң, аймақ, қабырға,бөліктер, сегменттер)
2. Жайылу аймағы (тотальді, субтотальді, шектелген)
3. Интенсивтілігі (жоғары, орташа, төмен – эталон ретінде көкірекаралық, қабырғалар мен қантамырлар)
4. Құрылысы (біртекті, біртекті емес)
5. Пішіні (дөңгелек, үшбұрышты ж.т.б)
6. Контуры (анық, анық емес)

Қараю себептері

1. Альвеоладағы сұйықтық (экссудат, транссудат, қан, лимфа)
2. Ауалы өкпелі тіннің ауасыз түзіліспен алмасуы
3. Плевра қуысындағы сұйықтық (экссудат, транссудат, ірің, қан, лимфа)
4. Альвеола қабырғаларының жабысуы (сурфактанттың олмауы,бронхтардың обтурациясы)

ТОТАЛЬДІ және     СУБТОТАЛЬДІ қараю

Себептері:
– өкпенің қабыну аурулары (пневмония, туберкулез)
– плевра қуысындағы сұйықтық;
– ателектаз;
– ісіну;
– цирроз;
– ісік;
– фиброторакс (тек тотальді ғана)

Шектелген қараю

• Ошақты көлеңке
• Дөңгелек көлеңке
• Жүзікшетәрізді көлеңке

Ошақты көлеңкелердің өлшемдері

– 2 мм – милиарлы

– 2 – 4 мм – ұсақ

– 4 – 8 мм – орташа

– 8 – 12-15 – үлкен

Ошақты көлеңке жиі себептері:

– туберкулез (ошақты, диссеминирленген)

– ошақты пневмония

• ісік (біріншілікті, екіншлікті)

Аз кездесетін себептер:

– бөліктік ателектаз

– бөліктік ісіну

– қанқұйылу

– саркоидоз

Ошақты көлеңкелер диссеминациясы

– Ошақты көлеңкелердің бір немесе екі өкпе алаңдары бойына шашылуы

– шектелген

– жайылған

Диссеминацияда жиі кездесетін себептері:

• Өкпенің диссеминирленген туберкулезі
• метастаздар
• сепсис кезіндегі пневмония

Сирек кездесетін себептер:

– пневмокониоз

– ацинозды-бөліктік

– гемосидероз

– саркоидоз

– альвеолиттер

Шектелген қараю

• Ошақты көлеңке
• Дөңгелек көлеңке
• Жүзіктәрізді көлеңке

Дөңгелек көлеңке өлшемдері:

–  1.5 ден 6-12 см және одан да көп

Дөңгелек көлеңке себептері:

– ісік

– туберкулома

• дренирленбеген абсцесс
• киста

ЖҮЗІКТӘРІЗДІ КӨЛЕҢКЕ

КОНТУРЫ ШЕКТЕЛГЕН ЖҮЗІК (ОБОДОК) ПІШІНДІ КӨЛЕҢКЕ

СЕБЕПТЕРІ:

– ауалы киста

– каверна

– дренирленген абсцесс

– Ыдыраушы перифериялық өкпе рагі

КӨЛЕМДІ АҒАРУ СИНДРОМЫ

СЕБЕПТЕРІ:

1. пневмоторакс
2. Өкпе эмфиземасы

– қақпалық

– компенсаторлы

– центрилобулярлы

3. Өкпе артериясының гипоплазиясы (стенозы)
4. Үлкен ауалы қуыс

Пневмоторакс – плевра қуысындағы газ

Симптомдары:

– Өкпе суретінсіз ағару

– коллабирленген өкпе жиегі ғана көрінеді

Гидропневмоторакс – плевра қуысындағы ауа мен сұйықтықтың болуы

Сұйықтық – жоғарғы шекарасындағы горизонтальды қараю

ШЕКТЕЛГЕН АҒАРУ СИНДРОМЫ – жүзіктәрізді көлеңке

Өкпе суретінің структуралығының критерийлері

1. Радиальді алшақтау;
2. Дихотомиялық бөліну;
3. перифериялық тарылу;
4. контуры тегіс,анық.

Өкпе суретінің деформациясы синдромы

–   өкпе суретінің молаюы

–   өкпе суретінің деформациясы

–   өкпе суретінің азаюы

Өкпе суретінің деформациясы синдромы

–   өкпе суретінің молаюы

–   өкпе суретінің деформациясы

–   өкпе суретінің азаюы

Өкпе суретінің молаюы

– өкпе суретінің аудан бірлігіндегі элементтер санының ұлғаюы

Молаю себептері

1. Дем шығару фазасы
2. гемодинамикасының бұзылыстары: а) жүректің туа біткен және жүре пайда болған ақаулары б) сол қарыншаның жиырылу функциясының бұзылысы

ӨКПЕ СУРЕТІНІҢ ДЕФОРМАЦИЯСЫ –1)  Өкпе суреті элементтерінің сыртқы контурының анық болмауы2)  Өкпе суретінің қалыпты архитектоникасының бұзылысы

Деформация себептері:

– гемодинамикасның бұзылуы

– Интерстициальді ісік

– пневмофиброз

Өкпе суретінің азаюы

– өкпе суретінің аудан бірлігіндегі элементтер санының ұлғаюы

Ағару себептері:

–    Терең тынысалу фазасы

• эмфизема (барлық түрлері)
• Өкпе артериясының стенозы немесе гипоплазиясы

Өкпе түбірінің структуралылығының критерийлері

1. Өкпе артериясының ені – 15 мм-ге дейін;
2. Аралық бронхтың визуализациясы (10 мм);
3. Өкпе артериясы перифириясының тарылуы;
4. Өкпе артериясының контуры тегіс,анық.

Өкпе түбірі патологиясының өзгерістері:

Түбір өзгертулері оның артуында , нормалы құрылым бұзуында , нығыздауда айтылады , ал кейде және артуда орналасқандардың қақпаларда бронхопульмональныхпен жеңілді және лимфа түйіндердің трахеобронхиальныхі. Нормалы түбірде көлеңке – және өкпе күре тамыр бұтақтарының бейнелеуінен түзеледі , жалпы фон бронховисы күретамырлардың көлеңкелерінің жол-жолдарының , сәулелер түрінде олардың қиюшылардың , клечаткамен ескертілінгенді және түбір басқа білімдерімен. Бірнешенің кеңірек оң жеңіл түбір көлеңке ені 1-1.5 см , сол жеңіл түбір көлеңкесін бірдей , бірақ алдыңғы проекциялар рентгенограммада жүректер және ірі ыдыстарды бейнелеумен мүмкін жарым-жарты тасаланған .

Тамырдың басты тигізуі:

• Өкпе жасұнық қақпасының жиналуы ( түбір жиналуы)
• Өкпе жасұнық қақпасының склерозы ( түбір деформациясы)
• Өкпе тамырындағы лимфалық түйіннің артуы
• Өкпе тамырындағы лимфалық түйіннің Обызвествление

Өкпе түбірлердің зақымдану симптомдары:

1. Бір – немесе екі жақты зақымдану
2. Түбір бөлектенген зақымдануы бары немесе үйлестіру оның патологиялық өзгертулермен жеңілдерді , жүрек немесе органдарда
3. Аурудың жасы
4. Түбір көлеңкелеріндегі нұсқалардың өзгеруі

Бір жақты өкпе түбірінің  зақымдануы кезінде туберкулезді бронхоаденит болуы мүмкін немесе өкпе обырының орталық түрінің айрықша перибронхиальдық өсу шегімен. Шек қою аралығы өткізіледі ең алдымен, аурудың жасын еске алу кезінде. Туберкулезді бронхоаденит кезінде түбір суретінің екі нұсқасы болуы мүмкін. Бірінші нұсқасында түбір көлеңкесінің сыртқы полицикликалық пішіні болады, бронхопульмональдық лимфалық түйіннің артуын дәлелдейді, – осындай түрді  бронхоаденит ісігі деп атайды. Екінші нұсқасында түбір көлеңкесінің жиі емес сыртқы пішіні бар және одан әрі қарай өкпе ауласында сәулелі жолақтар. Осы фазаны инфильтративты бронхоаденит деп атайды. Өкпе тамырының екі жақты зақымдануы кезінде өкпенің және жүректің жағдайына хабардар болуға тура келеді. Айтылған екі жақты түбір мінездемесінің өзгерісі гематогендік-диссеминировандық туберкулез үшін. Нығыздап қатайту және жоғалту құрылымының тамыр көлеңкесінің типі силикозға және диффуздік пневмосклероздың басқа түрлеріне сәйкес. Мағыналы екі жақты өкпе тамырының өзгерісі – олардың үлкеюін және бұзылуын жіктейді, олардың көлеңкесі – өкпе қантолымын бақылайды және өкпеге кіретін талшық ісінуін.  Екі жақты өкпе тамырының зақымдануы кезінде, олардағы лимфалық түйіндердің жүйелі лимфалық лейкоз ауруларын, лимфогранулематоз, лимфосаркоматоз, сонымен қатар көшік кеудеішілік лимфалық қатерлітүйіндер ісігінің кез келген локализациясы бақылайды.

Өкпе суретінің патологиялық өзгерісі

Өкпе суретінің патологиялық синдром өзгерісі барлық ауытқушылықтарды өкпе суретінің қалыпты жаңдайдағы рентгенологиялық көрінісін қосады. Өкпе суреті тамыр арқылы ұсынылған. Қалыпты жағдайдағы өкпе суретіне сипат калибра көлеңкесін тамырдан переферийге жайлап азайту. Тамырлы аумақта ең үлкен бағаналар табылады, ортасында – кішкентай, ал сыртында – жіңішке тамырлы бұтақшалар. Өкпе ауласындағы суреттің қалыңдығы әр түрлі бөлімшелерде бірдей емес – заңды алмастырылған сына тәрізді бөлімшелерде үлкен сандық тамыр көлеңкелер және аз тамырлы аймақтар туралы.

Өкпе суретінің келесі өзгерісін айырылуы:

• Шектелген – өзгеріс көбірек емес жазылады 2 көршілес қабырға аралығындағы аралыққа қарағанда.
• Жайылған – сурет өзгерген мағыналы бөлімдерге бір немесе екі өкпе ауласының немесе тұтас бойы бір өкпе ауласында.
• Жаппай – сурет барлық екі өкпе ауласы бойы өзгерген.

Өкпе суретінің патологикалық синдром өзгерісі бақыланады өте көп туа біткен – ауруларда және өкпедегі қан және лимфаайналым алынғанда, бронхит ауруларында, барлық қабынған және дегенеративті – дистротивті өкпе зақымдануында, көптеген ісік үдерістерінде және т.б.

Өкпе суретінің негізгі өзгерген үлгілері:

1. Өкпе суретінің нығаюы және байытуы. Ол сурет элементтерінің саны артқанда сурет ауласының бірлік алаңында айқындалады. Тамыр көлеңкесі үлкейген, одан сансыз көп кең тамырлы көлеңкелер кетеді. Осы түр өзгерісі өкпе суретінің бірінші кезекте келесі ауру топтарын шамалап мәжбүрлейді:
   • Туа біткен және жүре пайда болған жүрек кемістігі
   • Пневмосклероздың кез келген шығу тегі
   • Компенсаторлық ұлғаюдың өкпе қантолымы екінші өкпе зақымданғанда айқындалады (цирроз, экссудатты плеврит) немесе оны өшіргеннен кейін.
2. Өкпе суретінің деформациясы. Ол әдетте суретпен ұлғайғанда үйлеседі, бірақ тамыр жүрісінің өзгерісі айырылады, периферии тамыр көлеңкесінің тарылуы жоқ болады, осы үзік-үзік көлеңкелер, олардың пішіндерінің тегіз еместігі. Сурет тәртіпсіз істелінеді. Осы өкпе суретінің өзгерген түрі айрықша қабынған зақымданулармен, өкпе тіндерінің ұлғаюларымен және беріштенулерімен байланысты.
3. Өкпе суретінің кедейленуі. Соған қоса өкпе ауласының алаңының бірлігінде сурет элементтері аз бақыланады, қалыпты жағдайға қарағанда. Типтілік мысал ретінде қызмет етуі мүмкін өкпе конпенсаторлық гиперпневматозы немесе бөліктер зақымданған басқа бөліктер жанында немесе басқа өкпеге. Нәтижесінде өкпе кебуінің тамырлы көлеңкесі өкпе ауласында сирек таратылған, қалыпты жағдайдағы өкпеге қарағанда.

Өкпе ауласының жайылған сәулеленуі

Жайылған сәуле синдромының астынан көтерілген мөлдірліктердің бірталай бөліктерін түсінеді немесе барлық өкпе ауласына оған тәуелсіз, шақырылған осы сәулелену зақымданған өкпе тіндеріне немесе өкпеден тыс өзгерістерге.

Өкпеден тыс оқшаулау үдерісінің жанында жайылған сәулеленудің себебі пневмоторакс болып келеді, яғни плевралық қуысқа ауа жиналуы.

Өкпеішілік өзгеріс жанында жайылған сәулеленуге келесі күйлерді алып келуі мүмкін:

1. Созылмалы везикулалы өкпе эмфиземасы.
2. Бөліктердің желденуі немесе өкпенің салдарынан қақпақша бронхының тығындалуы кез келген түбі.
3. Компенсаторлық гиперпневматоз, яғни компенсаторлық бөліктердің көлемдерінің үлкеюі немесе өкпе сөндіру салдарынан басқа бөліктердің дем алуы.
4. Өкпедегі ірі әуе қуысы.
5. Өкпенің артериялық қаназдығы өкпе артерияларының салдарынан дамымай қалған.

Рентгенологиялық белгілер.

Пневмоторакс кезінде:

• жайылған сәуле ортасында өкпе суретінің жоқ болуы
• сыртқы шек бөлімінің сәулеленуі кеуделік қабырға пішінінде пайда болады, ал ішкі шегінде – өкпек және сәйкес өкпе беті.
• пневмоторакс кезінде қысымы жоғарылған плевралық қуыс ағза көкірекортасы қарама-қарсы жаққа араласқан, ал диафрагма пневмоторакс жағындағы әдеттегідей төмен деңгейде орналасқан.

Жайылған сәулелену синдромы созылмалы өкпе эмфиземасында әбден жиі кездеседі. Рентгенограммада екі өкпе алаңының үлкеюі, олардың мөлдірлігінің биіктеуі, диафрагманың төмен жағдайы және тығыздауы, омыртқаның кеуде бөлігінің құнысы және төссүйек алдағы доғатәріздес кідірісі анықталады. Суреттегі ағартулар, дем алудың және дем шығарудың биіктігінде жасалынған, эмфиземаның функциалық симптомаларын ұстауға болады. Оларға өкпе алаңының дем алу және дем шығару кезіндегі шағын сәуле өзгешеліктері қатысты, диафрагманың тыныстық қимылдарына шек қою және дем шығаруды ұзарту.

Егер біржақты жайылған сәулелер кезінде оның фоныңда өкпе суреті жоқ болса және ширақ медиальдық пішін сәулелері суреттелінсе, яғни өкпенің тығыздалған шегі, бұл пневмоторакстың сенімді белгілері.  Оның шығуы – травмалық, өздігінен, жасанды, анамнеза арқылы бәрін жайлап талқылайды. Жиі пневмоторкс кезінде өкпе шегі белгіленеді бір емес екі немесе үш сызықпен. Бұл білдіреді, әр түрлі бөліктер тегіс емес тығыздалған, және олардың әр қайсысының шеті бөлек суретте көрінеді. Егер өкпенің бір немесе бірнеше жерінде плевралық жабыспалар белгіленсе, сонда сәулелі фонда қосымша ауыр жүкпелелерді және үшбұрыштарды көруге болады. Кез келген пневмоторакс кезінде плевралық қуыс, ауадан болуы мүмкін және кейбір сұйықтық мөлшері (сірнелі жалқық, қан, ірің, т.б.) Сұйықтықтың өзгешелігін рентгенограмма арқылы анықтау мүмкін емес – бұл плевралық пункция жолымен жүзеге асырады. Бірақ сұйықтықтың бар болуы оңай анықталады – жоғарғы горизонтальдық деңгейде саңылаудың астынғы бөлігі қараңғылауда айқын көрінеді.

Бронхылық өткізгіштіктің синдром бұзылуы рентгенодиагностикалық өкпенің патологиялық күйінде үлкен роль атқарады. Ол көп аурулар кезінде пайда болады және азаюмен немесе саңылау бронхының жабылуымен байланысты. Сондықтан өкпе ауа алмастырылуы толық емес.

Бронхостеноздың екі түрін айырады:

– обтурациялық (обструкциялық) – саңылау бронхының ішкі салдарының жабылуы;

– компрессиялық – бронхтың сыртқы қысылуы.

Бронхостеноздың үш дәрежесін белгілейді:

Бірінші дәрежесі – жарым-жартылай желдеткіш тығындалуы – ауа үлкен емес мөлшермен дем алу кезінде тарылған бронх түседі, ал дем шығару кезінде осы мөлшер шығады, бірақ циркуляция төмен, бронх саңылауы кішірейген және өкпе гиповентиляция күйінде табылады. Рентгенограммада өкпе тіндерінің пневматизацияларының кішіреюі анықталады, бірақ басқа бөлімдерге (шеру) салыстырғанда.

Стеноздың екінші дәрежесі – желдеткішпен байланысты, бронхтың қақпақша тығындалуы. Дем алу кезінде бронх кеңейтіледі және ауа өкпедегі кеңейтілген саңылау арқылы тиеді, ал дем шығару кезінде бронх саңылауы кенеттен тарылады және ауа толығымен өкпеде қалады, сорғы әрекеті бір жақты бағытқа бағытталады, осы бейнеде желдеткіш желдету немесе обтурациялық эмфизема қалыптасады. Эмфизема жағында қабыртқааралық аралары кеңейтіледі, қабыртқа горизонтально жайғасқан, ағзаның көкірекортасы қарама-қарсы жаққа араласқан.

Үшінші дәрежесі – бронх саңылауының толық тығындалуы. Ауасыздық – ателектаз басталады. Ателес – толық емес, эктазис – кеңейтілген (грек. сөзі. Өкпенің тығыздалуы бронхтың саңылау тығындалу салдарынан-ателектаз, өкпе тығыздалуы, өкпе ішіндегі плевралық қуыс қысым кезінде пайда болады (ауа, экссудат, қан) коллабировалық өкпе деп аталады).

4. Иллюстрациалы материалдар: мультимедиялық презентация
5. Әдебиеттер

Негізгі:

1. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 2000 г.
2. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 1993 г.

Қосымша:

1. Общее руководство по радиологии I-II части. Серия по медицинской визуализации 1995г. С.263-298.

2 .Милько В.И. Рентгенология. «Вища школа», 1983г. С.178-198.

3. Меллер Т.Б., Атлас рентгенологических укладок, 2005
4. Розенштраух Л.С., Рыбакова Н.И., Виннер М.Г. Рентгенодиагностика заболеваний органов дыхания. Москва « Медицина» 1978 г. С. 9-52.
5. Қорытынды сұрақтары: (кері байланысы)

– тыныс алу ағзасы ауруларының негізгі сәулелік синдромдарын атаңыз

№4 дәріс 

1. Тақырыбы: Асқорыту жүйесі патологиясының визуальді диагностикалау әдістері
2. Мақсаты: Асқорыту жүйесі патологиясының визуальді диагностикалау әртүрлі әдістерімен танысу
3. Дәріс тезистері:

Асқорыту жүйесі патологиясының визуальді диагностикалау әдістері

1. Рентгенография
2. рентгеноскопия
3. компьютерлік томография
4. МРТ
5. УДЗ

РЕНТГЕНОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР

АІЖ зерттеуде әрбір бөлім үшін рентгенологиялық әдістемесі бар. Себебі, әр бөлімде АІЖ құрылысы әр түрлі.

Өңеш, асқазан, ішектер рентген сәулесін көршілес ағзалар секілді бір дәрежеде сіңіреді. Табиғи контрасттау жағдайында тек қана асқазандағы газ көпіршігіңн, тастар мен бөгде заттарды көруімізгі болады. АІЖ рентгенологиялық зерттеудің негізгі жолы  жасанды контрасттау болып табылады, яғни АІЖ қуысына контрастты зат енгізу.Барий сульфаты суда және асқазан немесе ішек сөлдерінде ерімейді, организмге кауіпсіз. Контрастты зат ауыз қуысынан, жұтқыншақ арқылы өңеш, асқазанға түседі, оны сәулелеу экраны арқылы көріп, контрастты заттың жылжуын бақылайды. Біраз уақыттан соң контрастты зат он екі елі ішекке, одан аш және мықын ішектеріне барып түседі, оларды бақылау үшін науқасты зерттеуден соң 1 -1,5 сағаттан кейін қайта көру керек. Алынған бейнелерді рентгенограммаларға түсіріп алуға болады. Одан соң біраз уақыттан кейін контрастты зат тоқ ішекке түседі.

Өңешті тығыз толтыру арқылы оның формасын, өлшемін, контурларын көреді. Одан соң контрастты зат асқазанға түскенде, өңеште ауа қалады, оны қос контрасттау деп атайды.Сұйық контрастты затпен өңештің шырышты қабатын зерттейді. Одан кейін өңештің қабырғалары бір біріне жабысып, шырышты қабаттың қатпарлары арасында қалған барий қалдықтары көрінеді. Өңеште    2-4  жіңішке ұзынан жатқан қатпарлар болады, ал асқазанда  4-5 қатпар, олардың қалыңдығы  0,2-0,Зсм. Өңешті  I және II қиғаш проецияда, оның ұзындығын, топографиясын, басқа ағзаларға арақатынасын, кардияның жағдайын  зерттейді. Өңешті зерттеудің алдында кеуде қуысы ағзаларын зерттеп алу керек, әсіресе, өңешке жақын жатқан бөлімдерді, мысалы, өкпе түбірін,ірі бронхтарды,лимфа түйіндерін.

Дені сау адамдарда енгізілген 200 мл барий қоспасынан 1,5 -3 сағаттан соң толық босайды,шамамен осы уақытта контрасты зат соқыр ішекке өте бастайды.

1. АҒЗАНЫҢ ПІШІНІ. Рентгенограмманы зерттегенде және асқазанды тексерудің хаттамасын жазған уақытта деонтологиялық мақсатта «ілмек пішінді» және «мүйіз пішінді» деген терминдерді қолданбай ақ, асқазанның пішіні қалыпты не болмаса асқазан артқа немесе алдыға қарай иілген және т.б. деп жазған дұрыс.
2. АҒЗАНЫҢ ШЕТТЕРІ (түзу, тегіс, тісшеленген және т.б.).

Асқазанның рентгенограммасын оқығанда кіші иініне аса көңіл бөлу керек, өйткені кілегей қабығының жиі зақымданатын жері және, соған сәйкес «ниша» симптомы өте жиі кездеседі. Қалыпты жағдайда асқазанның үлкен иінінің шеттері тегіс емес, ол кілегей қабығының қатпарларының алдыңғы қабырғасынан артқы қабырғасына өтуіне байланысты.

КОНТРАСТТЫ ЗАТТЫҢ ағзаның шеттерінен шығуына көңіл бөлу керек. Егер осылай шығудың пішіні үшбұрышты пішінді болатын болса және өлшемі кішкентай болса (1 см дейін), ол «ниша» симптомы деп аталады және асқазан жарасының белгісі болып табылады. Көп жағдайда асқазан жарасының симптомымен қатар жараның шеттерінен қабыну буылтығын ажыратуға болады, «толу» дефектісі деп аталады.

Асқазан жарасының тікелей үшінші белгісі – кілегей қабығы қатпарларының конвергенциясы.

Контрастты заттың ағзаның шетінен дөңгелек немесе үшбұрышты пішінде және 1-2 см дейінгі көлемде шықса дивертикулдық рентгенологиялық белгілері туралы ойлау керек.

Контрастты заттың шетінен шығуынан басқа (жара, дивертикул) ағзаның ішіне (қуысына) қарай ығысуын да зерттеу керек, ол «контрасттық зат дефектісі» немесе «толу дефектісі» рентгенологиялық симптомын береді. Бұл симптом ағзаның ішкі пішінің өзгергендігін, яғни ісікиің симптомын білдіреді (қатерсіз және қатерлі).

Егер де «толу дефектісі» – ісік болатын болса, онда төмендегідей схемамен сипаттау керек:

– олардың локализациясын,

– пішінін,

–  шеттерін,

– өлшемін және көлемін, басқа да сандық және сапалық белгілерін.

3. ШЫРЫШТЫ ҚАБАТТЫҢ ҚАТПАРЛАРЫ (бағыты, ені, сипаты, саны және т.б.). Кілегейінің қатпарлары асқазан-ішек жолының қуысына қарай ісінеді және ағзаның алдыңғы және артқы қабырғасының кілегей қатпарлары бір-бірімен жанасқанда контрасттық зат қатпар аралық кеңістікке жианалады. Контрасттық затпен толған қатпараралық кеңістік рентген сәулелерінің өтуіне кедергі жасап, рентгенограммаларда қатпараралық кеңістіктер «ақ» көлеңкелер түрінде көрінеді.
4. ПЕРИСТАЛЬТИКАЛЫҚ ТОЛҚЫНДАР (олардың ырғақтылығы, спазмдары және т.б.).
5. Иллюстрациалы материалдар: мультимедиялық презентация
6. Әдебиеттер

Негізгі:

1. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 2000 г.
2. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 1993 г.

 Қосымша:

1. Общее руководство по радиологии I-II части. Серия по медицинской визуализации 1995г. С.263-298.
2. Милько В.И. Рентгенология. «Вища школа», 1983г. С.178-198.
3. Меллер Т.Б., Атлас рентгенологических укладок, 2005
4. Розенштраух Л.С., Рыбакова Н.И., Виннер М.Г. Рентгенодиагностика заболеваний органов дыхания. Москва « Медицина» 1978 г. С. 9-52.
5. Қорытынды сұрақтары: (кері байланысы)

– асқорыту ағзаларының сәулелік зерттеуде қандай ерекшеліктері бар?

– асқазан ішек тракт мүшелерін ауруларының негізгі сәулелік синдромдарының атаңыз? 

№5 Дәріс 

1. Тақырыбы: АІЖ ауруларының саулелік симиотикасы.
2. Мақсаты: АІЖ ауруларының саулелік симиотикасымен таныстыру.
3. Дәріс тезистері

Ас қорыту каналының кішіреюі мен кеңеюі.

Өңештің барлық патологиялық жағдайларын бірнеше топқа бөлуге болады:

1. Кеңею синдромы: диффузды және локальді
2. Кішірею синдромы: диффузды және локальді
3. Контурдың тегін емес болуы мен томпаюдың болуы
4. Кілегей қабатының патология синдромы

Кеңею синдромы жалпы және локальді болуы мүмкін.

Диффузды кардиоспазм, өңеш ахалазиясы өңештің диффузды кеңеюі мен кардидің спазымымен көрінеді. Этиологиясы белгісіз: біреуклер өңештің вегетативті инервациясы мен біріншілікті бұлшық ет анатомиясы деп, біреулер спазм деп белгілейді. Бұл патологияны табу үшін рентген негізгі әдіс болып табылады. Контрастты зат кардия үстінде тоқтайды. Өңеш көлемі литрге немесе одан көпке дейін жетеді. Бұл ауру кезінде өңештің төменгі бөлігі тегіс контурлары бар конус тәрізді формасы болады. Кеңею үлкие берген сайын перистальтика сирейді. Сондықтан контрасты затта тамақ секілді тәулікке дейін осы резервуарда сақталады.

Ауру көбінесе жас кезде кездеседі. Олар мынадай симптомдар арқылы кездеседі: жұтынудың қиындауы, ауру сезімі, құсу, қысым сезіледі. Дисфагия көрінісі сұйық тамақ ішкен кезде анық көрінеді. Ахалазия диагностикасы кезінде біріншіден ісік ауруын жоққа шығару қажет.

Кеңею синдромы өңештің перифериялық немесе орталық процесті сал ауруы кезінде көрінеді. Көбінесе орталық сал аурулары кездеседі:бульбарлы орталық зақымданғанда, ми, стрингомиелия кезінде. Перифириялық сал аурулардың жұқпалы аурулары: дифтерия, іш сүзегі, маскүнемдік пен қорғасынмен улану. Өңеш сал ауруы кезінде рентген бейнелері: валекулар мен алмұрт тәрізді синустарда барий массасы тоқталып, өңеш кеңейген болып тұрады. Сезімталдылық пен жұту механизмі бұзылғандықтан барий массалары трахея мен бронхтарға түсіп, ісіктің жалған өңеш трахеальдіжылан көз секілді көрінуі мүмкін.

Дисфагия көптеген себептерден пайда болады, бірақ ең негізгі себебі ісік. Ісік кезінде дисфагия тамақ өтпеуімен сипатталады. Ауру сезілмейді. Рентген зерттеуі кезінде бұзылу дәрежесі мен патологиялық ошақтыңүстінен кеңеюді байқайды.

Екінші синдром локальді және диффузды тарылу. Жергілікті тарылу кезінде рентген бейнесі: химиялық зақымданудан кейін бірінші периодта зерттеу жасалынбайды. Кейін күйіктен қалған тыртықтық стенозы зерттелінеді. Ол кезде өңеш тарылып және тарылғанның үстінен кеңею болады. Кеңею конусты форма немесе ампулярлы және көрінбейтін томпаюларсыз тарылуға өтеді. Бұндай патология хирургтардың көмегімен емделеді, яғни олар ішектен жалған өңеш жасайды.

Тегіс емес контурлар мен томпаюлары бар синдром. Бұл синдромды біріншіден ісік кезіндегі қабырғалар өзгерістеріне қатыстыру қажет. Ол жағдайда контурлар тегіс емес, түзілген, томпаюлар, тегіс емес бастырулар.

Келесі патологиялық жағдай дивертикул. бұл өңештің шектелген болып шығуы. Механизмі бойынша пульсионды және тракционды дивертикул, орналасуы бойынша эзофагофаригельді және супрадиафрагмальді немесе эпифренальді.

Пульсионды дивертикулдар жұтыну кезінде үлкен қысым іштен болған кезде шығады. Олар туа болған бұлшықет әлсіздігінен болады. Олардың формалары шар тәрізді, тар канал арқылы өңеш қуысымен байланысқан.

РЕНТГЕНОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР:

АІЖ зерттеуде әрбір бөлім үшін рентгенологиялық әдістемесі бар. Себебі, әр бөлімде АІЖ құрылысы әр түрлі.

Өңеш, асқазан, ішектер рентген сәулесін көршілес ағзалар секілді бір дәрежеде сіңіреді. Табиғи контрасттау жағдайында тек қана асқазандағы газ көпіршігіңн, тастар мен бөгде заттарды көруімізгі болады. АІЖ рентгенологиялық зерттеудің негізгі жолы  жасанды контрасттау болып табылады, яғни АІЖ қуысына контрастты зат енгізу. Барий сульфаты суда және асқазан немесе ішек сөлдерінде ерімейді, организмге кауіпсіз. Контрастты зат ауыз қуысынан, жұтқыншақ арқылы өңеш, асқазанға түседі, оны сәулелеу экраны арқылы көріп, контрастты заттың жылжуын бақылайды. Біраз уақыттан соң контрастты зат он екі елі ішекке, одан аш және мықын ішектеріне барып түседі, оларды бақылау үшін науқасты зерттеуден соң 1-1,5 сағаттан кейін қайта көру керек. Алынған бейнелерді рентгенограммаларға түсіріп алуға болады. Одан соң біраз уақыттан кейін контрастты зат тоқ ішекке түседі.

Өңешті тығыз толтыру арқылы оның формасын, өлшемін, контурларын көреді. Одан соң контрастты зат асқазанға түскенде, өңеште ауа қалады, оны қос контрасттау деп атайды.Сұйық контрастты затпен өңештің шырышты қабатын зерттейді. Одан кейін өңештің қабырғалары бір біріне жабысып, шырышты қабаттың қатпарлары арасында қалған барий қалдықтары көрінеді. Өңеште    2-4  жіңішке ұзынан жатқан қатпарлар болады, ал асқазанда  4-5 қатпар, олардың қалыңдығы  0,2-0,Зсм. Өңешті  I және II қиғаш проецияда, оның ұзындығын, топографиясын, басқа ағзаларға арақатынасын, кардияның жағдайын  зерттейді. Өңешті зерттеудің алдында кеуде қуысы ағзаларын зерттеп алу керек, әсіресе, өңешке жақын жатқан бөлімдерді, мысалы, өкпе түбірін,ірі бронхтарды,лимфа түйіндерін.

Дені сау адамдарда енгізілген 200 мл барий қоспасынан 1,5 -3 сағаттан соң толық босайды,шамамен осы уақытта контрасты зат соқыр ішекке өте бастайды.

1. АҒЗАНЫҢ ПІШІНІ. Рентгенограмманы зерттегенде және асқазанды тексерудің хаттамасын жазған уақытта деонтологиялық мақсатта «ілмек пішінді» және «мүйіз пішінді» деген терминдерді қолданбай ақ, асқазанның пішіні қалыпты не болмаса асқазан артқа немесе алдыға қарай иілген және т.б. деп жазған дұрыс.
2. АҒЗАНЫҢ ШЕТТЕРІ (түзу, тегіс, тісшеленген және т.б.).

Асқазанның рентгенограммасын оқығанда кіші иініне аса көңіл бөлу керек, өйткені кілегей қабығының жиі зақымданатын жері және, соған сәйкес «ниша» симптомы өте жиі кездеседі. Қалыпты жағдайда асқазанның үлкен иінінің шеттері тегіс емес, ол кілегей қабығының қатпарларының алдыңғы қабырғасынан артқы қабырғасына өтуіне байланысты.

КОНТРАСТТЫ ЗАТТЫҢ ағзаның шеттерінен шығуына көңіл бөлу керек. Егер осылай шығудың пішіні үшбұрышты пішінді болатын болса және өлшемі кішкентай болса (1 см дейін), ол «ниша» симптомы деп аталады және асқазан жарасының белгісі болып табылады. Көп жағдайда асқазан жарасының симптомымен қатар жараның шеттерінен қабыну буылтығын ажыратуға болады, «толу» дефектісі деп аталады.

Асқазан жарасының тікелей үшінші белгісі – кілегей қабығы қатпарларының конвергенциясы.

Контрастты заттың ағзаның шетінен дөңгелек немесе үшбұрышты пішінде және 1-2 см дейінгі көлемде шықса дивертикулдық рентгенологиялық белгілері туралы ойлау керек.

Контрастты заттың шетінен шығуынан басқа (жара, дивертикул) ағзаның ішіне (қуысына) қарай ығысуын да зерттеу керек, ол «контрасттық зат дефектісі» немесе «толу дефектісі» рентгенологиялық симптомын береді. Бұл симптом ағзаның ішкі пішінің өзгергендігін, яғни ісікиің симптомын білдіреді (қатерсіз және қатерлі).

Егер де «толу дефектісі» – ісік болатын болса, онда төмендегідей схемамен сипаттау керек:

– олардың локализациясын,

– пішінін,

– шеттерін,

– өлшемін және көлемін, басқа да сандық және сапалық белгілерін.

3. ШЫРЫШТЫ ҚАБАТТЫҢ ҚАТПАРЛАРЫ (бағыты, ені, сипаты, саны және т.б.). Кілегейінің қатпарлары асқазан-ішек жолының қуысына қарай ісінеді және ағзаның алдыңғы және артқы қабырғасының кілегей қатпарлары бір-бірімен жанасқанда контрасттық зат қатпар аралық кеңістікке жианалады. Контрасттық затпен толған қатпараралық кеңістік рентген сәулелерінің өтуіне кедергі жасап, рентгенограммаларда қатпараралық кеңістіктер «ақ» көлеңкелер түрінде көрінеді.
4. ПЕРИСТАЛЬТИКАЛЫҚ ТОЛҚЫНДАР (олардың ырғақтылығы, спазмдары және т.б.).
5. Иллюстрациалы материалдар: мультимедиялық презентация
6. Әдебиеттер

Негізгі:

1. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 2000 г.
2. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 1993 г.

 Қосымша:

1. Общее руководство по радиологии I-II части. Серия по медицинской визуализации 1995г. С.263-298.

2 .Милько В.И. Рентгенология. «Вища школа», 1983г. С.178-198.

3. Меллер Т.Б., Атлас рентгенологических укладок,  2005
4. Розенштраух Л.С., Рыбакова Н.И., Виннер М.Г. Рентгенодиагностика заболеваний органов дыхания. Москва « Медицина» 1978 г. С. 9-52.
5. Қорытынды сұрақтары: (кері байланысы)

-асқазан мүшелерінің сәулелі зерттеуде қандай ерекшеліқтері бар?

– асқазан –ішек жолдарындағы мүше ауруларының негізгі сәулелік синдромын атаңыз.

№6 дәріс 

1. Тақырыбы: Бауыр мен ұйқы безі ауруларының визуальді диагностикасы.
2. Мақсаты: Бауыр мен ұйқы бездерінің аурулары кезіндегі синдромдардың визуальді диагностика әдістерімен танысу.
3. Дәріс тезистері:

Құрсақпен жамбасты КТ- мен зерттеу

Топограмма

Топограмма 1 суретте көрсетілген. Сканерлеудің басы және аяғы кезіндегі дәрежесін анықтау үшін қолданылады. Мысалы, егер құрсақтың жоғарғы бөлігін зерттеу керек болса, онда КТ-зерттеуде бірінші кескін яғни, төстің семсер тәрізді өсіндісінен бастап мықын сүйегінің өсіндісіне дейін аламыз. Егер жамбасты зерттейтін болсақ, онда алғашқы кескін мықын сүйек өсіндісінен басталып, шонданай сүйегіне дейін кескін аламыз. Кескіннің қалыңдығымен үстелдің жылжуы (реттік сканирлеу) болады.

Құрсақпен жамбастың қалыпты зерттеуінде кескіннің жуандығы 10 мм. Үстелдің жылжу параметрі клиникалық жағдайға байланысты. Үстелдің әр қадамы әрбір сканирлеуде жылжиды.

Құрсақ пен жамбастың топограммасы. Ақ сызықтар кескінді көрсетеді.

Көптеген стандарттық зерттеулердегі үстелдің қадамы 10 немесе 15 мм. Сканирлік 20 мм үстелдің қадамы көбінесе үлкен патологиялық ошақ немесе зерттеуді жылдам жасау кезінде қолданылады. Кейбір кездерде ағзадағы құрылымдарды зерттеу үшін (ұйқы безі, бүйрек)аз қадам қолданылады (5-8мм).

Экспозиция уақыты және дем алу ережесі: Құрсақты реттік сканирлеу кезінде ішектің пристальтикасы және дем алу суреттің сапасында артефакты тәрізді болмау үшін 1 секундтан жоғары болмау керек. Құрсақты зерттеу кезінде суреттің сапасы жақсы болып шығу үшін демді ұстап қалу керек. Бұл әдіс барлық зерттеулер кезінде қолданылады. Демді дұрыс ұстап қалмаса зерттелетін анатомиялық құрылымдардың диафрагманың қимылы әсерінен дұрыс көрінбеуі мүмкін. Сондықтан көлемді сканирлеу кезінде науқастан екі үш рет терең дем алуды сұрап, 20-30 сек демді ұстап тұруын сұраймыз.

Бауыр құрылысы: Бауыр екі бөлімнен, 8 сегменттен тұрады. Әрбір сегментке қақпа венасы және бауыр артериясының тармақтары кіреді, ал сегменттен өт жолдары шығады. Бауырдың сол жақ бөлігін І және ІІ сегменттер, ал оң жақ бөлігін ІІІ – VІІІ сегменттер құрайды.бауырдың қан айналым жүйесін екі қан тамырлары құрайды:қақпа венасы ол арқылы құйылатын қанның 70-80 % келеді және бауыр артериясы ол арқылы 20-30% қан келеді. Бауырдан қан бауыр веналарынан шығып төменгі қуыс венасы келіп құяды, ал лимфа лимфа жолдарына құяды.

Шолу рентгенограммасында бауыр интенсивті жағдайда үш бұрышты көлеңке болып көрінеді. Жоғарғы контуры диафрагманың суретімен, сыртқы контуры экстраперитонеальды май фонында анықталады, төменгі бөлігі басқа ағзалардан ерекшеленіп тұрады. Өт қапшығы кәдімгі суретте сирек байқалады, соның өзінде түбі байқалады. КТ-да бауырдың суреті анықталатын кескін дәрежесіне байланысты.

Егер жоғарғы жағына бастайтын болсақ, онда Th-IX—Th –X биіктігінде оң бөлігінің көлеңкесі көрінеді, ал Th-X—Th-XI биіктігінде сол жақ бөлігі анықталады. Келесі кескіндерде құрылымы бірқалыпты, тығыздығы 50-70  HU бауыр көрінеді (2 сурет).

Бауырдың қалыпты компьютерлік томограммасы

1-бауыр;

2-асқазан жиынтығы;

3- көк ет аортасы;

4- ұйқы безі;

5-көк бауыр.

Бауыр пішіндері тегіс және анық. Бауыр тканінің фонында тамыр суреті анықталуы мүмкін, көлеңке тығыздығы (30—50 HU) төмен. Бауыр қақпасы анық көрінуде, артқы жағында қақпа венасы, ал алдыңғы және оң жақ бөлігінде –жалпы өт жолдары анықталған. Th – XI—Th XII деңгейде өт қабы анықталады. Бауыр жүйесіндегі тамырларды спиральді томография арқылы зерттеуге болады. Осы мақсатпен суда еритін контрастты зат енгізіп демін ұстап тұруын сұраймыз.

МРТ мүмкіндігі КТ-ға ұқсайды, бірақ, МРТ да бауыр кескінін әртүрлі кеңістікте алуға болады. Бұдан басқа МРТ зерттеуінде қан тамырларды (МР-ангиография), өт және ұйқы без жолдарын (МР-холангиография; 3 сурет) анықтауға болады.

3-сурет. Магнитті-резонансты  холангиопанкреатограммасы.

Өт қабы және жалпы өт жолдарының стенозирлігі және өт қабының контрастирлігі жақсы көрсетілген.

Өт қабымен өт шығару жолдарын рентгенологиялық зерттеу үшін жасанды контрастирлеудің бірнеше әдістері бар:

Оларды 3 топқа бөлеміз: 1) холецистографиясы; 2)холеграфиясы; 3)холангиографиясы.

Холецистография – бұл өт қабын рентгенологиялық зерттеу.

Зерттеуден бір күн бұрын кешке науқас құрамында йоды бар гепатотропты препарат қабылдайды. Ол ішектен сіңіріліп, бауыр клеткалары  қаннан сіңіріп алып өтпен бөлінеді. Таңертең рентгенологиялық зерттеулер жүргізіледі – суретте көрсетілгендей өт қабы рентгенограммасын шолу (4-сурет).

Холеиистограммасы. Өт қабы қалыпты формада, орналасуы, көлеңкесі бірқалыпты.

Өт қабы өлшемі формасы өзгеріп отырады.көлеңкесінің ұзындығы орташа 6-10 см, көлденеңі 2-4 см. Көлеңкесі бірқалыпты, каудальді аймақта күшейеді. Өт жолдары өлшемі:

Жалпы 2-4 мм

Бауыр 0,4-1,6 мм

Өт қабы 1,5-3,2 мм.

Жалпы өт жолының ұзындығы 5-7 см, басқа бөлімдермен: супрадуоденальді, ретродуоденальді, ретропанкреатикалық, интрапанкреатикалық және интрамуральді бөлімдерге ерекшеленеді.

Жалпы  өт жолы көп жағдайда ұйқы безі жолымен қосылып кетеді, он екі елі ішектің фатерова емізікшесіне (papilla Vateri) келіп түседі. Фатерова емізікшесінің биіктігі 2мм ден 2 см. Орналасуы әртүрлі көбінесе ОЕІ ден 12-14 см.

Кейбір орташа 20% зерттелгендердің, фатерова емізікшесінен 3-4 см проксимальді жерде, ұйқы бездің қосымша жолы ашылуы мүмкін (papilla duodeni minor s. Santorini) (см.рис.5). Жалпы өт жолымен ұйқы безі жолдары қосылған жерінде – Фатера ампуласы түзіледі, диаметрі 2-4 мм, жиі-10мм. Кейбірінде ампула болмайды. Ампулада клапанды аппарат орналасады, шырышты қабатта тік және көлденең қатпарлар түзіп сфинктерлік аппаратпен өттің бөлінуіне қатысады.

Өт жолының терминальді бөлімі үш қабатты бұлшық еттен түзілген, ол жерде Одди сфинктері бар. Одди сфинктері Ү-тәрізді.

Өт қабы және оның жолдары.

Бауырдың КТ, майлы гепатоз: бауырдың тығыздығы төмендеген

Бауырдың компьютерлік томограммасы.

Эхинококкты кистаның фиброзды капсула кистасының бөліну белгісі (сызықпен көрсетілген).

Компьютерлік және магнитті-резонанстық томограммада киста дөңгелек тәрізді дұрыс пішінді ішінде сұйықтығы бар (6 сурет). Әсіресе кисталар күшейтілген компьютерлік томограммада жақсы көрінеді. КТ және МРТ нің кеңістік мүмкіншілігі сонографияға қарағанда көп.

Бауыр  абсцесі, кистаға ұқсас, сонограммада,  сцинтиграммада, компьютерлік және  магнитті-резонансты томограммада шектелген дефект болып көрінеді. Клиникалық мәліметтерден басқа, бұл екі патологияны анықтау үшін қосымша мәліметтер көмектеседі. Біріншіден, абцесстің айналасында өзгерген тканнің зонасы көрінеді. Екіншіден, абсцесс контурының тегістігі аз, кистаға қарағанда. Ұсақ пиогенді абцестер топпен орналасады, орталығында немесе айналасында тығыздалу байқалады. Компьютерлік томограммада гемангиома төмен тығыздықты структурасы бірқалыпты емес шектелген ошақ түрінде көрінеді (8сурет).

Рис. 8 -а, б

8 а, б- сурет.  Компьютерлік томограммда бауырдың күшеюі. Бауырдағы кавернозды гемангиома.

а — контрасты затты ішіне енгізгенге дейін;

б — енгізгеннен кейін: гемангиоманың бейнесі жоғалады (контрастты зат ісіктің қан тамырлық бөліктерін толтырды).

Күшейтілген КТ кезінде зақымданған ошақтың денситометриялық тығыздығы күшейеді. Бұндай бейнені компьютерлік томограммада аденома береді. Түйіндік гиперплазияда компьютерлік томограммада көптеген ұқсас гиподенсты ошақтарды көреміз. Гемангиома МРТ да жақсы бейне береді, әсіресе парамагнетиктермен контрастирленгенде.

Гепатоцеллюлярлы рак (гепатома) компьютерлік, магнитті-резонансты томограммада және сцинтиграммада (эмиссионды томограммада) өт қабының гепатомасы дұрыс емес пішінді тегіс емес контурлы бейне береді (рис. 9).

Бауырдың компьютерлік томограммасы. Оң жақ бөліктегі үлкен рактық ісік.

Бауырдағы рактың метастазы. КТ

Өт қабының аурулары.

Соңғы жылдары үлкендерде өт жолындағы тас ауруларымен  ауыратындар саны көбейді. Құрамына байланысты тастар: холестеринді, пигментті, әктік және аралас түрге бөлінеді (холестериді-пигментті-әк).

Кәдімгі рентгенограммада тастың құрамында әк болса ғана көруге болады. (11сурет). Қалған тастарды холецистография кезінде анықтауға болады. Өт қабының көлеңкесінде тастар дефект түрінде көрінеді. Саны, көлемі, формасы дефектке байланысты. КТ кезінде тасты анық көреді.

11-а,б сурет

А-рентгенограмма: құрамында әгі бар тастарды анықтайды;

Б-холецистограмма: өт қабында көптеген тастар көрініп тұр.

4. Иллюстрациалы материалдар: мультимедиялық презентация
5. Әдебиеттер

Негізгі:

1. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 2000 г.
2. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 1993 г.

  Қосымша:

1. Общее руководство по радиологии I-II части. Серия по медицинской визуализации 1995г. С.263-298.

2 .Милько В.И. Рентгенология. «Вища школа», 1983г. С.178-198.

3. Меллер Т.Б., Атлас рентгенологических укладок, 2005
4. Розенштраух Л.С., Рыбакова Н.И., Виннер М.Г. Рентгенодиагностика заболеваний органов дыхания. Москва « Медицина» 1978 г. С. 9-52.
5. Қорытынды сұрақтары: (кері байланысы)

– тыныс алу ағзасының аурулары кезінде қолданылатын сәулелік диагностика әдістері қандай?

– тыныс алу ағзасы ауруларының негізгі сәулелік синдромдарын атаңыз

№7 дәріс 

1. Тақырыбы: Тірек қимыл жүйесінің визуалді диагностикасы.
2. Мақсаты: Тірек қимыл жүйесі аурулары кезіндегі синдромдардың визуалді диагностикасы әдістерімен танысу
3. Дәріс тезисі:

Сүйектің біркелкілігінің бұзылуы рентгенологияда сынумен сипатталады, олардың жазықтық сынулар және сүйектердің бір-бірімен ажырап орналасу түрлері бар.

Рентгенологиялық сынудың сызықтары балок сүйегінің қалыпты жүрісінің бұзылу түрлерінде және дұрыс емес түрлерде анықталады. Позитивтік – негативтік құрылымдардың үзілісін тесік-тесік заттарда, бөлек трабекулдың белгілі аралықтарының бірігуі, көп жарық-қараңғы қуыстарының барлық ұзындық түрлерінің сыну сызықтары айтылады. Жинақы заттардың сәуле сызықтарында сынуын бейнелеп көру, корковты заттардың қараңғы-жарық фондарында тілім-тілім жарық-қараңғы контрастты түрде болады.

Бүтін сүйектердің толық және толық емес бұзылуы болуы мүмкін. Соңғы кездері тұйықталмаған сызықтар пайда болады, мүмкін бастапқы сызық нүктесі соңғы сызық нүктесімен кездеспейді. Сол сияқты толық емес бұзылу кезінде, сызық ешқандай жарық бермеген жағдайда жарықшақтар деп аталады. Жарықшақтар жалпақ сүйектерде жиі кездеседі, мысалы, бас сүйектерде және өте жіңішке сызық түрлерін жарықшақ рентгенограммасында суреттейді, сыну сияқты, сондай-ақ сүйек терілері үнемі өзгерістерін жоғалтқанда кездеседі.

Сыну локализация кезінде буынға жақын жерлерде, буын жарықшағы немесе сынуына жетпей тұрғанда, оларға көңіл бөлу керек, яғни буынның ішкі сынулары пайда болмауына көңіл бөлуі керек.

Екінші негізгі рентгендік сыну симптомын – ығыстыру отломкасы. Ығыстыру отломкасы сыну белгісінің тәжірибесін шешеді.

Ығыстыру мыналар:

1. бүйіріне,
2. ұзындығынан отломкасы бірінен соң бірі керуі де, асып кетуі де мүмкін,
3. бұрышының астына және
4. бұрылыс манайы (периферикалық ығысу).

Ығыстыру отломкасының тәжірибесі кезінде бір ғана жалпақ сүйектер емес, бірнеше сүйектердің сынуы болады.

Осыдан қорытынды шығаруға болады, бір проекцияда сүйек пен буынды сәулемен зерттеу кезінде, бір ғана снимкамен шектеуге болмайды. Екі рентгенограммадан кейін өзара перпендикулярлы проекциядағы салмақты рентгенодиагностикадағы сынулар мүлдем болмайды. Кейде және екі снимкада аз, онда рентгенографияда атипикалық жағдайды жасап шығару керек.

Сыну сызығы және ығыстыру отломкасы – бұл симптомдардың соншалықты ерекшелігі, ол жалпы дифференциалды диагностикаға тек қана қиыншылық жағдайларын туғызады. Осыған дейін  қателіктер негізіне қорытынды жасағанда эпифизарлы сызық қызмет ететін. Қателіктерге әкелетін псевдоэпифизалар, жоғары комплекті немесе қосымша сүйектер деп аталады. Оқшауланып жатқан контурдың көлеңке белгілерінің маңызын айыру: сыну кезінде және бірдей емес контурды жыртып, мелкозазубрены, қосымша сүйектердің жұмсақ контурына анық білуін пайдалануы.

4. Иллюстрациалы материалдар: мультимедиялық презентация
5. Әдебиет

Негізгі:

1. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 2000 г.
2. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 1993 г.

 Қосымша:

1. Общее руководство по радиологии I-II части. Серия по медицинской визуализации 1995г. С.263-298.

2 .Милько В.И. Рентгенология. «Вища школа», 1983г. С.178-198.

3. Меллер Т.Б., Атлас рентгенологических укладок, 2005
4. Розенштраух Л.С., Рыбакова Н.И., Виннер М.Г. Рентгенодиагностика заболеваний органов дыхания. Москва « Медицина» 1978 г. С. 9-52.
5. Қорытынды сұрақтары: (кері байланысы)

– тірек – қимыл аппаратының патологиялық диагностикаға арналған негізгі диагностика әдістерінің қатысы қандай?

– тірек – қимыл аппараты ауруының негізгі сәуле синдромдарын атаңыз. 

№8 дәріс 

1. Тақырыбы: Сүйек-буын жүйесінің үлкендердегі қалыпты рентгенанатомиясы.
2. Мақсаты: Сүйек-буын жүйесінің үлкендердегі қалыпты рентгенанатомиясымен танысу.
3. Дәріс тезистері:

1.   Бала кездегі травмалардың рентген картинкасы.

Сүйек сынықтары әр бір жасқа сай өзіндік анатомо-физиологиялық рентгенологиялық және клиникалық ерекшеліктері болады. 40-50 жастан бастап сүйек өз мықтылығын жоғалта бастайды да, өте нәзік және тез сынғыш болып келеді. Кәрі адамдардың сынықтары рентгенограммада күрделі сызық ретінде және көптеген сынған бөлшектермен анықталады.

Балаларда керісінше, иілгіш, нәзік, майысқыш, мықты болып келеді. Осы жерде жас жасыл бұтақпен салыстыруға болады. Балаларда сүйек астынан немесе субпериостальді сынулар жиі кездеседі. Сыну сызығы көлденеңнен немесе қиғашынан өтеді де, бөлшектер болмайды. Сүйек астында бұзылуы және қатты тартылуы болмайды, ол «жас бұтақ тәрізді» сынады.

Балалардың сүйектеріне перегибтер тән. Сүйек перегибтері – бұл ұзын сүйектердің сүйек астынан көлденең жартылай сынуы тәрізді, осы кезде бұрыштық сүйектің жылжуы болады. Мұндай жағдайда перегибтер патологиялық сүйектермен жиі кездеседі, мысалға, рахитта және остеомаляция кезінде.

Сондай-ақ, эпифизеолиза травматикалық сәуле диагностикасының үлкен маңызы бар. Біркелкі сүйектердің ұзындығында бұзылуы немесе эпифизарлы шеміршекті сүйектің таза түрлері жиі болады. Егер эпифиза немесе метафиза суретінде сүйек жолында эпифизарлы қараңғылықтың жарықшалары немесе  сыну сызығы болады, онда сыныққа еш күдік болмайды.

Сүйек сынулары кезіндегі репарация процесстері

Репарациялық процесс мозоль арқылы көрінеді. Ол эндосттан, өзіндік сүйек затынан және периосттан пайда болады.

Мозолдың даму кезеңдері:

1. Дәнекер тіндік (7-10 күн),
2. остеоидты
3. сүйектік (7-10 күн), – қатаю белгілері.

Үлкендерде бірінші нәзік бұлтты көру ошақтарының қатаюы рентгенограммада 3-4 аптада пайда болады (сынғаннан 16-22 күннен кейін). Уақыт өте келе 3-4-8 айдан кейін сынық консолидациясы  пайда бола бастайды. Клиникалық симптомдармен салыстырғанда рентгенологиялық симптомдар ағымы Сынықтың жазылу процесі кезінде қалып отырады. Дәнекер тін мен остеоидты мозоль рентгенологияда анықталмайды. Мозолдың бірінші қатаю белгілері кезінде анықталады. Сүйекте мозольдің пайда болу уақыты көптеген факторларға: жас, сынық түрлері және орны, жұмсақ терілер процестерін қатыстыруға және асқындыруға байланысты болады. Сондықтан клиницист тек қана рентгенологиялық бақылауға сеніп қалмауы керек.

Патологиялық сынулар клиникасын рентгенологиялық әдістермен зерттеудің үлкен мүмкіндігі болады.

Патологиялық сынық – бұл қандайда бір патологиялық жағдай нәтижесінде пайда болады да, асқынулардың үлкен пайызын құрайды. Патологиялық сынуды айыру өте маңызды, себебі патологиялық сынудың травматикалық емі мүлдем басқа.

            Буынның шығуы – бұл травма нәтижесінде болатын сүйектердің бір-біріне деген қатынасының бұзылуы. Оларды клиникалық түрде табу өте оңай. Буындарда немесе гематомада беттегі жұмсақ терілер отектерінің үлкен маңызын рентгенологиялық әдістерден табады.

Буын шығудың негізгі рентгенологиялық белгілері – жазықтығына сәйкес келмейді.

1. Егер буын жазықтығы бір-бірімен мүлдем сәйкес болмаса – ол толық шығады.
2. Толық емес шығу кезінде – басынан аздап жылжуы кезіндегі шұңқырға қатынасы олардың байланысына жартылай сәйкес болады.

Бала кездегі буынның шығуы. Балаларда эпифизарлы бөлімдер қатаймаған және сүйек басы мен шұңқыр анық көрінбейді. Сондықтан рентгенологияда сәл қиындықтар туғызады.

Сондықтан рентгенологиялық симптомдарда буынның шығуы екінші реттік негізі болып табылатын – буын шығуының сүйек осінде жылжуы.

Травмалық буынның шығуы сүйектің шығыңқы жерін, сондай-ақ буынға жалғасып тұрған жерін жиі шығарып жібереді.

Патологиялық буынның шығуын анықтау кезіндегі тек қана сәулелік диагностикаға жататын ролі – буынның бастапқы буын шұңқырына ығысуы, патологиялық процестің алдын ала болатынын ескертуі, буын сүйектерінің элементерін бұзатын – шеміршек, сумка және байланыстыру аппараты.

4. Иллюстрациалы материалдар: мультимедиялық презентация
5. Әдебиеттер

Негізгі:

1. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 2000 г.
2. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 1993 г.

 Қосымша:

1. Общее руководство по радиологии I-II части. Серия по медицинской визуализации 1995г. С.263-298.

2 .Милько В.И. Рентгенология. «Вища школа», 1983г. С.178-198.

3. Меллер Т.Б., Атлас рентгенологических укладок, 2005
4. Розенштраух Л.С., Рыбакова Н.И., Виннер М.Г. Рентгенодиагностика заболеваний органов дыхания. Москва « Медицина» 1978 г. С. 9-52.
5. Қорытынды сұрақтары: (кері байланысы)

– тірек-қимыл аппаратының патологиялық диагностикаға арналған негізгі диагностика әдістерінің қатысы қандай?

– тірек-қимыл аппараты ауруының негізгі сәуле синдромдарын атаңыз. 

№9 Дәріс 

1. Тақырыбы: Буынның дистрофикалық өзгерістері ауруларының рентгенологиялық картинасы.
2. Мақсаты: Буынның дистрофикалық өзгерістері ауруларының рентгенологиялық картинасымен танысу.
3. Дәріс тезистері:

Буынның қалыпты жағдайы рентгенограммада сүйектің жоғарға біріккен аралығындағы жолдарының кеңдігінің аздығын немесе көптігін сипаттайды, буынды бейнелейді. Бұл рентгенологияда буын шеміршектерінің жолдары мен қазіргі анатомияда буынның саңылауы тар болуына сәйкес, синовиальді сұйықтығы орындалады. Буын патологиясы бойынша буынаралық кеңістік пішінінің өзгерістерін, буын үсті және оның таза бөлімінің өзгерістерін талдаймыз.

Сүйек балоктары бір сүйектен басқа сүйекке өткенде буын саңылаулары толығымен жойлады, оны анкилозом деп атайды. Буын саңылауы шағын аймақта сақталған кезде – толықтай немесе толықтай емесе (жартылай) жойылуы мүмкін.

Буын деструкциясының сүйек бөлімі – буын капсуласы және оған жақын аймақта, сондай-ақ, тұйықталған пластинка астында жарықтануы, бірақ бұдан буынның формасы еш өзгермейді.

Буынның деформациясы артроза кезінде буынның ойығы және оның бастапқы тілінген түрінде, тереңдігі, тұйықталған пластинканың ұзаруы, типті спондилезаның өзгеруіне арналған болып келеді.

Буын және сүйек ауруларының сұрақтары.

Бірінші ретте буын және сүйек туберкулёзін қарастырамыз.

Сүйек туберкулёзі тәжірибеде бір ғана жолмен: гематогенді, бірінші очагтан микобактерия туберкулезін көшіру нәтижесінде пайда болады.

Туберкулёзді очаг – бұл сүйек ақауы, сүйек балоктары бұзылғандықтан, сүйек балоктарының суретінде құрылымдары жоғалады.

Очаг формасы әртүрлі болады, пішіні анық емес. Туберкулезді таң қалдыратын маңызды белгілерінің бірі пайда болады:

1. остеопорозы
2. периоститтың жойылуы,

бұның кішіқызметкерлі периостальді пленканың эпифизарлы бөлімін жауып, сүйектің корковты қабатының қалыңдығын сақтап қалады немесе остеопороз біренешеге жұқарады. Туберкулезді процестің оқшаулау маңызын қою, ол өзінің ұнатқан орнында пайда боладыэпифизарные отделы,

1. эпиметафизарлы аймақтың түтік тәрізді сүйегі.
2. Остеомиелит – көбінесе сүйек миында және сүйек қабатында жататын оқшаулану процестерінің ауруы, бірақ ол басқа бөлімдерде, сүйек астында немесе кортикальді қабатта пайда болуы мүмкін.

Инфекция басталу кезінде алтындай стафилококк және басқа да микроорганизмдер: пневмококк, тұмау таяқшалары, көк етсүзектерінде пайда болады. Олар төрт жолмен беріледі:

1. қан жүретін тамырлар, қоректену сүйегі немесе сүйек асты тамырлар – гематогенді жолдар арқылы,
2. сыртынан (мысалы, сыну кезіндегі жарақат арқылы),
3. көрші буындар тарапынан
4. жұмсақ терілерден (флегмоне, панариция, паранихия кезінде).

Негізгі сүйек заттары деструктивті өзгерістерде қалатын сүйектің ірің ауруларына, сондай-ақ, сүйек элементтерінің тарауына және балқуына әкеледі. Осыған байланысты, бірінші реттік очагы бірінші кезінде тоқтап артынан тарқайды,сосын рентгендік картина басталады.  

8-17 жастағы балаларда ерекше – өткір остеомиелит – аурулар кезеңі басталады, орта жаста созылмалы формалары жиі байқалады.  Остеомиелит көбінесе  метафизде және көршілес диафизарлы бөлімді таң қалдырады.

Олар:

1. өткір;
2. созылмалы остеомиелитте.

Өткір кезінде –бастапқыда қатты қызып ауырады. Жалпы жағдайы ауыр. Дене температурасы өте жоғары болады. Бірақ рентгенограммада бұл кезеңде 2-3 аптаға дейін өзгеріс байқалмайды. Сосын сүйекте вдоль остеопорозы – бір уақытта деструктивті очагта реактивті өзгерістер –  сүйек миы және де сүйек асты тарапынан жаңадан жиынтық және тығыздықтар пайда болады.

Периостальді реакцияда периферилі сүйекте қабаттануы, бастапқыда жіңішке және жұмсақ болады, кейін көлемдірек бола бастайды. Одан кейін очагтар бірігіп араласа бастаса, ауру процестерінің айналасындағы сүйек массасы тығыздалады. Кәдімгі остеомиелитте некротикалық пайда болады.

Секвестр – бұл некротикалық процестің шешімі, ол өз құрылымдарын сақтайды, остеопоротикалық процеске мүлдем қатыспайды. Оның жанында грануляционды терілерге сәйкес жарықтану көрінеді немесе ірің жиналады. Ондай бейнені сипаттайтын: ине тәрізді немесе ұзынша, тез білінеді және тығыз болады. Секвестрлар үлкен емес және тотальді болып келеді. Секвестрда болатын қуысты секвестральді қорап деп атайды, әрі ондағы іріңді ұстап қалады.

Созылмалы остеомиелитті сипаттайды:

1. периосталды қабаттың қосылуы;
2. деструктиті очагтың кедергі жасауы,
3. кеуекті склероз заты.

Остеомиелит басынан бастап ақырын және созылмалы ағымның жылдамдығынсыз ажыратылатын формасы кездеседі. Периосталды қабаттың және сүйектің тығыздық процестерінің аурулары сипатталады, әрі очагтың бұзылуы болмайды. Мысалға, Гарре остеомиелиті.

Гарре остеомиелитті кәдімгі остеомиелитпен салыстырғанда абсцесс Броди остеомиелиті кездеседі, сондай-ақ қоршаған ортаға тығыз капсуланы таратпайтын очаг деструкциясы арқылы сипатталады. Дене температурасы қалыпты, клиникалық симптомдары анықталмайды. Метафиза аймағында дөңгелек немесе сопақша тәрізді қуыстың өлшемі, жаңғақ пен қара өрік тәрізді склерозирлік аймақтың өлшемімен бірдей болып көрінеді.

Сондықтан, сүйек ауруының таң қалдыратын рентгендік каринасы келесі белгілермен сипатталады:

• сүйек терісінің бұзылу очагы (деструктивті очагтар);
• сүйек секвестрлары;
• периоститтар;
• остеопороз;
• остеосклероз.

Қалай өткір болса, солайша созылмалы фазыларда құрт жеген сүйектердің ауруларында қиындау болады. Құрттарды біз рентгенологияда көре алмаймыз, бірақ өзінің арнайы методикасы (фистулографиясы) болады, ол жұмсақ терілердің көмегімен қарама-қарсы затектарды анықтайды.

3. Сүйек процестері ауруларына сифилис те қатысады. Рентгенологиялық картинада белгілі болғандай, скиологиялық анализден немесе қалыпты сүйектің ауытқуы болғанда сүйек ауруларын қосады. Біз деструкция кезіндегі аурулар процестерінің сұрақтарын тексеріп, сүйек терілерінде спицификалық орнын басатын гранулёмды, іріңдену және грануляционды терілерде болады.
4. Иллюстрациалы материалдар: мультимедиялық презентация
5. Әдебиет

Негізгі:

1. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и

радиология: Москва. 2000 г.

2. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 1993 г.

Қосымша:

1. Общее руководство по радиологии I-II части. Серия по медицинской визуализации 1995г. С.263-298.

2 . Милько В.И. Рентгенология. «Вища школа», 1983г. С.178-198.

3. Меллер Т.Б., Атлас рентгенологических укладок, 2005
4. С.А. Рейнберг, Рентгенодиагностика заболеваний костей и суставов. 2 тома, Москва. «Медицина» 1964 г.
5. Қорытынды сұрақтары: (кері байланысы)

– тірек-қимыл аппаратының патологиялық диагностикаға арналған қандай диагностика әдістері қолданылады?

– тірек-қимыл аппараты ауруының негізгі сәуле синдромдарын атаңыз.

№10 дәріс

1. Тақырыбы: Жүрек тамырлар жүйесінің визуальді диагностика әдістері,балалардағы ерекшеліктері.
2. Мақсаты: Жүрек тамырлар жүйесінің визуальді диагностика әдістерімен танысу.
3. Дәріс тезистері:

Әдістері:

1. Рентген сәулесін түсіру
2. Рентгенографияда телерентгенографияның жағдайы.

Проекциясы (стандартты):

1. алдыңғы тура (к пленке грудью),
2. сол жақ бүйірімен,
3. жүрек ақауы кезінде: а.1–оң жағымен қиғаш (науқас ¾ экранға, 48°бұрышқа, оң қолын арқасына, сол қолын сәл алдына қарай жібереді-жауырынын шығарады).
4. сол жағымен қиғаш (сол жақ бүйірімен 50°).

Есептері:

1. МКК гемодинамикасын зертеу (өкпе алаңының мөлдірлігі, өкпе суретінің жағдайы); өкпе тамырын ұқыпты бақылау.
2. жалпы ортаңғы көлеңкенің орналасуы (жүрек конфигурациясы, жүрек көлеңкесінің аума,ын анықтау).
3. жүректің магистральды тамырларының пульсациясының және жүректің жиырылу функциясын қарау (Р-скопия кезінде).

Мысалы: тахи-, және брадикардия, регургитация және т.б.

4.жүрек проекциясындағы интенсивті көлеңкелерден басқа да өзгеше көлеңкелердің болуы.

Мысалы: жүрек проекциясындағы клапанның немесе перикард аймағындағы жасанды жүрек клапанының(жабысқақ перикардит) пайда болуы.

III. Томография (сызықтық) – аорта жағдайын анықтау кезінде (аневризма), көкірек қуыс ісігін анықтау кезінде, верификация кезінде ­ ЛП қолданылады.

1. Кимография: шектелген, СД 3-4р жақсаруы Эхо-КГ мүмкіндігі.

ТІК РЕНТГЕНОГРАММА

СҚ-алдынан (сол жақ контур), артынан-СЖ, СЖ алдыңғы құлақшасы. Әзірше СЖ қалыпты, құлақша көрінбейді.

Жүректің алдыңғы беткейі ОҚ құрайды. ОЖ оң және артқы шамамен жүректің оң жақ контурын құрайды, ЖҚВ және ТҚВ (ВПВ и НПВ) түседі.

Аорта түбі ғана емес, тек аорта доғасының бөлігін көре аламыз.

Қалыпты жағдайда төменгі төс бұғана байланысы мен аорта доғасы шеткі арасы 1,2-2,0 см. Бұл аралық қарт адамдарда (аорта атеросклерозы), аортаға аз мөлшерде қанның толуы (митральді стеноз).

Қалыпты жағдайда оң жақ атрио-вазальді бұрыш < немесе = 1/3 оң жақ өкпе алаңынан биік (мысалы: биіктігі 21см,=> бұрышы < немесе =7см). Жоғары бұрышы – ОЖ биіктігінен үлкейеді, төменгі бұрышы- аортаның шығу бөлігі үлкееді.

Жүректің сол жақ шекарасының кеңеюі, СҚ үлкеюіне байланысты емес. СҚ және СЖ  ажырату үшін, сол жақ бүйір немесе 2 қиғаш проекция бейнесінде болуы керек.

1. митральді конфигурация
2. аортальді конфигурация

Өлшемдері: 1. жүрек көлеңкесінің ұзындығы

2. көлденең:а) оң жақ АВ-бұрышынан жүрек ұшына дейін. Қалыпты жағдайда үлкендерде 14-14,5 см дейін; б) көлденең 2-2,5см.
3. оң жақ АВ-бұрышы
4. кардиоторакальды индекс: жүректің көлденеңнен / кеуде клеткасын көлденең синус бойымен = ½ ( 0,5). ­ cti ® ­ жүрек көлеңке өлшемі.

ЖҮРЕК РЕНТГЕНОАНАТОМИЯСЫ

1. Оң жақ қиғаш проекцияда (1-қиғаш)-экранға ¾ оң бүйірімен. Жүректің артқы беткейі омыртқаға бағытталады, төс- жарым-жартылай көкірек қуысына шығып тұрады, алдынан қабырғаның шеті көрінеді. Омыртқаның алды және артқы беткейі арасында-ретрокардиальді кеңістіктің қалыпты жағдайының ені 2-2,5 см.

Ретрокардиальді кеңістіктің қосымша көлеңкелері: өкпе тамырының тамырлы элементтері.

СЖ өңешке жанасып тұрады. Жүрек камерасының үлкейгендігін анықтау үшін- науқасқа бір жұтым барий беріледі.

СЖүлкеюі-өңеш девиациясы. Егер ОЖ үлкеюі-өңештің өзгермеген болса, онда науқас баридың алдында өз сілекейі жұтуы қажет.

Өкпе артериясының ұзындығы 2 см –ден аспайды. Егер өкпенің артерия проекциясының төменгі контурынан көлденең жүргізсек, онда ол ретрокард кеңістігінің үстіңгі шекарасы болып табылады.

СЖ үлкейсе: сол жақ жүрекшеденкейін ретрокадтыжабық кеңістік өңештің девиациясы.

Егер доға негізінен 3 см жоғары болмаса,ал толу дәрежесі 0,5 см болса- онда ол қалыпты болады.

Жүректің ортаңғы көлеңкесінен 1-қиғш проекциясы арқылы құрылымын анықтау. Мұнда аорта және митральді қақпашалары проекцияланады. Қалыпты жағдайда ол көрінбейді, тек ақталған кезде ғана көрінеді. Аортальді және митральдіқақпақшалар бір жерде проекцияланады. Оларды тек ақталған кезде көруге болады, бірақ қай қақпақшада екенін біле алмаймыз, өйткені 2-қиғаш проекция сы бар.

2. 2-қиғаш проекция: төстің бұғана байланысын алып тастағанда омыртқа жанасып тұрған жағы 2-2,5 см-ден көп болады.(сол бүірімен ¾ экранға қарай)

Аортаның жоғары және төмен бөлігі жақсы көрінеді. 2-қиғаш проекцияға өңешті контранстылауы керегі жоқ

А. СҚ-бағалау;

а) СҚ көлеңкесі және омыртқаның қарым-қатынасыомыртқаға көлеңкелер қабаттандырылады. Дем алғанда көлеңкелер қабаттанбайды, ал дем шығарғанда көлеңкелер одан сайын қабаттанады- ортаңғы дем алу кезінде жүрек көлеңкесі омыртқаға 1 см көлемінде қабаттануы қалыпты болады.

б) егер СҚ доғасының айналасын енгізіп және радиусын 5 см-ге дейін есептесек онда ол қалыпты болады. Неғұрлым радиусы үлкен болса, соғұрлым СҚ өзгерістері пайда болады.

Егер науқаста ОҚ үлкейсе, онда СҚ солға және артқа жылжиды. СҚ радиус қисығы кішкентай болған сайын көлеңке артқа қарай қозғалады, егер СҚ көлеңкесі астына қарай қозғалса, онда СҚ үлкееді.

Б. СЖ-бағалау сол негізгі кеңірдектен төменқарай орналасқан. Негізгі кеңірдектен төменірек көлденең сызық жүргізсек, онда ол үшбұрыш негізі болып табылады. Омыртқаның алдыңғы қабырғасы СЖ-ң қабырғасы. СЖ қабырғасы қалыпты жағдайда «ақшыл үшбұрыш» толмайды. Ал алдыңғы қабырғасы контур – жүректің оң жақ бөлігі.

В. ОҚ бағалау – қалыпты кезде ОЖ және ОҚ ажыратуға болмайды. Егер ОҚ үлкейсе, онда ол прекардиальды алаңы таралады. Неғұрлым атриовазальді бұрыш кішірек болған сайын, соғұрлым жүректің оң жақ бөлігі үлкейеді.

3. бүйір проекциясы (сол).

СҚ-диафрагма үстінде қалыпты кезде биіктіктері бірдей болуы мүмкін (ОҚ өлшемі-Сқ диафрагмаға жанасу аралығының өлшемі сияқты).

4. Иллюстрациалы материалдар: мультимедиялық презентация
5. Әдебиеттер

Негізгі:

1. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 2000 г.
2. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 1993 г.

 Қосымша:

1. Общее руководство по радиологии I-II части. Серия по медицинской визуализации 1995г. С.263-298.

2 .Милько В.И. Рентгенология. «Вища школа», 1983г. С.178-198.

3. Меллер Т.Б., Атлас рентгенологических укладок, 2005
4. Розенштраух Л.С., Рыбакова Н.И., Виннер М.Г. Рентгенодиагностика заболеваний органов дыхания. Москва « Медицина» 1978 г. С. 9-52.
5. Қорытынды сұрақтары: (кері байланысы)

– тыныс алу ағзасының аурулары кезінде қолданылатын сәулелік диагностика әдістері қандай?

– тыныс алу ағзасы ауруларының негізгі сәулелік синдромдарын атаңыз 

№11дәріс 

1. Тақырыбы: Митральді және аортальді жүрек ақауы кезіндегі визуальді диагностика әдістері, балалардағы визуальді картиналардың ерекшеліктері.
2. Мақсаты: Митральді және аортальді жүрек ақауы кезіндегі визуальді диагностика әдістері, балалардағы визуальді картиналардың ерекшеліктерімен танысу.
3. Дәріс тезистері:

Жүрек күйінің өзгерісі кезінде өкпе жасушасында пайда болуы мүмкін:

1. өкпедегі патологиялық өзгеріс;
2. плевра қуысындағы патологиялық өзгеріс;
3. диафрагма күйі;
4. өкпе жасушасындағы патологиялық үдеріс (омыртқа бағаны қисаю, өкпе жасушасының деформациясы және т.б.).

Жүректің ортаңғы көлеңкесі (көкірекорта) обтурационды ателектаза кезінде, айқын бүрісу (цирроз) өкпе жылжытылады зақымданған өкпе жағына, ал гидроторакс кезінде, экссудаттық плеврадағы, пневмоторакс – қарама-қарсы жаққа.

Жүрек-қантамырлық көлеңкесінің конфигурациясы.

Митральдық конфигурация сипаттайды «тегістеу» үлкею барысында жүрек ойысы екінші және үшінші доғасының сол жақ жүрек-қантамыр көлеңкесінің пішіні тік проекциялы өкпе артериясының бағанасының кеңеюі және солжақ жүрекше құлақшасы есебінен. Сонымен қатар оңжақ атриовазальдық бұрыштың жоғары жайғасуы, доғаның оңжақ жүрекше үлкею есебінен. Митральдық кемістік кезінде, бітелмеген Боталлдық кемістік кездеседі.

Аортальдық конфигурация сипаттайды терең «ойыс» жүрек ұзарту салдарынан бірінші және төртінші доғаның солжақ пішіні тік проекция, аорттар және солжақ қарыншаның үлкею есебінен. Сонымен қатар атриовазальдық бұрыш төмен оңжақ пішінге жылжытылады. Аортальдық кемістік кезінде, гипертониялық аурулар Фалло дәптерінде кездеседі.

Трапециятәріздес конфигурация сипаттайды жүректің барлық көлеңкелерінің үлкеюін, жүрек көлеңкесінің барлық доғаларын тегістеуін. Құрамдастыру жүрек кемістігі кезінде кездеседі.

Жүрек көлеңкесінің үшбұрыш формасы, қашан көлеңке теңсандық үшбұрыш кең түбімен еске түсіреді. Жалқық перикардит кезінде кездеседі.

Жүрек көлеңкесінің шартәріздес формасы жалқық перикардит кезінде тексеріледі, миокарда кезіндегі диффузиялық зақымдану, қашан жүректің біркелкі үлкеюі түскенде және тереңдеу жүректік доға арасында жоғалғанда.

Туа біткен жүрек кемістігі – замандас кардиологиядағы ең қиын бөлімдерінің бірі, көптеген жіктемелер және туа біткен жүрек кемістігінің номенклатуралары бар болады. Негізінде айрықша таратылған жіктемелерді синие (цианотомиялық) кемістікке бөлуге болады, осы топқа артериялық қан веналық арнаға жүрек қуыс деңгейге немесе торапты тамырларға тастау кемістіктері қатысады; қан айналған көлем кезінде кішкентай ортада қанайналым үлкейген. Осындай кемістіктер жүрекшеаралық ақау және қарыншааралық қалқа болып табылады, ашық артериялық түтік, аортоөкпелік жыланкөз, әртүрлі формалы ашық жалпы атриовентрикулярлық арналар және т.б. Екінші топқа артериялық арналардағы веналық қан тастау кемістіктері жатады. Осы топ екі топқа ерекшеленеді: а) қанайналымының кіші дөңгелегінің минуттық көлемнің кемістіктер кішіреюі, оларға Фалло тобы (тетрада, триада, пентада), атрезия оңжақ жүрекше-қарыншалық (үшдіңгек) қақпақшасы, Эбштейн аномалиясы, торапты тамырлар транспозициясы және т.б. кемістіктер жатады және т.б.

Үшінші топты қан тастаусыз кемістіктерін, қалыпты кішігірім айналым гемодинамикасын, бірақ кедергілерінің бар болуымен, аорт коарктациясын, аортының қақпақша және қақпақша асты стенозын құрайды.

Жүрек ақауынан алынған рентгенологиялық семиотика кардиорентгенологияның маңызды бөлімінің бірін өзімен ұсынады, ең алдымен үлкен жиіліктің ревматизмдік жүрек ақаулары себептерінен алынған.

Митральдық жеткіліксіздік. Қос жармалы қақпақшаның жеткіліксіздігі – толық емес митральдық қақпақша жармасын жабады. Жиі тігіс қорытындысы кезінде және жарма бұзылуы олардың ревматикалық жеңілуі кезінде пайда болады. Салыстырмалы жеткіліксіздігік кезіндегі өзгеріссіз жүрек қақпақшасы салдарынан толық емес олардың жабылуы кезіндегі бірталай созылмалы талшықты сақина митральдық тесігі дамиды.

Митральдық қақпақша жармасының толық емес жабылуы әкеліп соғады, солжақ қарыншалар систоласы уақытында қан бөлігі солжақ жүрекшеге қайтарылады, нәтижесінде бір нәрсе болады. Солжақ жүрекшеге жиналып қалған қан солжақ қарыншаға түседі, созылады.

Рентгенология кезінде митральдық жетіспеушілік белгіленеді жүрек көлеңкесінің митральдық пішін үйлесімі солжақ жүрекше доғасының өсуі есебінде. Соңғы өсу артқы жақтан, қарама-қарсы өңеш доғаны үлкен радиуске жылжытады. Оң жақ пішінде айқасқан доға симптомының  солжақ және оңжақ жүрекшелерін көруге болады. Солжақ қарынша үлкейген. Кемістік прогресс кезінде оңжақ қарыншаның үлкейгені белгіленеді, доға өкпе артериясы едәуір ерекшеленеді. Ереже сияқты, ірі өкпе көктамырының калибрі кеңейген, кері лықсу есебінде олардың қандары солжақ қарыншалар систоласы уақытында. Солжақ пішінінің саңылауы кезінде үшінші және төртінші жүрек доғасының арасында симптом «коромысла» белгіленеді, салдар сияқты кері қан шапшымасы солжақ қарыншадан солжақ жүрекшеде  пайда болады.  ЭХО-КГ-ге жарма қақпақшасының өзгерісін көрсетеді, ал ЦДК тәртібі кері лықсу  ағыны (син.цв.) солжақ жүрекше, таратылған митральдық жетіспеушілік дәрежесі бойынша талқылайды.

Митралды стеноз (стеноздің сол жақ атриовентрикулярды тесігі). Сол жақ атриовентрикулярды тесігінің қысылуы ең жиі кездесетін жүрек ақауы болып табылады. Митралды тесіктің қысылуының нәтижесінде жол жақ жүрекше және өкпе тамырлары қанындағы сұйықтықтың қайтуы қиындайды. Қан тоқтауы салдарынан сол жақ жүрекше көлеммен үлкееді, өкпе тамырлары кеңейеді. Мұның бәрі өкпе артериолының рефлекторлы қысылуына және өкпе гипертензиясының дамуына әкеліп соғады, себептерінен оң жақ қарыншаға жүк түседі, ол ұлғаяды.

Гемодинамикалық бұзылу митралды стеноздың ренгенологиялық суретін анықтайды. Өкпе артериясымен және сол жақ жүрекшенің үлкеюі есебінен жүрек минтралды конфигурацияны алады. Сол жақ жүрекше басында артына қарай ұлғаяды, өңештің карама-қарсылығын доғаның кіші радиусына қарай жылжыту. Сол жақ жүрекше құлағының ұлғаюы жүрек ойысының орындалуына әкеліп соғады. Келесіде кеңірдек бифуркациясы бұрышын жылжытқанда, сол жақ жүрекше үстіне қарай үлғаяды, сол жақ бронх қысылу есебінен, аорта терезесінің толуы пайда болады. Оң жақ қарынша ұлғаяды, басында өкпе конусы аумағында, кейін кіру жолдары аумағында. Сол жақ қарынша және аорта ұлғаймаған, ал қатты стеноз кезінде гипоплпастикалы. Митралды стеноз, ереже бойынша, өкпе гипертензиясы ағады, онымен қоса мысалға 1/3 жағдайлар артериялық артықшылықпен белгіленеді, 2/3 жағдайда-өкпе гипертензиясының венозды артықшылығы.

Өкпенің артериалды гипертензияның дамуы кезінде доғаның өкпе артериясының ұлғайюы және оң жақ қарыншасы. Ертедегі бірде бір ренгенологиялық белгілері митралды стеноз кезінде өкпенің қанайналымының бұзылуы кеңейген өкпе тамырларының үстінгі үлесінің бар болуы болып табылады.

ЭХО-КГ-да В-режимінде  өзгертулері айқындалады, қақпақша жармасының қалыңдауы, алдынғы жарма желкендейді, М-режимінде-бірбағытты П-бейнелік жарма қозғалысы, Д-режимінде-қабырға тәріздес, қақпақша арқылы үлкен жылдамдықты қан ағымы. Дінгекті өкпе артериясының кеңейюі мен жүректің оң жақ бөлігі.

Аорталды қақпақшаның тапшылығы. Митральді және трикуспидальді жүрек ақауымен жиі құрамдастырылады. Ақаудың себебі көбіне ревматизм болып табылады

Аорталды қақпақшаның тапшылығы кезінде диастол уақытында аорталды қан бөлігі сол жақ қарыншаға қайтып келеді. Сол жақ қарыншаның өсу салмағы салдарынан оның қуысының кеңейюі дамиды, оның артуына әкеліп соғады. Сол жақ қарынша имегі ұзарады. Аортаның өсу көлеңкесі кеңейеді. Мұның бәрі жүректің аорталды пішін үйлесімі ескеріледі. ЭХО-КГ-да қақпақша жармасының өзгерісі көрінеді, ал ЦДК-режимінде регургитация ағыны(қызыл түсті).

Стенозды қолқа сағасы. Қолқа сағасы стенозының туа біткен және жүре пайда болғанын айырады, бұның себебі ревматизм болып табылады. Қолқа сағасының тарылуы сол жақ қарыншадағы қанның ағып шығу кедергілерін шақырады, мұнда қалған қан кідіреді. Бұл сол жақ қарыншаның доға тәріздес ұлғаюына әкеліп соғады. Оң жақ жүрек пішінінде постстенотикалық қолқаның ұлғаюы жиі көрінеді. Сол жақ қарыншаның систологиялық баяу қысқартылуы және қолқаның баяу ұлғаюы анықталады. Тарылу аймағында қолқа қақпақшаның кальцификациясы жиі белгіленеді, әсіресе қисық проекцияларда жақсы айқындалады, әсіресе электронды-оптикалық түрлендіргіш пен томография көмегімен.  Сол жақ қисық проекцияда қолқалы қақпақша орташа үштен бір болып жобаланады, жүрек негізіне жақынырақ.  Қолқа қақпақшаларының кальцификациясы барысында стенозды қолқа сағасы ең анық белгісі болып табылады. ЭХО-КГ-да жуындатылғаны көрінеді, қақпақша жармасының нығыздалуы, олардың ашылуы шектелген, ал Д-режимінде стенотикалық ағынның үлкен градиентімен жылдамдатылған.

Трапеция тәріздес пішіндегі жүрек көлеңкесі құрамдастырылған жүрек кемістігі кезінде жиі қалыптасады. Диагностикада ЭХО-кардиография көмектеседі.

Жалқықтық перикардит – перикарт ағынына сұйықтықтың жиналуы(генездің қабынуы және қабынбауы). Жалқықтық перикардит кезінде жүректің үшбұрышты пішін тәріздестігі анықталады, тең бүйірлі үшбұрышты кең түбегейлі көлеңкені еске түсіреді. ЭХО-КГ-да перикард ағынындағы сұйықтық жүрек қабырғаларының арғы жағында эхонегативті кеңістік түрінде көрсетеді.

Слипчиялық перикардия кезінде перикардтің кальцификациясы сауыт үлгісіндегі кейбір шеңберленген жүрек көлеңке сегменттерімен анықталады, сол кезде «сауытты жүрек» туралы айтады.

Жүрек бұлшықеттерінің диффузиялық тигізулері кезінде, жүректің біркелкі ұлғаюы келгенде және жүрек доғалары арасындағы тереңдетулер жоғалғанда жүрек көлеңкелерінің шар тәрізділігі анықталады.  Диагностикада ЭХО-КГ көмектеседі,   миокардит кезінде, эхогеннің жоғарылауының миокард кардиомиопатиясы, миокардтің қысқартылған функциясы төмендейді, жүрек камералары ұлғаяды.

Қолқа ауруларынан атеросклероз және қолқа аневризмі жиірек кездеседі.

Қолқа атерослерозының ренгенологиялық суреті: қолқа көлеңкелерінің  күшейюі, сол жақ жағарғы доғаның бөртуі және қолқа шығуының тура проекциясы,біркелкі диффузиялық қолқаның кеңейюі және сол жақ қисық колқа терезелерінің ұлғаюы.

Қолқа аневризм кезінде – қолқа көлеңкелерінің кеңейюі тегіс дөңгеленген пішінімен және кальцификация аймағында шектеледі. Барлық өзгертулерді ЭХО-КГ-де айқындауға болады.

4. Иллюстрациалы материалдар: мультимедиялық презентация
5. Әдебиеттер

Негізгі:

1. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 2000 г.
2. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 1993 г.

 Қосымша:

1. Общее руководство по радиологии I-II части. Серия по медицинской визуализации 1995г. С.263-298.

2 .Милько В.И. Рентгенология. «Вища школа», 1983г. С.178-198.

3. Меллер Т.Б., Атлас рентгенологических укладок, 2005
4. Розенштраух Л.С., Рыбакова Н.И., Виннер М.Г. Рентгенодиагностика заболеваний органов дыхания. Москва « Медицина» 1978 г. С. 9-52.
5. Қорытынды сұрақтары: (кері байланысы)

– жүрек және қантамыр аурулары кезінде сәулелік диагностиканың қандай әдістерін қолданады?

– жүрек-қантамыр жүйелері ауруларының негізгі сәулелік синдромдарын атаңыз.

№12 дәріс 

1. Тақырыбы: Коронарлы жетіспеушілік синдромының, артериальді гипертензия және созылмалы жүрек жетіспеушілігінің визуальді диагностикасы.
2. Мақсаты: Коронарлы жетіспеушілік синдромының, артериальді гипертензия және созылмалы жүрек жетіспеушілігінің визуальді диагностикасының әдістерімен танысу.
3. Дәріс тезистері:

Жүрек-тамыр жұйесінің көлеңке конфигурациясы.

Митральді конфигурация жүрек талиясының жазылуымен өкпе артериясының сол жақ жүрекше құлақшасының кеңеюімен сол жақ жүрек-тамыр көлеңкесінің тік проекциясында екінші және үшінші доғасының кеңеюінің салдарынан пайда болады. Сонымен қатар оң жүрекше доғасының үлкеюінің салдарынан атриовазальді бұрыштың жоғары орналасуымен сипатталады. Митральді түріндегі ақаулар Боталлов жолында жиі кездеседі.

Аортальді конфигурациясы – сол жақ қарынша мен аортаның үлкеюі, сонымен қатар жүрек «талиясының» терең болуы, сол беткейдің тік проекциясының бірінші және төртінші доғаларының ұзаруымен сипатталады. Сонымен қатар атриовазальді бұрыштың оң жақ контуры бойынша ығысуы анықталады. Аорта ақауында, гипертония ауруында, тетрадо Фалло синдромында жиі кездеседі.

Трапеция тәрізді конфигурация жүрек көлеңкесіндегі барлық доғаларының үлкейіп тегістелуімен сипатталады. Бұл жүрек ақауларында біріккен түрінде кездеседі. Жүрек көлеңкесінің үшбұрышты формасы, кең үшбұрыштытең қабырғаласын еске түсіреді. Беткейі шығыңқы перикардитте кездеседі.

Шар тәрізді формасы – жүрек көлеңкесі беткейі шығыңқы перикардитте кездеседі,сонымен қатар диффузды миокардтың зақымдануында, тек біркелкі жүрек ұлғаюында және жүректің терең доға бұрыштарында кездеседі. 

Шар тәрізді жүрек формасы     12-сурет.  Терапеция тәрізді жүрек формасы

 (перикардит)                                                 (жүрек жетіспеушілігі)

 Негізгі себептері:

1. Клапандар
2. тыртықтар мен тромбтар
3. Перикард
4. Атеросклерозды ұяшықтар

Кальциноз. 

Рентгенологиялық зерттеулердің қосымша әдістері

Томография. Жүрек-тамыр жүйесінің ауруларын ең жиі томографиялық зерттеулерін – кіші қан айналым тамырларының құрылымын бағалау үшін қолданылады. Мысалы, өкпе артериясының гипертензиясында томография негізгі және ірі өкпе артериясының кеңею әдісін анықтайды. Кіші қан айналымдағы венозды ұю веналарының кеңеюі аз өзгеріске ұшыраған артерияға тән. Артериядағы толақандылық артерия (артериальды гиперволемия)-венаның кіші қан айналымындағы кеңеюімен сипатталады. 13-суретте аортасы өзгерген атеросклерозды кальцинозы бар науқастың жүрек томограммасы көрсетілген.

Томография жүрек өлшемдерін және ірі тамырларды (рентгенометрия әдісін) қолданылуы арнайы рентгенология әдістемелерінде толық жазылған. Жүректің көлденең өлшемін, жүрек көлемін, аорта өлшемдерін және өкпе артериясының кеңею сатысын (Мурр коэффициентін) анықтайды.

Рентгендік, компьютерлі және  магнитті-резонансты томографиясы. Жүрек-тамыр жүйесі ақауларын анықтаудағы ең тиімді әдісі рентгендік компьютерлік томографиясы (РК-томография) және магнитті-резонансты томографиясы (МР-томографиясы) болып табылады.

Рентгендік компьютерлік томография көмегімен алынған көлденең және тік кесінділер, контрастты зат арқылы, жүрек кесіндісін жоғары дәрежеде анықтауға мүмкіндік береді. Жүрек камераларын, миокард, инфрактың және ишемия зоналарын, сол қарынша аневризмасы,жүрек ішілік тромбысы, аорта өзгерісі, өкпе артериясы, перикардты анықтауға мүмкіндік береді.

4. Иллюстрациалы материалдар: мультимедиялық презентация
5. Әдебиеттер

Негізгі:

1. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 2000 г.
2. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 1993 г.

 Қосымша:

1. Общее руководство по радиологии I-II части. Серия по медицинской визуализации 1995г. С.263-298.

2 .Милько В.И. Рентгенология. «Вища школа», 1983г. С.178-198.

3. Меллер Т.Б., Атлас рентгенологических укладок, 2005
4. Розенштраух Л.С., Рыбакова Н.И., Виннер М.Г. Рентгенодиагностика заболеваний органов дыхания. Москва « Медицина» 1978 г. С. 9-52.
5. Қорытынды сұрақтары: (кері байланысы)

– жүрек-тамыр жүйесі аурулары бойынша қандай сәулелік диагностика әдісі қолданылады?

– жүрек-тамыр жүйесінің негізгі сәулелік синдромын атаңыз? 

№13 дәріс 

1. Тақырып: Зәр шығару жүйесінің визуальді диагностика әдістері.
2. Мақсаты: Зәр шығару жүйесі аурулары кезіндегі синдромдарымен, визуальді диагностика әдістерімен танысу.
3. Дәріс тезистері:

Зәр шығару жүйесі ауруларының визуальді диагностикасы.

Зәр шығару жүйесінің рентгенологиялық зерттеулері контрастты заттарда қолданылып таралатын процедуралармен қатысады. Зәр шығару жүйесі 2 бүйректен, 2 зәр шығару жолынан, 1 қуықтан және 1 уретрдан тұрады.

2 бүйрек пен зәр шығару жолы – ағзалары, көк ет кеңістігінде орналасқан. Бүйректің пішіні бомбаның пішініне ұқсас, ол омыртқа жотасындағы бағананың екі жағындағы көк ет қуысының артқы бөлігінде жатады. Сол сияқты бауырда оң жағында орналасқан, ереже бойынша оң жақ бүйрек сол жақ бүйрекке қарағанда сәл төмен орналасқан. Әр бүйректің медиальді жоғарғы полюсінде надпочечни орналасқан.

Надпочечники — эндокринді жүйенің маңызды безі, майлы капсулада, бүйректің айналасында орналасқан.

Әр бүйрек қуыққа тікелей байланысты. Сол жақ бүйрек сәл ұзындау, бірақ оң жақ бүйректен әлдеқайда ұзын.

Қапшық тәрізді қуықта несеп сақтау үшін резервуарлы қызмет етеді, әзірше ол  уретр арқылы ағзадан шыға алмайды.

Бүйректі латынша — ren,  aл  renal — бүйрекке тиесілі екенін көрсету белгілері.

Зәр шығару жүйесінің — алдынан көрсетілген түрі.

Зәр шығару жүйесінің – артынан көрсетілген түрі.

Зәр шығару жолының диаметрі 1 мм – 1 см-ге дейін өзгереді. Әдетте зәр шығару жолының ұзындығының тарылуына 3 аймақ қатысады.

I-лоханды-зәр шығару жолының қосылуы, орны, бүйрек лоханкасынан құйылып зәр шығару жолына келетін.

II-жамбасқа кіретін аралықтың жанында, сондағы қан жүретін подвздошные тамырлары зәр шығару жолына көшеді.

III-қуықтың зәр шығару жолымен қосылуын, зәр шығару жолымен қосылған қуық деп атайды.

Қуықтың пішіні мен өлшемі науқастың жынысына байланысты, оның орташа сыйымдылығы 250-300 мл болады.

Уретра – өзін өзек тәрізді көрсетеді, қуықтан дәретті сыртқа шығарады. Уретраның терминальді бөлігі шат сүйектерінің сифизасынан төмен орналасқан.

Зәр шығару жүйеісінің-бүйірінен түсірілген түрі.

Бүйрек топографиясы.

Бүйректің-көлденең орналасқан қимасы.

Көлденең  компьютерлік томограммасының 2 деңгейлік бел омртқасы, L2.

1. – Ұйқы безі.

Б. – Өт қабы.

B.- бауырдың оң жақ долиясының төменгі бөлігі.

Г.-  оң жақ бүйрек.

Д.- белдегі үлкен бұлшық еті.

Е.- омыртқада бұлшық етті көру.

Ж.-  2 бел омыртқасы.

3.- омыртқадағы төртбұрышты бұлшық ет.

И.- сол жақ бүйректегі лоханкасы.

К.- кірмейтін ободок тәрізді шек.

Л.- көк ет аортасы.

М.- жіңішке шек (арық шек)

Қалыпты бүйрек семсер тәрізді қосалқы аралықтың және ескек тәрізді құрсақ айналасындағы аралықтың ортасында орналасады. Сол жақ бүйректің қалыпты жағдайы шамамен оң жақ бүйректен 1 см жоғары жатады. Сол жақ бүйректен жоғары, XI және XII деңгейде кеуде омыртқасы бар (ТhXI және ТhXII).  Оң жақ бүйректің төменгі бөлігіндегі деңгейде 3 бел омыртқасының (L3) жоғарғы бөлігі орналасады.  Лоханка бел омыртқасының І-ІІ тел деңгейінде орналасқан.

Анатомиялық шолу (рентгенограммасы).

РЕТРОГРАДТЫ ПИЕЛОГРАММА

1. Бүйректегі кішкене кеселікше.

Б. Бүйректегі улкен кеселікше.

1. Бүйрек лоханкасы.

Г. Лоханды-зәр шығарудың қосылуы.

Д. Зәр шығарудың проксималды бөлігі.

Е. Зәр шығарудың дисталды бөлігі.

Ж. Қуық.

Ретроградты пиелограммасы

(оң жақ зәр шығару жолының катетері)икционды цистоуретрограммасы — оң жақ артқы проекциясы (ер адам)

МИКЦИОНДЫ (КӨРСЕТКІШ) ЦИСТОУРЕТРОГРАММАСЫ

Қуық пен уретраның снимкасы, жас адамға жасалған, оған контрастты затты енгізіп, сол сәтте босатып, келесі анатомияның құрылымдарын көрсеткен:

1. –зәр шығару жолының дистальді бөлігі.

Б. –Қуық.

1. –үш бұрышты қуық.

Г. –бездің бастаушы аймақтары.

Д. -Уретра.

Көлденең компьютерлік томограммасы.

КӨЛДЕНЕҢ ҚИМАСЫ (КОМПЬЮТЕРЛІК ТОМОГРАММА)

КТ-ның осьтік бейнесі (9-суретте) көлденең қимасында көк ет қуысының анатомиялық құрылымдары көрсетілген. Келесі ағзалар анықталған: көк ет қуысының құрылымдарын қайталауға болатын көк ет қуысының анатомиялық құрылымдарын және олардың салыстырмалы жағдайын есте сақтау.

A.- Бауыр (оң жақ долясының төменгі бөлігі).

Б. –ободок тәрізді шек (жоғары көтерілетін).

1. –жіңішке шек.

Г. – ободок тәрізді шек (көтерілмейтін).

Д. –сол жақ бүйрек (төменгі долясы).

Е. –сол жақ несеп жолы.

Ж. -Аорта.

3. –бел омыртқасының үлкен бұлшық еті.

И.- оң жақ зәр шығару жолы.

К. –оң жақ бүйрек.

Зәр шығару жүйесін сәулемен зерттеу әдістері.

Сонография.

Компьютерлік сонография – бұл адамның ішкі ағзасының медицинадағы визуализация бағыты. Сонография (синонимі – ультрадыбыстық зерттеулер, эхография) – ағзалардың дұрыс емес әсерлерін көрсете алмайтын, сол уақыттағы жоғарғы информативті әдіс. Оның балалардағы әртүрлі топтарында аурусыз және залалсыз берілетін мүмкіндіктерін қолдану, сондай-ақ лактация және жүкті әйелдер кезеңінде.

Сонограмма нормальной предстательной железы. Над железой -изображение мочевого пузыря.

• Құрсақ аймағының рентгенограммасын шолу.

Көбінесе урологиялық аурулардың бірінші этапын тексеру кезінде немесе бүйрек снимкасын шолу кезінде және зәр шығару жолындағы сонографиясын орындау. Осы ауруға тез арада – кеш қарсаңында шектерін тазалап және күндіз зерттеу сараптамасын дайындау.

Рентген кабинетіне науқас аш қарынға келуі керек. Ауруларда болатын бүйректің қатты ауыртып шаншуы кезінде: олардың шектерін тазаламай-ақ тексереді. Ауруды арқасымен жатқызып және оның снимкасы үлкен пленкада орындалады, себебі, онда екі бүйректіңде, үлкен омыртқа бұлшық еттерінен және жамбастың лонного мүшелену деңгейіне дейінгі аралықтағы бейнесін түсіреді (11-сурет).

Зәр шығару жолының және бүрек рентгенограммасын шолу, оның схемасы.

I-оң жақ бүйрек; 2-сол жақ бүйрек; 3-үлкен омыртқа бұлшық еттерінің контуры.

Қалыпты бүйректің көлеңкесі екі бұршақ тәрізді көрінеді. Қалыпты бүйректің төменгі полюсына қарағанда жоғарғы полюсі дененің орта сызығына жақын орналасқан. Қалыпты бүйректің келбеті анық және көлеңкелері біркелкі.

Зәр шығару жолының шолу рентгенограммасы кезінде көкет қуысы көрінбейді. Қуық дәретпен толтырылады, мүмкін жамбастың кішкентай көлеңкелерін сопақшалау немесе дөңгелектеу көлеңкелері қамтамасыз етеді. Қалыпты предстательная бездердің снимкада көлеңкелері болмайды. Шолу рентгенограммасының негізгі мақсаты – конкременттер, обызвествлен және газдарда анықталады.

3) күре тамыр ішіндегі (экскреторлы) урография (КТУ).

Күре тамыр ішіндегі урография негізі бүйректің физиологиялық ерекшелігі ағзадағы қанға қосылған йодты көп ұстап тұрып, оны бақылап және дәрет арқылы шығарып жібереді.

Экскреторлы урография екі мақсатта жүргізіледі.

1. Зәр бөліну жүйесінен жинаушы бөлімін көрсету.
2. Бүйректің функционалды ерекшелігін бағалау.

Кәдімгі урография кезінде науқастың шегін тазалаудан кейін аш қарынға және күре тамыр ішінен қуыққа 20-60 мл кіргізіп бірден уротропты контрастты затты- ионның ион еместен артықшылығы болуының алдын алу.

Контрастирлі зәр шығару жүйесіне арналған контрастты заттарды қолдану келесідей: гипак, кардиотраст, урографин, триомбин және т.б.

Препарат дозасының есептеуіші жеке өзінің, дене массасына, жасына және бүйрек пен бауырдың функционалды жағдайына байланысты.

Экскреторлы урография кезінде 60 % верографина ерітіндісін, диодонаны, науқастың дене массасы 1кг/1 мл урографинасы есептелген, бирақ 70 мл көп қолданбайды.

Балаларға в/в контрастты инъекция заттарын негізі тері астынан, в/м, немесе тура ішекке 0,7 мл 50% ерітіндіні нәресте денесінің массасы 1 кг деп есептеп енгізеді.

(Бұл жағдайда 5, 10, 20 және 30 минуттан кейін снимкасын жасайды.)

NB! Зерттеуден бұрын жеке ағзаға 2 мл контрастты затты енгізер алдында 2-24 сағаттай йодқа деген әсерін тексеріп алады. Содан кейін контрастты затты толықтай енгізіп, бірнеше уақыт өткеннен кейін снимкасын жасайды. Әр снимкаға маркермен түсірілген уақытын, күнін жазып қояды.

ЭКСКРЕТОРЛЫ УРОГРАФИЯНЫҢ КЕРІ КӨРСЕТКІШТЕРІ.

1. Йодталған контрастты затқа кері әсерінің болуы.
2. Анурия, немесе етеккірінің тоқтауы.
3. Миеломаның көбеюі.
4. Диабет, әсіресе қант диабетінің болуы.
5. бауырдың немесе бүйректің қатты ауруы.
6. Туа біткен жүрек ауруы.
7. Феохромоцитома.
8. Серповидті-клеткалы қан аздығы.
9. Глюкофага қабылдау.
10. Созылмалы бүйрек жетіспеушілігі

Урограмма және сұлбасы. Оң жақ бүйректе 2 лоханка, оң жақ зәр шығару жолының проксимальді бөлімінің екіеселенуі.

Қазіргі көптеген әртүрлі көріністер немесе ВВУ альтернетивті стандартты және процедуралар ағымындағы барлық уақытта өзгеше проекциялардың орындалуын рентгенолог талап етеуіне болады.

Әртүрлі көріністер стандартының негізгі үш процедуралары болады, олар:

1. Зәр шығару жолының компрессиясын алғаннан кейінгі снимкасы.

Компрессиясын алғаннан кейін толық форматты снимкасын жасайды. Ұқсас снимкалар және тағы қайта түсірілген суреттерде арқасымен жатқан қалыпта орындалады. Ассиметриялы бүйрек функциясының бағалау компрессиясын 5 минутты экспозициядан кейін (егер кері әсерлері болмаса) салуға, одан соң қайта алауға болады, себебі 15-минутты снимкасын жасайды.

2. Қуықтың вертикалды снимкасы.

Егер науқаста анамнезді пролапс қуығында болса немесе предстательная бездері үлкейсе, онда қуықтың вертикальді жағдайын босатуы мүмкін болған жағдайда оны растайды.

3. Қайта снимкасын түсіру.

Егер тас болған жағдайда, онда өте жиі толықтырулар зәр шығару жолына ақырын келіп босатылады. Ондай науқастарды бөлімшеге 1-2 сағаттан кейін қайта акеледі. ВВУ сериясын орындағансоң, опорожнения жағдайынан кейін немесе ішімен жатқызып барып қайта снимкасын жасайды. Қуықтағы опорожнения кезінде оның кішкентай аномалиясында көрсетуі мүмкін. Вертикалды жағдайы кезінде бүйректің барлық ерекше қозғалысын көрсетеді.

НЕФРОГРАММА НЕМЕСЕ НЕФРОТОМОГРАММАСЫ.

Рентгенографиялық снимкалардың бастапқы сериясы орындалды, ол нефрограмма деп аталады.

Микроскопиясы аз нефронның өзі қаншалықты болса, онда бүйректің барлық контрастты заттары нефронның өзімен қарама-қарсы фазаға өтуін анықтайды. Ол қарама-қарсы заттармен, нефронға өтетін, жиналмайтын каналдармен өтіп жатады. Кәдімгі нефрограмма инъекция басталғаннан кейін 1 минуттан соң орындалады.

Зәр шығару жолының компрессиясы, егер бүйрек 5минутқа дейін қалыпты жұмыс істеген кезде нефронды фазаның ұзартуын қолданады. Нефротомограмманы уақытылы орындау кезінде бұл снимкадағы үш түрлі деңгейлі кескінді фазаны жиі жасайды

Нефротомограмманың – 1 минуттық снимкасы

4) Инфузионды урография – экскреторлы урографияның модификациясы мен кеселік және лоханды бүйрек паренхималарының контрастты суреттерін алуға мүмкіндік туғызатынын көрсетеді. Нәтижесінде анық алуға болатын жағдайы, пішіні, бүйректің келбетінің мөлшері, кеселік және лоханды бейнелері, зәр шығару жолдары, тығыз жағдайда ретроградты пиелографияны ауыстыруға болады.

Инфузионды урографияны науқастың бүйрек функциясы төмен болғанда ғана қолданады. Күретамырға контрастты заттар 60-70мл мөлшеріндей (5-7минуттай), науқастың денесіндегі 1мл/1кг массасы есебінен, глюкозаның 5% ерітіндісі немесе натрий хлоридтің изотониялық ерітіндісімен бірдей мөлшерде алдын ала сұйылтып тамшылатып кіргізеді. Инфузиядан соң, 10-20 минуттан кейін рентгенограммасын жасайды.

Экскреторлы және инфузионды урография кезінде 1-2 минуттан кейін контрастты заттарды енгізуі, сол уақытта бүйрек паренхимасының жиналуы, рентгенограммада бүйрек көлеңкелері интенсивті қалыпта болатынын, шолу рентгенограммасына (урографияның нефрографиялық фазасы) қарағанда, кистаның, ісіктердің, аномалия дамуы және басқа да бүйрек ауруларын жиі пайда болуын көрсетеді.

Созылмалы бүйрек жетіспеушілігі. Инфузионды урограммасы. Екі бүйректің кеселік-лоханды жүйелері анық көрінеді.

5) Ретроградты (жоғары көтерілетін) пиелографиясы.(Ретроградты урографиясы.)

– зәр шығару жолының катетері арқылы контрастты заттарының 8-10мл 20-30% ерітіндісін енгізгеннен кейінгі зәр шығару жолының және лоханкасының рентгенографиясы. Осы мақсатта тек осы контрастты заттар ғана эксторлы урография кезінде қолданылады. Зерттеулердің ережелері, қуықтан жіберілгеннен кейін тек қана бір бөлігінде болады. Басқа бөлігін, бірнеше күннен кейін зерттейді. Ретроградты пиелографияны қолдануға арналған пиелонефритты науқастың бүйрек жүйесіндегі морфологиялық қуысы жағдайын, гидро- және пионефрозды, бүйрек туберкулезі мен зәр шығару жолының, бүйрек ісіктері және лоханканың жағдайын анықтайды. Катетеризациядан кейін шолу снимкасын жасайды, сондықтан рентгенологтар экспозиция параметрлерінің төсеніштеріне, ал урологтар – катетерінің орналасуына сенім білдіреді.

Екінші снимкада, кәдімгі ретроградты урографияның сериясы пиелограмманы көрсетеді. Уролог екі бүйректің немесе бір ғана бүйрек лоханкасының катетері арқылы тікелей контрастты заттың 3-5 куб.см енгізеді. Экспозиция уақытында инъекциядан кейін науқастың тыныс алуын кідіртеді.

Әдеттегі серияның үшінші және қорытынды снимкасы – уретерограммасы. Қорытынды снимка кезінде столдың бас жағын сәл көтеруге болады. Уролог катетерін ала алады, бірақ зәр шығару жолының екі жағын немесе бір ғана контрастты затты бір уақытта көрсетуі керек.

Экспозиция кезеңін уролог қана анықтайды. Оның екі бүйрегінің және зәр шығару жолдарының немесе ішіндегі бір ғана құрылымын көрсету үшін ұқсас зерттеулерді қолданады.

Жоғары көтерілетін (ретроградты) пиелограмма және оның сұлбасы.

Зәр шығару жолдарына катетерін, бүйрек жүйесіндегі кеселік-лоханкасының контрастирлерін енгізеді.

1 — бүйрек ішілік емшек; 2 — перешеек малой чашечки; 3 — перешеек большой чашечки; 4 — лоханки

6) Жоғары көтерілетін пневмопиелография модификацияның алдыңғы әдістері болып табылады, бірақ, жоғарғы зәр шығару жолына келетін ауаның контрастты заттарында болады.

7) Пневмоперитонеум – диагностикалық әдісін, прекопчикты пункция жолы көк ет кеңістігіндегі газының негізделгенін көрсетіледі.

Бүректі және зәр шығару жолдарын зерттеу кезінде газдың 1000-1500 куб.см көрсетеді (науқас денесіндегі 1 кг массасына 15-20 куб.см есебінен).

Бүйрек рентгенографиясына және томографиясына 60-90 минуттан кейін кіріседі.

Экскреторлы урографияны пресакральды  пневморетроиеритонеуммен байланыстырады. 34 жастағы әйел адам. Қалыпты картинасы

8) Пневморен – бүйректі зерттеу әдісі, газ жолдары белді тесіп бүйрек жанындағы клетчаткаға кіреді. Тек қана бір бүйректі зерттейді. Бүйректің пішіні және формасы, мөлшері кезіндегі қажетті информациялар пайда болғанда ғана әдістерін қолданады. Пневморенаның томографиямен байланысқан кезінде жақсы диагностикалық қорытынды алуға болады.

9) Зәр шығару жүйесінің кимографиясы зәр шығару жолдарының кеселік, лоханды  перистальтикасын зерттейді. Оны рентгенокинематографиясына да қолданады.

10) Бүйрек ангиографиясы өзінің тамырларын, бүйрек паренхимасының кеселік және лоханды қуыстарын зерттеудің кері әдістерін көрсетеді.

Көк ет аортасы мен бүйрек тамырлары жолдарын байланыстыратын транслюмбалды және трансфеморалды аортографиясының ретроградттарының мүмкіндіктерін ажыратады. Бірінші жағдайда, аортадағы кері заттар және  оның тармақтары бел омыртқасының І деңгейлі бел жағындағы пункция аорта жолдарымен кірсе, ал  трансфеморалды аортография кезіндегі бүйрек аорта артериясының таралу деңгейіне дейін, катетермен жүргізілген (Сельдингер бойынша) сан жамбас артериясының пункия жолдарымен кіреді. Экскреторлы урографияның диагностикалық мүмкіндіктерін бүйрек ангиографиясы, ретроградты пиелографиясы және бүйректі зерттеудің басқа әдістері толықтырады, бірақ, қанағаттанарлықтай нәтижесін бермейді.

Бүйрек ангиографиясы кардиотрастты, гипакты, диодонды, урографинді, триомбрин жәе басқа да кері заттарды қолданады. Науқастың йодқа деген сезімталдылығын сынап көргеннен кейін зерттеу жүргізіледі.

Бірінші рентгенограммадан кейін, контрастирлі бүйрек артериясына деген және оның тармақтары- артериалды фазаны, одан соң, бүйрек паренхимасындағы кері заттардың орындалуын, сондай-ақ, рентгенограммаға қатты көлеңке беретін – капиллярлы (нефрографиялық) фазасын, одан соң, көк тамыр арқылы кері заттарының оттоктарын белгілеу кезеңіндегі – күре тамыр фазасын және соңғысы – бүйрек жүйесінің қуысы, кері заттарды орындайтын кездегі урографиялық фазасын бақылап шығады.

Сол жақ бүйректің артериограммасын көздеуі. Төменгі бөлімдегі бүйрек артериясының алшақтығынан кистаға айналады.

11)  жамбастың флебосы- және артериографияны, ішкі жыныс ағзаларының және қуықтың құрылымын білуге арналған қазіргі уақыттағы урологиялық және гинекологиялық клиникада  қолданылады.

Сол жақ бүйректегі селективті флебограмма.  Нормальная картина

строения вен и оттока крови в нижнюю

полую вену.

12) Лимфография – рентгенологиялық зерттеу әдістерінен кейін оларда көрсетілген кері заттардың лимфатикалық жолдары.

Лимфография зәр шығару жүйесіндегі қатерлі ісіктердің метастазын табуға, ретикулярлы терілердің және қан аурулар жүйесі кезіндегі жамбастың негізгі лимфатикалық жағдайын зерттеуге, аяқ-қол отектарының себебін анықтауға, химиотерапия және сәуле қимылының лимфатикалық негізінің патологиялық динамикасындағы өзгерістерін бақылауға, сондай-ақ, хирургиялық араласу кезінде лимфатикалық негіздің толықтай жойылуына қолданады.

Лимфангиограммасы.

Қуықтың екі жақты  метастаза ісіктерінің лимфатикалық негізіндегі подвздошты тамырлары.

3) Ретроградты цистографиясы – жоғары атомды кері заттармен немесе газбен толтырылған қуықтың рентгенологиялық зерттеулері. ретроградты жолмен қуықтың опорожнениясы толтырылғаннан кейін гипак ерітіндісінің 8-10% немесе кері заттардың (150-200 мл орташа) және сол кезде екі қисық және тік проекциялы снимка пайда болады.

Қалыпты цистограммасы  (жоғары көтерілетін).

14) Жоғары көтерілмейтін (экскреторлы) цистографияны ішіндегі кері заттарды көрсеткеннен кейін 30-60 минуттан соң шығарады. Осы әдістерді жоғары көтерілетін цистографияны көруге болмайтын жағдайда ғана қолданады (уретра құрылымдары, бастаушы бездің аденомасы және т.б.), сондай-ақ, балаларда дақолданылады.

15) Пневмоцистография – қуықты газбен толтырғаннан кейінгі рентгенологиялық зерттеулер. Цистография әртүрлі әдістерде пайда болады.

22-сурет. 54 жастағы ер адамның пневмоцистограммасы.  Қуықтың басындаға рактың ісіктері айқындалған (урахуса аймағы). Қуықтың резекциясы. Сауығу.

4. Иллюстрациалы материалдар: мультимедиялық презентация
5. Әдебиеттер

Негізгі:

1. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 2000 г.
2. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. «Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 1993 г.

 Қосымша:

1. Общее руководство по радиологии I-II части. Серия по медицинской визуализации 1995г. С.263-298.

2 .Милько В.И. Рентгенология. «Вища школа», 1983г. С.178-198.

3. Меллер Т.Б., Атлас рентгенологических укладок, 2005
4. Розенштраух Л.С., Рыбакова Н.И., Виннер М.Г. Рентгенодиагностика заболеваний органов дыхания. Москва « Медицина» 1978 г. С. 9-52.
5. Қорытынды сұрақтары: (кері байланысы)

– зәр шығару жүйесі аурулары кезінде қандай сәулелік диагностика әдістері қолданылады?

– зәр шығару жүйесі ауруларының негізгі сәулелік синдромдарын атаңыз.  

№14 дәріс 

1. Тақырыбы: Зәр шығару жүйесінің визуальді диагностика әдістерінің балалардағы ерекшеліктері. Созылмалы бүйрек жетіспеушілігінің визуальді диагностикасы.
2. Мақсаты: Зәр шығару жүйесінің визуальді диагностика әдістерінің балалардағы ерекшеліктерімен, созылмалы бүйрек жетіспеушілігінің визуальді диагностикасымен танысу.
3. Дәріс тезистері:

Зәр шығару жүйесінің балалардағы ерекшеліктері.

Үлкендерге қарағанда, жаңа туған нәрестелердің бүйректері көлемі жағынан үлкен және формасы дөңгелектеніп, сондай-ақ олар бөліктерге бөлініп көп қыртысты болып келеді. 1 жасқа дейін бөліктердің арасы тегістеледі. Лоханды- зәр шығару жолы соустьясы әлсіз дамиды, артқы жағына және ІІ бел омыртқасында жиі орналасады. Сол жақ бүрекке қарағанда, оң жақ бүйрек каудальды болып келеді. Рентгенограммада жаңа туған нәрестенің оң жақ бүйрегі үстіңгі аймақтағы Х ІІ кеуде омыртқасында және төменгі аймақтағы I V бел омыртқасында орналасады,  ал сол жақ бүйрегі – Х ІІ кеуде омыртқасы төменгі аймақтағы I V бел омыртқасында орналасады.

7 жастағы баланың оң жақ бүйрегі төменгі аймақтағы ХІ кеуде омыртқасы аралығында және IV бел омыртқасы дененің ортаңғы аралығында, ал сол жақ бүйрегі – ХІ кеуде омыртқасы дененің ортаңғы аралығында және ІІІ бел омыртқасы төменгі аймағында орналасады. Бүйректің үстіңгі бөлігін жоғарғы полюсті және алдыңғы бүйректің жоғарғы медиальдің жартысын жауып тұрады. Бүйрек жағдайындағы үш бұрыштың айнласындағы үш осьтің есебін рентгенограммада анық көруге болады.

Айналғанда ұзына бойлы осітің медиальді жағдайының жоғарғы полюсі бүйрек және төменгі полюсі – латеральді болып келеді. Екінші айналғанда, көлденең осі жоғарғы полюстің артына қарай бірнешеге ығысуына себепші болса, ал, алдына қарай төмен кетеді. Үшінші айналғанда да көлденең осі екінші айналымдай болады, бірақ, сондай бейнеде бүйрек қақпасы алға қарай, ал латералды аймағы артқа қарай жүреді. Сондықтан, балалардың бүйрегінің жағдайы үнемі өзгерісте болады және ондай зерттеулер балалар жасына да, сонымен қатар, бүйректің айналу толықтығына да байланысты.

1,2-1,5 жылда бүйректің жағдайы қалыптаса бастайды. Бүйрек (лоханды, кеселік) жүйесін жинақтау бірнеше этаптар бойынша дамиды. 1 жастың соңында балада бойының өсуі байқалады, сондықтан бұл уақытта лоханканың маңызды бөлігі бүйрек паренхемасына іліне алмай, бүйрек сыртында орналасады. 2 жасқа келгеннен кейін бүйрек бәсеңдей бастайды және 7 жасқа дейін солай болады, одан соң, қайтадан қысқа уақыт аралығында тездете бастайды (1 жылдай). Шамамен 14 жаста ғана біржолата қалыптаса бастайды.

Бүйректің физиологиялық белсенді жинағыш жүйесі қарқындылығы оның құрамындағы бөліктерінің контрастты заттарымен толтырылған, сондай-ақ, чашечек пен лоханның қызметтері қысқартылатыны рентгенологияда сипатталады.

NB! Астын сызып қою, экскреторная урографияның қарсы көрсеткіштері анықталған:  азотемиясы, сары ауру, жүрек декомпенсациясы .

Зәр шығару жолы жаңа туған балалардың рентгенограммасында біршама ұзын (5-7см), олар жиі иіліп отырады.

6 айлық баланың зәр шығару жолының ұзындығы 10 см-ге жетеді, 2 жылда алдындағы ұзындығынан 2 есеге өседі, 14 жаста олар бүйректің тұрақты ұзындығын шамамен 15 см-дей тауып алады. Әдетте, зәр шығару жолының сол жағы оң жағына қарағанда бір шама ұзын.

Ересектерге қарағанда нәрестелердің диаметрі табиғатынан кішкентай.

Зәр шығару жолдарының рентгенологиялық анықтамасы – каудальдің айырмашылығы. Зәр шығару жолының көлденеңдік сегменттері жоғары және төмен таралады.

Зәр шығару жолының физиологиялық қызметтері рентгенологиялық зерттеу әдістерімен анықталады, оларда перистальдің қысқартылуы сипатталады: бойынан, оның корачивті ұзындығынан, оларға циркулярлы сәулені түсіруі. Қысымды ұлғайту процесі және лоханды сегменттің жанында сору дәретін бастау укорочениемі бір уақытта оның дәретімен толтырылады.

Қуық нәрестелердің рентгенограммасында көк ет қуысының жоғары жағында орналасқан, сол себепті жамбас қуысы бұл уақытта әлі жетілмеген. Ереже бойынша, 6 айлық қыз балаларда қуықтың ұшар басы кіндік пен шат ортасындағы аралықта ұласатын болса, ал ұл балаларда, бұл уақытта – әлдеқайда төмен. Зәр шығару жолының құйылыс локализациясы рентгенограммада жоғары горизонтальді сызық анықтамасы, үстіңгі аймақтың мүшеленуінен әрең өткізіледі.

Нәрестенің бойының және жамбастың біртіндеп дамуы кезінде қуыққа жіберіледі, ал физиологиялық сыйымдылығы ұлғайады, 16-17 жылда шамамен 150-200мл дейін жетеді. Сонымен қатар оның күшейіп қысқаратын қабілеті болады.

№15 дәріс 

1. Тақырыбы: жыныс жүйесінің визуальді диагностика әдісі.
2. Мақсаты: жыныс жүйесі аурулары кезіндегі синдромдарының визуальді диагностика әдісімен танысу.
3. Дәріс тезистері:

Везикулография – ұрық көпіршіктерінің рентгенографиясы контрастты затпен толы. Ұрық көпіршіктерін созылмалы қабыну процестерінде,туберкулезде, ісіктерде қолданылады. Катетеризация әдісімен кіреберіс везикулографияны, контрасттау арқылы ұрықты шығаратын өзектің рентген әдісімен және контрасттау арқылы шығарылуын пункия жүргізуімен анықтайды. Осы мақсатта 50-70% гипак ертіндісі немесе басқа контрастты зат арқылы ангиография қолданылады.

Компьютерлік томография. КТ бүйректің морфологиялық зерттеулерінде қуық және жыныс безі әдісін кеңейтті. Бүйректі зерттеу ешқандай дайындықсыз жүргізіледі. Қалыпты томограммада бүйректің формасы сопақша келген, тегіс контурлы.

Бүйректің компьютерлік томограммасы. Паренхимасы және бүйрек синусы нақты көрінеді.

Алдыңғы медиальді бөлімінде L I—L II  сатысында бүйрек синусы салынады. Осы сатысында бүйрек артериясы және венасы анықталады. Бүйрек паренхимасының визуализациясын жақсарту үшін және дифференциальді диагностикасы арқылы спиральді КТ жүргізіледі. Қазіргі кезде КТ бүйректе пайда болатын үлкен процестердің ең тиімді әдісі болып табылады.КТ бүйректегі қатерлі ісіктердің сатысын анықтайды. Конкремент диагностикасында бұл әдіс нақты анықталады, паренхимасыныңәктенуі және патологиялық қалыптасуын, бүйрек айналасының, периуретеральдіжәне жамбас процестерін анықтауда қолданылады. Сонымен қатар КТ бүйректің травмалық зақымдануларын анықтайды. Сондай-ақ, КТбүйрек үсті безінің диагностикасында негізгі орын алады және олардың патологиялық құрылымын, ісіктерді, гиперплазиясын анықтайды.

Магнитті-резонансты томография. Бұл әдіс бүйректің КТ-ға қарағанда әртүрлі проекциясында кесіндіні сагиттальді, фронтальді, аксиальді кесіп көрсетеді. Бүйрек кесіндісі КТ кесіндісіне өте ұқсас, дегенмен, бүйректің қыртысты қабатымен кесіндінің шекарасыанық көрінеді. Зәрі бар қалташасы мен лоханкасында тығыздығының аз екенін анықтайды. Парамагнитті контрастты енгізгендепаренхима кесіндісінің интенсивтілігі жоғарылайды, ісіктік түйіндіні анықтауда жеңілдік туғызады. МРТ-да қуық анық көрінбейді, сонымен қатар оның түбі мен жоғары қабырғасы КТ-да нашар анықталғанымен МРТ-да анық көрінеді. Жыныс безінің касында қуықарты клетчаткасында қалыңдаған- ұрық көпіршіктерінкөруге болады.

Бүйрек және несепағар аномалиясы. Бүйрек аномалиясының спецификалық және клиникалық  симптомдары дегеніміз – бұл ауруларда өте сирек кездескенімен, олар инфекция немесе таста пайда болады. Аномалияның ең негізгі қатер туғызатыны- ол іштің пальпациясында ісіктің анықталуы. Бүйректің аномалиясында және несепжолында сәулелік зерттеу әдістерінегізгі орын алады. Ақаулардың жиі түрлерін анықтау әдістері:

1). Туа біткен бүйрек аплазиясы сирек кездеседі. Барлық рентгендік зерттеулердің ішінде ең турасыбүйрек ангиографиясы болып табылады.

2). Бүйрек гипоплазиясы-туа біткен, толығымен дамымаған, көлемінің кішіреюімен және функционалды паренхималардың қалыпты құрылымындағыақау болып табылады. Кейде, гипоплазиялық бүйректі екіншілікті бүйрек бүрісуінен ажырату қиындық туғызады. Дифференциальді диагностиканы бүйрек ангиографиясымен жүргізеді.

3). Қосымша бүйрек сирек кездеседі. Орналасуы жиірек, бүйректен төмен келеді. Бүйректің тамырлары, кесесі, лоханкасы және несепағар, ол өздігінен қуыққа ашылатын немесе бүйректің келесі несепағарымен қосылады.

3). Екеулік бүйрек басқа аномалияға қарағанда жиі дамиды және бір немесе екі жақтыорналасады. Бүйректің көлемі қалыптыдан үлкен болып келеді. Экскреторлы урография және ретроградты пиелография екеулік диагнозды қою үшін бүйрек ангиография қолданылады.

Екеулік бүйректің сол жақ несепағарының тасы.

а – экскреторлы урограмма (7-ші минутта). Чашечно-лоханды жүйенің несепағардың кеңеюінің маңызы. L III-L IV шекарасында көлеңке көрінеді, ал несепағардың орналасуы көрінбейді; б – экскреторлы урограмма (45-ші минутта). Екеулік бүйректің сол жағында және несепағардың жоғарғы бөлігіндегі конкремент көлеңкесі анықталады.

3). Бүйрек дистопиясы — Эмбрион кезінде туа біткен бүйрек ақауының жоғары қарай ығысуы. Дистопияланған бүйрек ұяланып келеді. Орналасу деңгейін жамбастық және белдік дистопиясы деп ажыратылады. Диагностика негізі экскреторлы урографиядан басталады, ретроградты пиелография, пневморетроперитонеум және бүйрек тамырларының ангиографиясы.

• Таға тәрізді бүйрек- жиі кездесетін аномалия ауымпалы бүйректе кездеседі. Дистопияланған бүйректің төменгі полюсінің өзара бірігуі. Таға тәрізді бүйректің екі жағы теріс қараған, ал табақшасы ішке бұрылған. Инфузионды урографиясында пневморетропериотонеуінің дұрыс диагностикасы бүйрек ангиографиясында анықталады. Диагнозды сканер қоюға болады.
• Несепағар аномалиясы жиірек,үлкеюімен және бүйрек аномалиясымен сипатталады. Бірінші жағдайда әр бүйректе өзінің несепағары бар, ал екіншісінде- несепағар өзара бір-бірімен қосылады. Аномалиясы диагностикасында экскреторлы урографияда және ретроградты пиелографияда көрсетіледі. Басқа да несепағар аномалиялар арасында аузының эктопиясы, т.б. Ал қуықтың орналасуы уретрада, ұрық көпіршігінде, ұрық шығаратын жолдарда, қынаптағы патологиялар эксторлы урография көмегімен жасалады.

Бүйрек және несеп жолдарының аномалиясы.

А- лоханканың екеуленуі және сол несепағардың;

Б- бүйрек дистопиясы: 1 – бел аймағы, 2 – мықын аймағы, 3 – жамбас аймағы;

В- L-типті бүйрек;

Г- S-типті бүйрек;

Д- таға тәрізді бүйрек;

Е- бүйрек поликистозы (урографиялық сурет);

Ж- несепағар ахалазиясы;

З- оң жақ несепағар жолының дивертикулы және сол жақты уретероцелесі..

Бүйрек сонограммасы.

Лоханкадағы үлкен тас. Тас артында акустикалық жол көрінеді.

Гидронефроз -ауруы, обструкция салдарынан несепағардың бірінші аймағының таралуы пайда болады, және бүйректен зәрдің қиын шығуы. Себебі туабіткен ақауда болуы мүмкін – несепағардағы клапанның болуы, туабіткен структура және несеп жолының аномиясы.

Антеградты пиелограмма. 28 жастағы ер адам. Гигантты гидронефроз венасының варикозды кеңеюі.