Дофамин

Дофаминергиялық жүйе.

Дофамин-қазіргі кезде емдеу мақсатында қолданатын норадреналиннің өкілі. Дофаминді рейепторлардан басқа ол альфа – және бетта – адренорецепторлардың әлсіз агонисті.

Көптеген фармокологиялық  заттар нигростриалді мезолимиялді жолды іске қосатын дофамингиялық жүйге әсерін тигізеді. Дофаминогиялық рецепторлар ОЖЖ – да орналасады, одан басқа перифериялық дофамингиялық нейрондар кездеседі. Сонымен қатар оң иннотропты эфекті қоздыратын, бүйрек, коронарлы, милы және т.б. тамырларды кеңейтетің арнайы дофаминогиялық нейрондар болады. Активті қозғалыстың орталықты реттелуі, психикалық, және іс-қимыл функциясы, гормондардың бөлінуі және көбеюі, құсу орталығының функциясы, дофаминогиялық жүйенің жағдайына байланысты, ал дофаминогиялық жүйенің реттелуі әртүрлі типті дофаминді пресинаптикалық және постсинаптикалық рецепторлар арқылы іске асады. Дофаминді прессинаптикалық рецептордың қозуы нерв ұштарынан дофаминнің синтезін төмендеуіне және босауына әкеледі.

Дофаминді рецепторларындың топтарға бөлінуі. (ДР);

– D₁ топ  – рецепторлары (D₁ және D₅ шағын топ) Негізінде постсинаптикалық тоқтау туғызады. Аденилатцилазаны қоздырады, цАМФ құрамын жоғарлатады.

– D₂ топ – рецепторлары (D₂, D₃, D₄ шағын топтары) Постсинаптикалық топтпуды туғызады. Бұл рецепторлар Gi₁₀ – ақуыздармен байланысты. Және аденилатциклазаны түзеді. Одан басқа К⁺ каналын іске қосады. Және Са²⁺ каналға тежегіш әсерін тигізеді. Пре- және постсинаптикалық дофаминді D₂ рецепторлардың қозуы ОЖЖ ның және перефириялық босмедиаторларды тежейді. Перефириялық әсері D₅ рецепторлардың іске қосуына байланысты.

– Тура және тура емес оганистерімен (амфетамин, леводопа, апоморфин) D₂  рецепторлардың іске қосылуы шизофрения ауруларына тағайындағанда жағдайлары нашарлауына әкелген, тышқандарда іс-әрекетінің жоғарлауына әкелген. Нейролептиктер D₂ рецепторлардың селективті төмендетеді. Және антипсихотикалық әсерге және экстропирамидальды бұзылыстарға әкеледі. Бұл шизофрения дамуындағы дофаминді гипотезаның туына алып келді.

Синаптикалық берілу этаптары:

1. Дофамин–медиаторларының синтезі.
2. Дофамин медиаторлардың жиналуы
3. Дофаминэргиялық және пресинаптикалық ұштардың медиаторлардан босау процесі
4. Постсинаптикалық және пресинаптикалық мембрана рецепторларының медиатормен арақатынасы
5. Медиаторлардың нейроналды қоршап алуы немесе оның метоболиттері
6. Медиаторлардың экстронейрональды қоршап алуы.
7. Медиаторлардың энзималық айналуы

Қолданатын дәрі – дәрмекті заттар арасында дофаминді рецепторлар тежегіштері (мысалы антипсихотикалық және құсуға қарсы заттар) Сонымен қатар дофаминогиялық жүйені қоздырғыштар (паркенсонға қарсы заттар тобы) дофаминомиметик бромокриптин пролоктиннің және өсу гормондардың өнімінің акромегалея кезінде тежейді.

Дофаминергиялық беруді қоздыратын заттар:

Дофамин өкілі – леводоппа дофаминге қарағанда ол ОЖЖ дағы  гематоэнцефаллалық барерден өтуі, онда ДОФА – дкарбоксидазаның дофамин дофаминге айналады. Паркенсомммен ауратын науқастарға  леводопты тағайындағанда препараттың алғашқы бірнеше жылда ғана эффективті екенінің білу керек. Леводоп тремор және  илгіштікті симтомдарды жояды,бірақ бродикенезді жайлап төмендетеді.

Моно-амино-оксидазалардың ингибиторы В – селегелин (депренин, Л-деприл, юмекс)

Дофамин бөлінуді жоғарлататын зат – амантадин (медантан).

Д₁ және Д₂ селективті емес агонисті – перголидтер (бромокрептин)

 Дофаминергиялық беруді тежейтін заттар :

Нейролиптикті немесе антипсихоматикалық заттар Д₂ ресепторларды тосқауылдайды.

Фенотиадин өнімі: аминазин, фторфеназин, хлорпромазин

Тиоксантен өнімдері: тиотексен

Бутерфенон өнімдері: галоперидол, дроперидол

Аралас топ: пимозид, молиндол, клозаипн

Нейролептиктердің негізгі фармокологиялық әсері – психоздың өніндік симтомдарын жою, сөйлеу және қозғалу функцияларын қоздырады, сандырақ, агрессивтілік, галлюцинация пайда болады.

Психозды жою үшін тізбнктелген әсері бар, басқа нейролептиктерден Д₄, Д₁, Д₂ дайланыспен және Н₁– гистаминді рецепторлармен ажыратылатын, дофаминді рецепторлардың блокатор –  клозапинді қолданады.Қазіргі кезде зертеушілер мезолимдиальді жүйеге селективті әсер ететін немесе орталықты нейромедиаторларға кең спектрлі әсер ететін атипті нейролептиктер іздеуде.

Антипсихотикалық заттарды қолайлығына қарағанда кері әсері бойынша ажырату оңайырақ.Экстрапирамидальді жүйеге  әсер ету үшін Д₂-рецепторларға әсер ету керек.Оптимальді комбинацияның әртүрлі рецепторларға әсері қолайсыз әсерлерді төмендетеді және клиникалық қолайлықты жоғарлатады деген үміт бар.

Кері әсерлері:

Психикалық әсері – нейролептиктердің көбісі сау адамдарда қолайсыз субьективті сезімдер туғызады. Ұйқышылдық, қозғалыс бұзылыстары және вегетативтік өзгерістерімен дәстүрлі седативті және ұйықтататын дәрілерден ажыратылады.Сау адамдарда психомоторлы және психометриялы бақылаулар өткізгенде нәтежесі өзгергені байқалған.Бірақ психикалық ауруы бар науқастарда керісінше психозды түсіретін дәрілік заттарды қолданғаннан кейін жақсарған.

Эндокринді әсері – нейролептиктер реппродуктивті жүеге айтарлықтай кері әсері бар.Әйелдерде – аменорея, галактерия, либидоның жоғарлауы туады.Ал еркектер де гинекомастия, либидоның төмендеуі болады.

ССС әсері – ортастатикалық гипотония, тахикардия, вегатативті жүйке жүйесіне әсер еткенде пульс жоғарлайды.

№10 дәріс

1. Ақуызды – пептидті және стероидты гормондар рецепторлары
2. Кининдер және простогландиндер

Кининдер – әртүрлі жарақатты әсерде қан плазмасында және тіндерде түзілетін биологиялық активті полипептидтер тобы.Кининдер тамырлар қабырғасының өткізгіштігін арттырады, тамырлар тесіктерін кеңейтеді,артериялық қысымды төмендетеді, тегіс бұлшықет жиырылуын арттырады, ауырсыну әсері және бездердің сыртқа секрециясын реттеуге қатысады.

Простогландиндер – әртүрлі ағзалар мен тіндерде өндірілген қатықпаған май қышқылына жататын биологиялық активті қосылыстар тобы.Энергия алмасуға қатысады және циклді аденозинмонофосфаттің тіндегі концентрация деңгейін арттырады.

Простогландин Е₂ арахидон қышқылынан түзіледі.ОЛ келесі жолмен жүреді : алғашқыда циклооксогеназа әсерінен арахидон қышқылынан циклды эндопераксидаза түзіледі, ал циклды эндопераксидаза простогландин Е₂ түзіледі. Басқа простгландиндер және тромбоксан ИПВС циклооксигеназаны өзгетеді, осылайша простогландин Е₂ түзілуін бұзады,ол фармокологиялық әсерлер – қабынуға қарсы, ауру сезімін басатын және қызуды түсіретін анықтайды.Артрит, миозит, неврит кезінде ауырсынуды басатын және қабынуға қарсы әртүрлі НПВС қолданады, сонымен қатар ацетилсалицилді қышқыл (асперин), ибупрфен (бруфен), диксофенол (вольтерен) және т.б. қолданады.

Әртүрлі себептермен (инфекция, қабыну , ісіктер және т.б.) туған тіндердің зақымдануы ағзадағы локальді және жүйелі реакциялар жиынтығы жедел фазалы жауапты туғызады.Тіндер зақымданғаннан кейін жергілікті реакция вазоделитация, тамырлар қабырғасының өткізгіштігінің жоғарлауын, тромбоциттер агрегайиясын және қанды ұйынды түзілуін, зақымданған жерде нейтрофильдер және макрофагтар жиналуын, протеоз босауы және басқа лизосомалы ферменттердің досауын, фибробласттарды ынталандыруды және медиаторлардың түзілуін тудырады.Медиаторлар (интерлейкин 1 және 6, простогландиндер, кининдер, гистамин, серотонин) әртүрлі мүшелерге және мүшелі жүйелерге әсер ете отырып қан ағымға түседі және жүйелі реакция тудырады.Ол лихорадка, ауырсыну, лейкоцитоз, кортизон секрециясының жоғарлауы, адренокортикотропты гормон, комплемент жүйесінің және қан ұю жүйесінің активизациясы, сарысудағы темір және мырыш ионының концентрациясының төмендеуі, амин қышқылдарының бұлшықеттен бауырға өтуі, бауырдағы жедел фазалы ақуыздың синтезінің жоғарлауы.

Жедел миокардиттің аутоиммунды ауруға өтуі антикардиаьді антиденелердің өндірілуінің жоғарлауына, жасушалы иммунды реакцияның күшейуіне, қанда иммунды комплексткрдің ары қарай ағым да қала беруімен және оның миокардта жиналуымен байланысты.Миокард жасушаларына жабысқан иммунды комплекс жүрек бұлшықетнің зақымдануын әрі қарай күшейте түседі. Миокардтағы иммунды реакция арқасында тамырлар қабырғасын жоғарлатуға, ісік, геморрагия және миокард гипоксиясын тудыратын көптеген биологиялық активті заттар (лизосомальді экзема, простгландин, кинин, гистомин, ацетилхолин, және т.б. ) босатады.

Бүйректе репиннің өндірілуінің төмендеуі арқасында плазмадағы репиннің активтілігін төмендететін препараттар – антиадренергиялық препораттар (әсіресе бетта блокаторлар). Ферментердің конвертирленген блокаторларының ең күштісі және қолайлысы – каптоприл, эналоприл, раниприл.

Механизмдері:

1. Ангиотензин -2 –мен негізделген вазоконстрикцияның төмендеуі
2. Альдестерон секрециясының төмендеуі, натрий және су тосқауылының төмендеуі
3. орталық әсер арқасында ангиотензин – 2 –нің симтоматикалық әсерінің тежелуі
4. кининдерді бұзылудан қорғайды.