Омыртқа сынығы

Омыртқа жотасының зақымдануы

Омыртқа жотасының зақымдануы тірек- қимыл жүйесіндегі жарақаттардың ішінде 17 % құрайды.

Анатомо-физиологиялық ерекшеліктері. Омыртқа жотасының мойын, кеуде, бел бөлімдерін және сегізкөз бен құйымшақты ажыратады.Омыртқаның жоғарғы мойын бөлімі өзінің анатомиялық құрылымының ерекшелігіне байланысты краниовертебральды ауысу деп саналады. Омыртқа бағаны өзінің дамуы мен өсуі барысында вертикальды жүктемеге қарсы тұра алатын серіппелі жүйеге айналған мойындық және бел лордозымен және кеуде сегізкөз- құйымшақ кифозымен ерекшеленеді.

Омыртқа денеден, доғасынан, екі аяқшасынан, сүйір, екі көлденең, төрт буындық өсінділерден тұрады.Омыртқа бағанының әр бөлімінде омыртқалардың құрылымының өз ерекшеліктері болады.Мысалы, бірінші мойын омыртқасы денесінің орнына латеральды салмақпен байланысқан екі доғадан тұрады.Барлық мойын омыртқаларында көлденең өсінділерінде омыртқа артериялары өтетін тесіктері болады.Доғалар, денелері мен аяқшалары арсында омыртқалық қуыс бар, және осы жерден омыртқа өзегі дамиды.Омыртқалардың денелері арасында пульпозды ядро мен фиброзды сақинадан тұратын омыртқа аралық дисктер бар. Байланыстырушы аппарат алдынғы, артқы бойлық, сүйірүсті, сүйіраралық, сары байламдар мен омыртқа аралық буын карсуласынан тұрады.омыртқа аралық дисктері бар екі омыртқа мен байланыстырушы аппарат омыртқалық сегментті құрайды..

Омыртқаның анатомиялық құрылымында 3 тірек комплекстерін : артқы, ортанңғы, алдынғы ажыратады. Алдыңғы тірек комплексі алдыңғы бойлық байламнан, омыртқаның алдынғы 2/3 бөлігінен және омыртқааралық дисктен тұрады. Ортанғысы омыртқаның артқы 1/3 бөлігінен артқы бойлық байламнан тұрады. Артқы комплекс доғалардан, сүйір, буын өсінділерінен, сүйірүсті, сүйіраралық , сары байламдардан тұрады.

Омыртқа өзегінде жұлын мен ат қылының түбіршелері орналасқан. Жұлын қатты, торлы, жұмсақ қабықшамен қапталған және омыртқа өзегіне клетчатка және түбіршелер арқылы бекітілген. Жұмсақ және торлы қабықшалар арасында субарахноидальды кеңістік бар, және онда 120– 140 мл жұлын сұйықтығы болады. . Жұлынның мойын (С 1-7), кеуде ( Th 1-12 ), бел ( L 1-5 ), сегізкөз ( S 1-5 ) және құйымшақ (Со 1-3) бөлімдерін ажыратады.

Омыртқа жотасының зақымдалуының жіктелуі:

I. Асқынуына байланысты (жұлын және оның түбіршелерінң зақымдалуы ).

• Асқынған
• Асқынбаған
• Жарақат механизмінің сипатына қарай
• Бүккіш
• Жазғыш
• Вертикальды (атылған )
• Флексионды –ротациялы

II. Компрессиялық сынық

Компрессия дәрежелері –

• I д – компрессия омыртқа денесінің биіктігінің 1/3 не дейін
• II.д- компрессия 1/3 ден 1/2ге дейін
• IIIд – компрессия 1/2 жоғары

III. Атылған сынықтар

IV. Орналасуына байланысты мойын бөлімі

• С1 омыртқасының доғасының сынығы –Джеферсон сынығы
• С2 омыртқасының доғасының сынығы –хэнгман сынығы («асылған » сынық – рис.2,б);
• С2 омыртқасының тісінің сынығы (рис.2,в) –

1. 1 тип –тістің жиекті сынығы
2. 2 тип – тістің негізінің сынығы
3. 3 тип – тістің негізінің және денесінің сынығы.

• Кеуде бөлімі
• Бел бөлімі
• Сегізкөз
• Құйымшақ

V. Орналасуына байланысты

• денесінің сынығы.
• денесінің жиекті сынығы
• сүйір өсіндісінің сынығы
• көлденең өсіндісінің сынығы
• доғалардың сынығы
• омыртқа аралық дисктердің зақвмдануы
• спондилолистез.

Асқынған және асқынбаған сынықтарды ажыратамыз. Асқынбаған сынықтар кезінде жұлын мен оның түбіршелерінің зақымдалмай , тек омыртқалард мен байланыстырушы аппараттың зақымдануы болады. Ал асқынған сынықтар кезінде неврологиялық бұзылыстар болады.

Тұрақты зақымдану бір тірек құрылымын ғана зақымдайды. Оларға денесінің жиекті сынығы, тұйықтаушы пластина сынығы, омыртқа денесінің сына тәрізді компрессиясы жатады.

Тұрақсыз зақымдану екі немесе одан да көп тірек құрылымының зақымдануымен ерекшеленеді. Бұл өте ауыр жарақаттар, осы кезде жұлын мен оның түбіршелерінің зақымдануы және омыртқалардың ығысуы мен басылуы болады. Тұрақсызға сынықтар және сынықты шығулар, омыртқаның сына тәрізді деформациясы, флексионды –ротациялы сынықтар жатады.

«Атылған сынықтар » омыртқаның бүгу, жазу қимылын жасамаған кездегі осьтік жүктемеде пайда болады. Мұндай сынықтар тұрақты және тұрақчсыз да болады.

УКП AO / ASIF Халықаралық жіктелуі бойынша омыртқа сынықтарын келесідей жіктейді:

• А типі – омыртқа денесінің компрессиялы сынығы,
• Втипі – алдыңғы артқы комплекстердің зақымдануы,
• С типі –ротациялы алдыңғы артқы комплекстердің зақымдануы.

Омыртқаның мойын бөлімінің анатомиялық құрылымының ерекшелігіне байланысты өзіндік жіктелуі бар, ал төменгі сегмент зақымдануы тұрақсыз және с типті

Жарақат Механизмі. Омыртқа денесінің зақымдануы жиі тікелей емес жарақат кезінде, осьтік жүктеме кезінде (биіктіктен аяғына, бөксесіне құлау), тез, мөлшерден тыс бүгілу , омыртқаның жазылуы кезінде. Автокөлік кенет тоқтағанда мойын бөлімі алдымен бүгілуі, кейін жазылуы.

Омыртқа денесінің асқынбаған зақымдануы

Диагностикасы. Жарақаттан кейінгі ерте кездегі шағымдары зақымдану орнында ауырсыну. Ауырсыну интенсивтілігі науқастың жалпы жағдайына, жұмсақ тіндердің зақымдануына және сүйектің зақымдану ауырлығына байланысты болады. Биіктен құлаған кезде омыртқалардың сынығы табан және тізе- сирақ буындарының сынығымен бірге болады, және аяқтағы ауырсыну өте қатты болады, сондықтан омыртқа зақымдануын анықтау қиынға түседі. Сондықтан ең бірінші анамнезді толық жинап, зақымдану механизмін түсініп, клиникалық тексеруді дұрыс жүргізу керек.

Науқас денесіндегі қанталау мен сырықтар жарақат механизмі мен күшуін анықтауға ынғайлы болады. Мойын бөлімінің сынығы мен сынықты шығуы кезінде науқастар мәжбүрлі жағдайда болады. Арқаны қарағанда физиологиялық иілімдерге көніл аудару керек. Шынайы бүкірлік кейде кездеседі, бел лордозының жазылуы мен кифоздың айқындылығы жиі кездеседі. Сколиоздық деформация да кездесуі мүмкін. Бұлшықеттері жақсы дамыған науқастарда « божжы симптомы » –зақымданған омыртқалардың сүйір өсіндісінің екі жанынан кеуде ұзын бұлшықетінің тартылуы байқалады Пальпациялағанда сүйір өсінділер зақымданған аймақта ауырсынады. Науқасты қарағанда, оған аз қозғалу керек, яғни егер науқас носилкада жатқан болса, пальпацияны қолда науқас астынан өткізіп жасау керек

Ауырсынумен қатар сынған омыртқаның сүйір өсіндісі артқа шығып тұрады немесе түсіп кетеді, және сүйір аралық кеңістік алшақтайды.

Бел омыртқалары сынғанда ауырсыну іште, алдынғы ішастар қабырғасының бұлшықеттері қатаяды. Бұл ішастарартылық гематоманың барын көрсетеді. Сәулелі өрім мен шекаралық симпатикалық бағанның гематомамен тітіркенуі кезінде псевдоабдоминальды синдром пайда болады, , клиникасында «өткір іш », сондықтан да диагностикалық лапароскопия мен лапаротомия жасалады.

Омыртқа денесінің сынығы мен көлденең өсінділер сынығын және жұмсақ тіндердің зақымдануларының салыстырмалы диагностикасында арқасына жатақан науқастың екі аяғын жоғары көтеріп, сүйір өсінділеріне пальпация жасайды, бұл (Силин симптомы).Байламдардың созылуы мен көлденең өсінділер сынығында ауырсыну аз, ал омыртқа денесі, доғасы, сүйір өсіндісі сынығында ауырсыну күшееді.Бұл симптом омыртқа сынығының кеш диагностикасында ерекше мәні бар.

Омыртқаға Осьтік жүктеме түскенде , яғни аяқ басын ақырын ұрғылағанда, немесе басын ақырын басқанда зақымданған жерде ауырсыну болады.Мүны жатқан кезде ғана тексере аламыз.

Радиологиялық зерттеулер. Тексеруді көрсеткіш екі проекциялы ретгенннен бастайды, алдыңғы артқы және бүйір, рентгенограмманың ортасында клинасмен анықталған зақымданған ошақ орналасады. Алдынғы артқы проекцияда көлденең өсінділер зақымдануы, омыртқалардың бүйірлык шығулары, ал қалған сынықтар бүйір проекцияда жақсы көрінеді. Әдеттегі сынықтардардың орнын білу кезінде рентгенологиялық тексеру барысында барлық кеуде бел ауысуын (бел омыртқаларының сынығына күдіктенгенде ) және мойын- кеуде ауысуында төменгі мойын омыртқаларының сынығын анықтағанда, науқас қолы төменге қарай, иық және иықүсті буының төмен түсіру арқылы рентген суретін жасаймыз. Рентгенограмманы бағалаған соң, керек жағдайда томограммыа , қиғаш проекциялы рентгенограмма, жасауға болады, Омыртқаның шығуы болатын болса, жоғары орналасқан омыртқа шыққан деп есептеледі.

Омыртқа денесінің сынығының рентгендік көрінісі ретінде бүйір проекциядағы сына тәрізді деформация болып табылады.

Компьютерлі томография (КТ) сынық сипатын, омыртқа өзегіндегі ығысқан сынық фрагментін, рентген арқылы көрінбейтін екінші мойын омыртқасының тісінің сынығын, краниовертебральды ауысудың сынығын көрсетеді. КТ арқылы зақымдану тұрақтылығын, бітісу уақытын анықтаймыз, емдік мақсатта қолданамыз.

Магнит-резонансты томография (МРТ) омыртқа өзегіндегі жұлын мен түбіршелер және сынған омыртқа фрагменттер қатынасын анықтауға көмектеседі. Бұл әдіс оперативті емге көрсеткішті анықтап, ауру ағымын болжау үшін қажет. Омыртқаның біріншілік асқынбаған сынығы кейін сүйек мүйісіне және екіншілік миело- радикулопатияға асқынады.

Ауруханаға дейінгі көмек. Науқасқа біріншілік көмек көрсету кезінде,мынаны еске алу керек егерде омыртқа зақымданған болса, оған қозғау қимылдары әсіресе бүгу кезінде омыртқалар орнынан ығысуы немесе жұлын зақымдануы болады. Мұндай науқастар арнайы носилкада, щитпен, қолтықасты конструкцияда, ортопедиялық матрацпен тасымалдану керек. Мойын бөлімі арнайы ортезбен бекітілу керек.

Төменгі кеуде және бел омыртқаларының сынығын емдеу.

Омыртақаларды консервативті емдеу әдістерінң ішіндегі ең кең қолданылатындары: функциональды әдіс, сонынан корсет салу арқылы бірсәтті репозиция;

Функциональдя әдіс аз дәрежелі компрессияда (омыртқа денесінің 1/3 не дейін) омыртқа өзегінің ішіндегісінің қысылуы бомаған жағдайда қолданылады. Бұл әдісті толығымен В. В. Гориневской и Е. Ф. Древинг негіздеді. .Сынық иммобилизациясын омыртқаны бойлық тарту арқылы төсектік режимде жүргізеді.Омыртқаны толығымен босату үшін физиологиялық лордоз астына арнайы валик қояды. Бірінші күннен бастап науқас,бұлшықетті корсетін нығайту үшін ЕДШ мен айналысу керек Омыртқа деформациясы ығысқан аймақты компенсаторлы түрде қисайту арқылы түзетіледі. Төсектік режим 1,5 – 2 ай . Науқас белсенділік танытса корсет салынбайды, қатқыл ортез арқылы ұстап тұруға болады. 4–6 ай ішінде науқас еңбекке жарамдылығын анықтайды, бірақ бір жыл ішінде вертикальды жүктемеге қатаң шектеу қойылады.

Түзету (реклинация) сынған омыртқаны омыртқа бағанын форсирленген жағдайда жазып, экстензионнды корсет немесе ортез салу арқылы жасайды. Манипуляцияны жергілікті анестезия арқылы жүргізеді, себебі репозиция кезінде неврологиялық бұзылысты анықтауға болады. Ең тиімді әдіс Белер бойынша анестезия (сынған омыртқа астындағы сүйір аралық кеністікке 2 –4 см, 20 мл 0,5 % новокаин ерітіндісін енгіземіз. ). Жергілікті анестезияны анальгетиктермен де жасайды. Репозицины арнайы ортопедиялық столда жасайды.Омыртқа экстензиясын иілімді өзгерту арқылы науқас астына серіппелі пластина қою арқылы жүргізеді. Поверх пластин накладывают корсет, затем пластины удаляют. Репозицияны әр биіктіктегі столда (Ватсон – Джонс–Белер) әдісі, іште жатқан науқастың аяғын жоғары тарту (Дэвис әдісі)

Екі омыртқа сегментін тежеу арқылы бекіту әдісі Юмашев–Силин бойынша. Бұл азинвазивті операцияның негізгі қағидасы науқастарды 4 – 6 тәулікте аяғына тұрғызады.

Омыртқаның Транспедикулярлы фиксациясы. Бұл әдіс ортакеуде және бел омыртқаларын бекітуші ен негізгі, кең тараған әдісі, жоғары тұрақтылықты және көп сегментті шектемейтін әдіс болып табылады. Омыртқа аяқшалары арқылы интраоперациялы рентгенкөрсеткіш арқылы сынған омыртқа асты мен жоғары бөлімінен омыртқа денесіне винт енгізеді. Арнайы құралдар арқылы омыртқа реклинациясы мен тракциясын жасайды. (рис. 14Репозициядан кейігні пайда болған қуысты алломатериалмен (цемент, керамика кейджбен рис.19,д).толтырады. төсектік режим жіптер шешілгенге дейін (12 т ), содан науқас активизациясы үшін отырған немес жүргенде шешілетін корсет алты апта ,7 аптада жүзуге баруға болады6 аптадан кейін еңбекке жарамды болады.

Жоғарғы және ортанғы кеуде омыртқаларын емдеу.

Омыртқаның кеуде бөлімі қабырғалық каркаспен бекітілген болса да, тұрақсыз сынық кезінде сынған омыртқа ығысуы болады, кифоздық деформация дамуы мүмкін. Бұл жағдай косметикалық дефект ғана емес, яғни бүкірлік, сонымениқатар өзек стенозына және неврологиялық бұзылысқа әкеледі. Тұрақты сынықтарды жиі консервативті емделеді, ұстағыш арқылы фиксацияланады. Тұрақсыз сынықтарда Th 6 дейін транспедикулярлы фиксатор қолданылады, Th 6 жоғары –доғадан бекітетін ілмекті жүйе.

Мойын омыртқаларының сынығы мен шығуын емдеу

Сынулар мен шығулардың бірсәтті қол репозициясы жұлынды зақымдау қаупі бар, сондықтан арнайы тәжірибелі дәрігер арқылы және рентген мен МРТ қорытындысынан кеін жасалады. Глиссон жіпшелерін тарту әдісі кең таралған, бірақ бұл кезде 3 кг артық жүк қолданбайды. Сынықтар мен шығулар кезінде самай төмпектері арқылы қанқадан тарту қолданылады, бұл кезде ауыр жүктер қолданады, және сынық сипатына қарамастан жүк ауырлығын реттеп отыруға болады.

Репозиция мен рентген қорытындысынан кейін жүкті 3 – 4 кг азайтады. . 5 – 7 күннен кейін тартуды торакокраниальды гипсті танғыш немесе ортезге ауыстырады. (рис. 17). Иммобилизация уақыты 4 ай.

Омыртқалардың көлденең өсінділерінің сынығы

Жарақат Механизмі. Көлденең өсінділер сынығы бел бөлімінде, тікелей емес жарақат кезінде, белдің шаршы және жұмыр бұлшықеттернің тартылуында пайда болады. Сынған өсінділер бұлшықеттер жиырылғанда төменге және сыртқа қарай ығысады. Диагностикасы. Әдетте ауырсыну синдромы ерекше . Ауырсыну науқас арқасына жатып, аяқтарын тура көтергенде күшееді. Ауыратын жаққа активті және сау жаққа пассивті қозғалыстар ауырсынуды күшейтеді. Паравертебральды аймақта зақымданған жерде пальпаторлы ауырсыну анықталады.

Радиологиялық диагностика. рентгенограммада алдынғы артқы проекцияда сынық жақсы анықталады. Сызығы дұрыс емес, қиғаш, көлденен немесе горизантальды өтеді.

Емі. сынықты 10 мл 0,5 % новокаин ерітіндісімен жансыздандырған соң науқасты щитпен төсекее жатқызады. Бел бұлшықеттерін жазу үшін «бақа »позасы : саны екі жаққа әкетілген, аяқ ұштары бүгілген, тізе астына валик қойылады. ЕДШ , физиотерапия, массаж қолданылады. Төсектік режим – 2 – 3 апта. Еңбекке жарамдылығы 4 – 6 аптада қалпына келеді.

Асқыну. Тура жарақат кезінде бүйрек функциясына көніл аудару , зәрдегі өзгеріс, гематурия болуы мүмкін.

Омыртқалардың сүйір өсіндісінің сынығы

Жарақат Механизмі. Сүйір өсінділер тура жарақат кезінде, немесе тура емес омыртқалардың лезде жазылуы мен бүгілуінде болады.

Диагностикасы. омыртқалады жазу мен бүгу кезіндегі сынған өсінді аймағында ауырсыну. Зақымданған сүйір өсінді үстінде ісіну, пальпацияда ауырсыну болады. Кейде палпация кезінде өсінділер арақашықтығының өзгеруі, ортанғы сызық бойымен өсіндінің орнын ауыстыруы және жылжымалылығы. Рентгенограммадағы бүйір проекцияда сынық сызығ көрінеді.

Емі. Сынық орнына 5 мл 0,5 – 1 % новокаин ерітіндісін енгізеді. Ауырсынуда анестезияны 2– 3 т сайын қайталайды. Төсектік режим 2 – 3 апта, енбекке жарамдылығы 3 – 5 аптадан кейін қалыптасады.

Омыртқалардың асқынған зақымданулары

Бейбітшілік кезінде жұлын зақымданулары жарақат зақымданулары арасында 0,7 – 2% құрайды. Мойын бөлімі 6 – 9%,кеуде –42 – 45%,бел – 46 –50 % зақымдалады. Мойын бөлімі көбінесе суға түскенде, ал кеуде мен бел бөлімі биіктен құлағанда зақымдалады.

Омыртқаладың жабық жарақаты кезінде жұлын мен оның түбіршелерінің әр түрлі дәрежелі зақымдануыны болады: микроскопиялық өзгерістер , анатомиялық үзілістердің таралуы. Бұд кезде мидың сондай дәрежелі ісінуі болады., бұл кезде ол бүкіл өзекке жайылып, өлімге әкеледі. Асқынған жарақаттардың патиогенезінде маңыздысы қантамыр өзгерістері, әсіресе жоғарымойын және орта кеуде бөлімінде , осы жерде артериальды қанайналым алдынғы жұлын жүйесімен қамтамасыз етіледі.

Жіктелуі. Жұлын зақымдануының дәрежесіне және түбіршелердің зақымдануына байланысты жұлын зақымданулары 3 топқа жіктеледі.

• Жұлынның және түбіршелердің қайтымды функционалды өзгерістеі. (жұлын соғылу кезінде ), жұлын ның қанайналымы бұзылуларымен.
• Жұлын мен түбіршелердің қайтымда және қайтымсыз өзгерістері. (жұлын компрессиясы мен соғылуы);
• Қайтымсыз өзгерістер (жұлынның жарақаттық гематомиелиясы мен анатомиялық үзілуі).

Жұлын зақымдануының ауырлығы қайтымсыз өзгерістердің жоғары болуы, ал ал яфункциясының қалпына келуі қайтымды өзгерістерін түзету арқылы жүргізеді.

Жарақаттан кейін өткен уақытқа байланысты жұлын зақымдануы сол сәттік болуы мүмкін, немесе екіншілік ангионевротикалық сипатта , демиелинизация и дегенерация, а л өте алшақ уақытта –организация , тыртықтану , киста түзілумен асқынады. Жұлынның жарақаттық ауруын 4 сатыға бөледі.

Жедел сатысы (2 – 3 т). Жарақаттық агент әсер еткенде пайда болатын өзгерістер біріншілік некроз, жұлын ісінуі, қантамырлы өзгерістер Қантамырдағы өзгерістер жұлын зақымдануының денгейі мен клиникалық көрінісімен байланысты. Жұлындық шок дамиды. Ауыр жағдайда және клиникалық көріністерге байланысты морфологиялық өзгерістерді анықтау осы сатысында мүмкін емес.

Ерте сатысы ( 2 – 3 апта ). Біріншілік және екіншілік некроз мөлшері көбееді,қан және ликвор айналымы бұзылыстары, қантамырлардың жаңатүзілісті пролиферациялары, және тыртықтар түзіледі.Зақымдану ошағынан алыс аймақта нерв талшықтарының демиелинизациясы дамиды. Некроз және қанқұйылу сатысында жұлын анатомиялық құрылымы макроскопиялы сақталған болады, хирургиялық ревизияда геморрагиялық ошақтардың таралуын көреміз. Бұл саты клиникасында жұлын функциональды үзілу синдромы, егер зақымдану жеңіл түрде болса ісіну азайған кезде неврологиялық регресс болуы мүмкін.

Аралық сатысы (3–4 ай ). Бастапқы сатысында жұлындық шок белгілері азаяды, зақымдану аймағында тыртықтар мен зақымдану шынайы белгілері. Жұлында дефект болатын болса, тыртықтану дистальды , проксимальды ұшында ,жұлынның кистозды дегенерациясы байқалады. Сынған жерде сүйектік мүйіс және мидың басылуы.

Кеш сатысы (3 – 4 ай мен өмірінің соңына дейін) зақымданған ошақта глиальды содан дәнекер тінді тыртықтар , жарақаттанткейінгі киста түзіліп функциональды өзқгерістер болады, қайтымсыз өзгерістерге әкеледі. Ми қабықшалары мен эпидуральды клетчаткадағы тыртықтар ,және сүйек мүйістері жұлынның басылып қалуына әкеледі, қан және ликвор айналымын бұзады, мидың ісінуіне әкеліп, екіншілік некроз бен қанқұйылулар дамиды.

Клиникасы мен диагностикасы. Жұлынның функциональды үзілу синдромы жедел сатысында мынадай көріністер береді төмен тонусты тетра- параплегия арефлексия, өткізгіш типті анестезия ,приапизм, жамбас ағзаларының функциялық өзгерістері, және вегетативті өзгерістер (тершендік, , пиломоторлы рефлекстер , тері температурысы өзгереді , гемодинамикалық өзгерістер.). Клиникалық тәжірибеде мұндай симптомдар жиыны жұлын шогі деп аталады. Ұзақтығы бірнеше аптадан айға дейін, яғни неврологияылқ патиология қайтымдылығына байланысты. Барлық жоғары мойын және бел- сегізкөз бөлімінің зақымдалуында әлсіз параплегия спастикалыққа ауысады. Мойын төмен бөлімінің зақымдануында кистозды дегенерация болмаса қолда еш неврологиялық өзгерістер болмайды. Жұлын жарақат ауруы кезінде өзгерістерге байланысты әртүрлі неврологиялық симптомдар болуы мүмкін.:

• Толық көлденең зақымдану синдромы. (жұлын функциональды үзілуі );
• Жұлын жартылай көлденең зақымдану синдромы (вентральды, дорсальды, латеральды);
• центромедуллярлы зақымдану синдромы

Әрбір осы синдромдар бір симптомдар крмплексін құрайды, әр сатыда симптомдар бірімен бірі алмасып отырады. Сезімталдықтың объективті өзгерістерімен бірге (гипестезия, анестезия,, ауырсыну, тактильді, буын- бұлшықет ), субъективті бұзылыстар диагностикада өте маңызды , осы симптомамдарға тітіркену немес жоғалуы, немес бір уақытта бірлесіп келуі мүмкін.

Тітіркену симптомына ауырсыну мен парестезия жатады. Ауырсыну әртүрлі сипатта . Ауырсыну интенсивтілігі әрқалай, және науқастар оны терң ауырсыну деп айтады. Ауырсыну уақыты да бірдей емес.Олар пароксизмальды сипатта, яғни алдымен қысқа уақытты ұстама тәрізді,кейін күндерге дейін созыла береді. Басқа жағдайда олар бірнеше айға жетіп, өздерінің интенсивтілігін жоғарлатады 0,3 – 0,5 % жағдайда жарақат ауруы кезіндегі ауырсыну қатты болғандықтан ,бір хирургиялық мәселе болып табылады. .

Парестезиялар (тактильды , температуралы) әсіресе ауырсыну бар жерде болады, немесе өздері де пайда бола алады. Парестезиялар жиі бір дене мүшесінің ұйып қалуы немесе тақтай тәрізді сезінумен көрінеді. Кейде ұйып қалу омыртқа бойымен «денеде бір нәрсе жүгіргендей», « электр тогы әсер еткендей » сезімдермен қатарласып келеді. ( Лермитт синдромы), бұл кезде жұлынның артқы бағаны зақымдалған болады Температуралы парестезиялар жиі емес, дене бөлігінің қалтырауымен, денеге суық зат тиюмен, қызумен, күйдірумен көрінеді. Кейде екі температуралық симптом қатар келеді, тону қызумен алмасады, ал жылу парестезиясы суық парестезиясымен алмасады.

Сезімтал бұзылыстар орналасуы жұлынның біріншілік не екіншілік зақымдалуының ұзындығы мен бағытын көрсетеді

Қозғалу сферасының бұзылысы ерікті қозғалыс, рефлекторлы сфера, бұлшықет тонусымен байланысты болады. Жұлын сегізкөз аймағында зақымдану типі спастикалық болады..Жұлын нейрондарының белсенділігінің жоғарлауы қорғаныс рефлекстерімен байланысты , олар ұзақ синергиялармен көрінеді. Бұлшықет тонусының өзгеруі синергиялардың күші мен жиілігіне байланысты. Бірақ сан бұлшықеттері мен бел- мықын бұлшықеттерінң спастикалығы синергияларға байланысты болмайды. Ми конусы мен «ат қылының »түбіршелерінің зақымдану белгілері аяқтардың тұрақты әлсіз парез параличімен ,яғни тізе табан рефлекстерінің жоғалуымен, гипотониямен гипотрофиямен көрінеді.

Қуық функциясының бұзылуы

Жұлын жарақаттық зақымдануының бір белгісі зәр шығару бұзылыстары, зәр тоқтап қалуы, қуықішілік инфекция болып табылады. Бұл рефлюкстің пайда болуына және пиелит , уросепсиспен асқынады.Зәр шығарудың қиындауы детрузордың жиырылу қабілетінің механизмінің бұзылуы және сфинктердің босауы.мен байланысты.

Жұлын зақымдануы бар науқастардағы асқыну ойықтар ретінде көрінеді. (20 – 53 % жағдайда ). Ойықтар инфекцияның кіру қақпасы болады, сондықтан септикалық асқыну 20 – 30 % жағдайда өлімге. әкеледі.

Ойықтардың салдарынан ақуыз фракциялары төмендейді, гипопротеинемия мен науқас жалпы жағдайы төмендейді. Аяқ- қолдардың ірі буындарында пайда болған гетеротопикалық оссификаттар буынның қозғалысын шектейді. Жұлын жарақаттық ауруы кезінде гетеротопикалық оссификат (16 – 53%)жағдайда кездеседі.

Жұлын жарақат ауруы кезінде барлық жағдайда емдік тактика бірдей, спондилография, люмбальды пункции жасайды, бұл кезде субарахноидальды кеңістік өткізгіштігін тексереді, (ликвородинамикалық тест), компьютерлі и магнит-резонансты томография жасалады. .

Емі.. Жұлын жарақатының болжамы уақытында көрсетілген арнайы көмекке байланысты., (өмірге қажетті ағзалар функциясын сақтау мен компенсациясы,), шұғыл операциялар ( жұлын декомпрессиясы, омыртқа фиксациясы, асқыну профилактикасы (ойық , пневмония, уроинфекция) .

Жұлын патологиясының ары қарай таралуының негізгі себебі,жедел кезенде уақытында көмек көрсетпеу, яғни жұлын мен түбіршелер компрессиясы, деформациясы кезінде . Омыртқа өзегінде сүйек фрагменттері болса, немесе жұлын бөлімдері болса, олар қантамырларға механикалық әсер ету арқылы, деструктивті өзгерістерге, киста түзілуіне әкеледі.

Әсіресе мойын мен кеуде- бел бөлімінде , яғни қозғалмалы жерде кездеседі. Хирургиялық араласуға көрсеткішті анықтағанда, келесі сәттерге көніл аудару керек.

Омыртқа жарақатының әр асқынған түрі тірек- байланыстурушы жүйеге, және ол тұрақсыз болады, келесіде ол жұлынның морфологиялық өзгерісіне әкеледі.

Шығулар, сынықты шығулар, омыртқалардың компрессиялы сынығының бірден бір себебі, ығысқан омыртқа, немесе деформирленген өзек қалдығы,сүйек фрагменттері болып табылады, олар жұлынгның алдыңғы компрессиясын тудырып, алдынғы жұлын және түбіршелі артерияларды жарақаттайды соның салдарынан жұлында қанайналым бұзылып, ишемиялық куыс түзіледі.

Жедел фазада жұлын зақымдану кезінде екі түрлі операция жасалады. Артқы: (ламинэктомия) және алдыңғы :ығысқан омыртқаны алып тастау. Мойын бөлімінде алдынғы декомпрессия , спондилодез металл пластинамен.

Кеуде бел бөлімінде ламинэктомия мен транспедикулярлы фиксация қолданылады.

Жұлын декомпрессиясын зақымданған жерде немесе одан бір омыртқа жоғары не төмен жасйады. Бір денгейде жасалған ламинэктомия, (рис. 22), ісінудің жоғарлауын байланысты, жұлынның одан ары басылып қалуына әкеледі. Жұлында жасалатын бар манипуляциялар микрохирургиялы техникамен жасалады.

Асқынған омыртқа жарақаты кезінде шұғыл операцияға абсолютті карсы көрсеткіш ретінде (ми бағанының зақывмдануы мен жұлынның функционалды бұзылыстары, бірлескен аурулар болса, және салыстырмалы ( тез неврологиялық симптом регрессі болса .

Асқыну Профилактикасы мен емі.Ойықтар. Жұлын жарақаты кезінде сезімталдық жойылады, сондықтан науқас некроздың басталуы кезіндегі ишемиялық ауыруды сезбейді, сондықтан тері инспекциясы тұрақты түрде , әсіресе сүйектер шығып тұратын жерлер, әр 2 – 3 сағат сайын науқас кейпін ауыстыру керек. Теріні дұрыс күту керек, ерте массаж, ойыққа қарсы матрац арқылы күту ойықтың алдын алады.

Емдік шаралар ретінде хирургиялық (некрэктомия), физикалық (вакуумирование, аппликации сорбентов), химиялық (протеолитикалық ферменттер ) некрозданған тіннен тазарту, антимикробты терапия (кварц, лазеротерапия, озонотерапия, антибиотиктер антисептик), электростимуляция.

Зәр шығарудың бұзылуы мен уроинфекция. Жұлын зақымдалған кездегі зәр шығарудың бұзылысында қасаға үстілік қуық жыланкөзін жасау әдәсә әртүрлі. антибиотиктерапия кезінде қуық катетеризациясы ұзақ жасалады. Қуық толуына байланысты Катетеризацияны тәулігіне 3 – 4 – 6 рет жасайды. Катетеризацияны ұзақ және барлық асептика және антисептика ережелерін сақтай отырып жасалса да қ қуық инфекциялары дамуы мүмкін.

Катетерді тұрақты қуықта қалдыру да өте қауіпті

Гетеротопикалық оссификация. Дамыған гетеро- топикалық оссификат көрінісі қандағы сілтілі фосфотаза мөлшерінің жоғарлауы. Параартикулярлы гетеротопикалық оссификат түзілістерінң алдын алу мүмкін емес, бірақ дамуын максималды амплитудада пассивті қозғалу жасау арқылы минималдауға болады.Бірақ, егер оссификат түзілген болса, оперативті түрде алып тастау керек, рецидив беруі мүмкін. Кеш хирургиялық араласу ішінде ламинэктомия өзінің радикалдылығымен ерекшеленеді. Операцияның соңғы мақсаты тітіркендіргіш көзін, жұлын басылуын жою, ликвороциркуляцияны жақсарту болып табылады, жұлынды мобилизациялау арқылы және интрамедулярлы кисталарды ашу арқылы жүзегег асырады. Омыртқа өзегінің деформациясын түзету, тұрақсыз болғанда толық фиксация жасайды. Жұлынның жарақат ауруының кеш сатысында аяқ- қолдарға ортопедиялық операция реабилитация үшін жасалады. (Сонымен қатар спастикалық және ауыру сезімі жоятын операция жасалады. Операциядан кейінгі ем ретінде жалпы медикаментозды, жергілікті дәрілік терапия, , электростимуляция , физио- и кинезотерапия , массаж, ЕДШ тағайындалады. реабилитациялық уақыт негізінде – науқастарды дағдыларға үйрету, өздері жүре алатындай, өздерін күте алатындай жағдайға жеткізу.