Бұғананың акромиальды ұшынының шығуы
Бұғананың акромиальды ұшының шығуы барлық шығулардың 15% құрайды.Ол 25-50 жас арасындағы ерлерде жиі кездеседі.Зақымдалу синонимі – бұғана-акромиальды бірігудің үзілуі.
Анатомо-биомеханикалық ерекшеліктері. Бұғананың дистальды бөлігінің жауырынның акромиальды өсіндісімен қосылуы буын құрайды, оның тұрақтылығы акромиальды-бұғаналық және бұғана-тұмсықты байламдармен қамтамасыз етіледі.акромиальды-бұғаналық байлам буынды қаптайды, ал бұғана-тұмсықты байлам буыннан тыс орналасып, жауырынның тұмсық тәрізді өсіндісін бұғананың дистальды бөлігіндегі төмпешік аймағымен қосады.
Буында қозғалыс көтерілген қолды әкеткенде болады.Буындағы ығысу осы айтылған байламдардың біреуі немемсе екеуі бірдей үзілгенде болады.
Жіктелуі.
Акромиальды ұштың шығулары:
- акромион үсті, акромион асты
- толық (акромиальды-бұғаналық және бұғана-тұмсықты байламдардың үзілуі)
- толық емес (акромиальды-бұғаналық байлам үзілуі)
Зақымдалу механизмі жүктеме акромион үстінен болғанда тура болуы мүмкін.Әкелінген және ішке ротацияланған иықта иық буынына жүктеме түскенде шығу болады.Бұл механизмді XXғ. басында «фракты костюмнің төс қалтасынан зат алуда бүйіріне құлау» деп түсіндірген. Сонымен қатар шығуға әкетілген иықтың осі бойынша түсірілген күш те әкелуі мүмкін.
Диагностикасы. Акромиальды-бұғаналық байлам аймағында күшті емес ауырсыну байқалады. Сол жерде ісіну, пальпация кезінде ауырсыну, сау жақпен салыстырғанда бұғананың көтеріліп тұруы байқалады.
Байламның зақымдалуы туралы акромиальды-бұғаналық сынама да дәлелдейді. Оны келесідей іске асырады.Иықты 90 әкетіп, шыңтақты алдыға қарай ортаңғы линияға ығыстырады, сол кезде байламға күш түскендіктен, ол ауырсынудың күшеюіне әкеледі. Акромиальды-бұғаналық байлам зақымдалуына «клавиша» симптомы тән: денеге әкелінген қолдың шыңтағы астынан фиксация жасаймыз және бұғананың жоғары ығысқан ұшына басамыз. Сол ол оңай ішке кіреді. Қолды алғанда бұғананың ығысқан бөлігі қайтадан сыртқа шығады клавиша тәрізді.
Бұл симптомдардың барлығы жартылай шығудан қарағанда толық шығуда анық көрінеді. Осылай, толық шығу кезінде бұғананың акромиальды ұшының жоғары ығысуы соншалықты болады, сол кезде оның буындық бетін пальпациялауға болады. Мұны жартылай шығу кезінде істеу мүмкін емес. Толық шығу кезінде бұғана мен жуырынның ажырауының үлкен болуы соншалықты, тіпті жауырынның қозғалуы бұғана жағдайынының өзгерісінсіз жүреді. Жартылай шығу кезінде жауырынның қозалысы қалыпты кездегідей бір уақытта бұғананың дистальды ұшының қоғлысына әкеледі.
Ескірген шығулар кезінде бірнеше симптомдар көрінуі бәсеңдеуі немесе керісінше күшеюі мүмкін. Мысалы, бұғананың акромиальды ұшының шығуы артуы, ал клавиша симптомы айқын көрінбеуі байқалады.
Радиологиялық диагностика. Қорытынды диагноз үшін екі иық үстінің алдыңғы-артқы рентгенограммасын жасайды. Бұдан айқын көрініс функциональды рентгенография кезінде болады.
Функциональды рентгенографияны тұрған жағдайда, екі қолға 3-5 кг жүті фиксациялап жасайды. Екі иық үстін мүмкін болса бір пленкаға түсіреді. Шығу немесе жартылай шығу туралы бұғананың төменгі контурының акромионнң сәйкес контуры қатынасы бойынша жоғары ығысуы байқалады.
Егер ығысу бұғана қалыңдығының жартысына дейін болса, бұл жартылай шығу, ал одан артық болса толық шығу деген сөз. Шығуды бұдан нақты бағалау үшін тұмсық тәрізді өсіндіден бұғанаға дейінгі арақашықты салыстырмалы түрде өлшеу керек.бұл арақашықтықтың сау жақпен салыстырғанда 5 мм және артық болуы бұғана-тұмсықты байламның үзілуін көрсетеді, яғни – толық бұғана шығуы кезінде болады. Бұғана-тұмсықты байлам ұзындығы 5 мм аз болуы оның бүтіндігін білдіреді, яғни толық емес шығу.
Госпитализацияға дейіңгі көмек. Анальгетиктермен жансыздандыру және косынкалы таңумен иммобилизациялау.
Емі. Көптеген авторлардың айтуы бойынша жартылай шығуларды консервативті, ал толық шығуды – оперативті емдеу дұрыс.
Бұғананың жаңа шығуын орнына келтіру көп қиындық тудырмайды. Бұл үшін анестезиядан кейін, қолды шыңтақтан ұстап әкелінген иықты жоғары және артқа қарай ығыстырады. Бір уақытта бұғананың дистальды бөлігінен төмен басаады. Шығу орнына келді. Бұдан қиыны бұғананы орына түскен жағдайда ұстап түру.
Консервативті емдегенде осы мақсатпен 4-6 аптаға шинамен таңулар салады, олар бұғананың акромиальды ұшына ұзақ қысымды қамтамасыз етеді. Мұндай фиксацияның бір мысалы болып Шимбарецкий бойынша винтті пелотты гипстік торакобрахиальды таңу болып табылады.
Мұндай таңуларлардың кемшіліктері болып жұмсақ тіндердің қысылуына байланысты ойық-жаралар пайда болуы қауіпі, таңудың әлсіреуіне байланысты шығу рецидиві, кеуде қуысының экскурсиясының шектелуімен ұзақ фиксациясы.
Оперативті ем науқас үшін қайталама шығудың алдын алу үшін ыңғайлы және мықты. Ең қарапайым және жарақаты аз операция әдісі болып орнына келген бұғана ұшын спицамен перкутанды трансартикулярлы фиксация (сурет 5,а), 4-6 аптаға Дезо типті таңу салу. Сонымен қатар көп авторлар бұғананың толық шығуы кезінде бұғана-тұмсық тәрізді байламды қалпына келтіруді міндетті деп санайды. Қосымша акромиальды-бұғаналық бірігудің пластикасын немесе бұғананың металл спцамен трансартикулярлы фиксациясын жасайды (сурет 5,б).Операциядан кейін 4-6 аптаға гипстік Дезо таңуын немесе әкеткіш шинаны салады.
Операциядан кейіңгі кезеңде қосымша гипстік иммобилизацияны қажет етпейтін, бұғананың мықты фиксациясын қамтамасыз ету үшін «форманы есте сақтаушы» қасиеті бар арнайы металлды конструкцияны қолдану арқылы жетуге болады (титан никелиді). Бұл фиксатор бұғана-тұмсықты байламға имплантациясынан кейін қосымша вертикальды компрессияны тудырып, бұғананы тұмсық тәрізді өсіндіге тартып тұрады.
Еңбекке жарамдылық 7-8 аптадан кейін қалпына келеді. Асқынулар иммобилизация уақытының жеткіліксіздігімен немесе операцияның қтеліктерімен байланысты болады.
