Өт қапшығында тастың болуы мен қабыну үдерісінің циклдыағысы калькулезді холециститтің ағымының өршуіне алып келеді. Жиі біртіндеп созылмалы қабыну үдерісі өрістейді, кейін ол өт қуығының морфологиялықөзгерісіне, алдымен гипертрофиялық, кейін атрофиялық өзгерістерге алып келеді.
Бауыр ұстамасынан кейін науқастар өзін сау сезінеді (созылмалы холециститтің симптомының ағыны). Көп науқастарда созылмалы холециститке тән симптомдар сақталады, оң қабырға астының ауырсынуы мен ауырлық сезімінің болуы, әсіресе, майлы, қуырылған тағам қабылдағаннан кейін, іштің кебуі, іш өту, қыжыл. Қыжыл дуоденогастралды және гастроэзофагалды рефлюкспен байланысты.
Асқынулары. Өт жолдарының өтімсіздігінің бірінші орында өт жолдарының тасы дамиды-холедохолитиаз қосарланған панкреатит, фатеров емізігінің стеноздық өзгерісі. Сонымен қатар, қосымша фактор ретінде өт ағымының бұзылысын тудыратын холангит және өт жолдарының қабыну аурулары болып табылады. Жалпы өт ағынының терминалды бөлігінің тыртықтық стриктурасы, ішкі билидигестивті жыланкөздер, өт қапшығы водянкасына (шеменіне) алып келеді.
Холедохолитиаз- жалпы өт өзегінде конгременттің болуы. Холедохолитиаздың даму механизмі әртүрлі. Өт түтігі жолында тастың біріншілік түзелуі сирек кездеседі 1-3%.
Көп науқастарда холедохолитиаз екіншілік дамиды. Ол көлемі кішкене тастың өт қапшығынан өт жалпы өт өзегіне миграциялануымен дамиды. Егер өт қапшығы өзегі қысқа және кең болса, өт өзегі мен өт қуығы арасында жылынкөздер дамып тас өт түтігіне түседі. Холедохолитиаз кезінде аралас холестеринді- – пигментті, холестеринді- конгременттер анықталады. Олармен салыстырғанда, біріншілік тастар құрамы пигментті болады және сирек кездеседі. Жалпы өт өзегіндегі тас жалғыз немесе көптеген болуы мүмкін. Оларды өт қапшығына операция жасап алып тастаған кезде, жалпы өт өзегінің ішіндетас 10-20% жағдайда бірге кездеседі.
Холедохолитиаз ұзақ уақыт симптомсыз өтеді. Конкременттің жалпы бауыр немесе жалпы өт түтігінің ішіне миграцияланғанда, оның терминалды бөлігімен он екі елі ішек үлкен емізікшесі ампуласына жеткенде, өттің ішекке бөлуіне кедергі жасап,клиникасындасарғаю көрінісі болады. Өт гипертензиясы өзектің көлемін үлкейтіп қысылған тас кейін қайтып, бұл өт өзегіндегі өтті он екі елі ішекке түсіреді де, келесі өршуіне дейін клиникалық өзгеріс болмайды. Мұндай тастарды вентилды деп атайды. Өзек тастарының көлемі әртүрлі – микролиттерден 2–-5 см конкрементке дейін. Көптеген холедохолитиаз кезінде тастар көлемі әртүрлі.Олар құрылыссыз, қоңыр түсті кальций билирубинатынан тұрады.Холедохолитиаз кезінде өзек 3см дейін кеңейеді,қабырғалары созылмалы қабыну үдерісіне байланыстықалыңдайды. Өте ауыр қабыну үдерістері кезіндеөт шлактары кездеседі, ол органикалық элементтерден тұрады – эпителий, фибрин, бактериялар, егер бір-бірімен жабысып ядро түзсе, ол жаңа тастың түзілуіне алып келеді. Он екі елі ішектің үлкенемізекшесінің ампуласында тастың қысылуы ұйқы безі сөлінің ағуына кедергі жасайды, жиі жедел немесе созылмалы билиарлы панкреатит дамуына алып келеді.
Сарғаю- өт жолдары өтімсіздігінің басты белгісі. Ол өт өзегінің обтурациясымен шақырылған. Сарғаюдың даму жылдамдылығы менинтенсивтілігінің дәрежесі өттің ішекке түсуінің бұзылысының қаншалықты сақталғанына байланысты. Сарғаю дәрежесі қандағы билирубиннің деңгейімен анықталады. Соған байланысты сарғаю клиникада әлсіз субиктериялық склерамен тері жамылғысының нақты сарғаюымен несептіңқараюмен нәжістің түссізденуіне дейін көрініс береді. Жиі сарғаю басталмай жатып аурудың терісі қышиды. Сарғаю ағыны бойынша тұрақты немесе керісінше ремиттирленген ағында болады.
Холангит – өт өзектерінің таспен қабынуы, жиі өт жолдары инфекциясымен қатар жүреді. Холецистэктомиядан кейінгі синдромының даму себебі ретінде 0,2-1,5% жағдайда кездеседі. Холангит кезінде өт өзектерінің морфологиялық өзгеруі катаралды, флегмонозды және гангренозды сипатта болады.
Клиникалық көріністері. Холангит клиникалық екі түрдеөтеді – магистралды өт өзегінің жартылай немесе толық таспен жабылуы, стриктурамен бітелулерінде, лимфоаденитпен қысылғанда жедел және созылмалы түрде өтеді. Жедел холангитке тән белгілер оңқабырғаастылық ауырсынуы, сарғаю, гипертермия 40°С-қа дейін (Шарко триадасы). Ауыру өте ауыр ағымда өткенде гипотензия жәнеменингиалды бұзылыстар – есінің бұлығырлануы (Рейнолдс пентадасы) қосарланады. Инфекцияның қосылуы ауру ағымын ауырлатады. Инфекцияның сипаты мен микробтың вируленттілігіне байланысты холангиттер жеңіл немесе ауыр ағымда өтеді. Дене температурасының көтерілуі, тоңу, сарғаю, ауыр интоксикация холангитке тән симптомдар. Бауыры ұлғайған, пальпацияда ауырсынады. Ауырсыну ұстамалы сипатта болады. Ауру көрінісі ауырлайды, (егер бауырішілік өт жолдарына іріңдіқабыну қосарланса). Сонымен қатар, бауырішілік өт өзектері айналасында ангиохолитикалық және периангиохолитикалық абсцестер жүзілуі мүмкін. Іріңді холангит сарғаюмен жүреді және бауыр жетіспеушілігі мен жеделбауырдың сары атрофиясын шақырады. Кейде холангит жедел және ұзақ, температураның (дене қызуының) 37–38 °С-қа көтерілуімен, сарғаюмен, нәжістің түссізденуі мен оң қабырға астының ауырсынуымен өтеді.
Диагностикасы. Қанда лейкоцитоз, нейтрофилды ауытқумен, ЭТЖ-нің жоғарылауы, гипербилирубинемия, гипохолестеринемия, сілтілі фосфатаза активтілігінің өсуі. АсАТ, АлАТ, тимол сынамасының жоғарылауы болады. Созылмалы холангиті бар науқастарда анемия, иммунды жүйісінің тежелуімен өтеді. Диагнозды УДЗ, ЭРХГ, өт жолдарын интраоперациялық ревизия арқылы қояды. Гипертензиясын тудыратын себепболмаса, медикаментозды ем жүргізіледі. Егер обтурациялаушы зат анықталмаса, гипертензияны басатын оперативті ем қолданылады. Операция кезінде өт жолдарының кеңігені, өт іркілісін, құрамындаконгременттердің бар екенін анықталады.
Созылмалы склероздаушы холангит. Өт жолдарының қабырғасының қалыңдауы мен склерозымен өтетін созылмалы қабыну. Ол бауырішілік өтжолдарының обструкциясымен өтеді. Склероздаушы холангитті біріншілік және екіншілік деп ажыратады.
Симптомдары.Ауру ауру сезімі обтурациялық сарғаюмен өтеді. Науқастыңтері жамылғысы қоса, -сарғыш түсті болады. Кон-сервативті емінде стероидтыгормондар, иммунодепресанттар, антибиотиктер қолданылады. Оперативті емінде билиодигестивтіанастомоздар, сирек жағдайда бауыр трансплантациясы операциясы жасалады. Он екі елі ішектің үлкен емізікшесі мен жалпы өт өзегінің терминалды бөлігінің тыртықтық стриктурасы.
Одди сфинктері өт пен ұйқы безі сөлінің қысымы мен динамикасын реттейді. Одди сфинктерінің анатомиялық және фукционалды бұзылысы бауыр, өт жолдары және ұйқы безінде патологиялық үдерістің дамуына алып келеді. Жалпы өт өзегінің дисталды бөлігінің өтімсізділігін негізгі себебі үлкен дуоденалды емізікшенің (УДЕ) және холедохтың панкреатикалық бөлігінің патологиясы болып табылады.
Одди сфинктерініңэтиологиясы толық анықталмаған. Қабыну үдерісінің склерозын УДЗ–нің тастары шақырады. Бірақ, қабынулық стеноздың өзі тас пайда болуына алып келеді. Папилит жедел дуодениттен кейін, жалпы өт өзегінен тас алғаннан кейінгі операциялық жарақаттан кейін дамуы мүмкін. Одди сфинктерініңстенозы мен спазмы өт және панкреатикалық өзек жүйесінің анатомиялық және функционалды арақатынасының бұзылысына алып келеді. 30–40% жағдайда фатеров емізікшесінің стенозы жедел немесе созылмалы панкреатит өршуіне әкеледі. Стриктуралар шектелген болуы мүмкін, бірнеше миллиметрден 1-1,5см дейін. Одди сфинктерінің стенозын холедохтың дисталды бөлігінің тубулярлы стенозынан ажырату керек. Патологияның бұл түрі созылмалы панкреатит кезінде ұйқы безінің фиброздық тінімен жалпы өт өзегінің қысылуы нәтижесінде дамиды. Тубулярлы стеноз Одди сфинктерінің (қысқыштарының) стенозы сияқты өт өзегін толық бітейді, егер қосалқы бітеп тұрушы тас болмаса. Фатеров емізікшесінің стенозы кезінде 90% науқастарда ауырсыну болады. Өт жолдарының өтімсіздігі кезінде науқастардың жартысында механикалық сарғаю кездеседі және холангиостаз (өт түтігініңіркілуі) уақытша болады.
Көзбен шолу арқылы қарағанда және өт өзектерін сипағанда, оның тарылуы сирек кездеседі. Көп жағдайда жалпы өт өзегін зондтаумаңызды болып табылады. Фатеров емізікшесінен диаметрі 3 мм тар болса, зондөтпейді. Операциялық холангиография фатеров емізекшесін стенозын анықтауға көмектеседі. Оған көрсеткіш болып гепатикохоледохтың кеңеюі мен оның терминалды бөлігінің тарылуы табылады. Оған «пробирка түбі», «қаз қанатының қауырсыны» симптомдары тән. Қосымша белгілеріне контрастты заттың панкреатикалық өзекке рефлюксі болып табылады. Холедо-хоскопияда фатеров емізікшесінің тарылуы, Одди сфинктерініңритмдік жиырылуының жоқ болуы және емізікше тесігінің деформациясы анықталады.
Жалпы өт өзегінің дисталды бөлігінің өтімсіздігі кезінде негізгі хирургиялық емдеу тәсілі – трансдуоденалды сфинктеропластика, холедоходуоденостомия және холедохоеюностомия, немесе мини-инвазивті операциялар жасалады. Мини-инвазивті операцияда стеноздалған бөлімді баллонмен кеңейтіп, металды стент қояды.
