Жоғары АҚ-на скрининг қан қысымы қалыпты адамдарға (САҚ 120 мм с.б. және ДАҚ 80 мм с.б. төмен) әр екі жыл сайын,ал прегипертензиясы бар (САҚ 120-дан 139 мм с.б. дейін немесе ДАҚ 80-нен 89 мм с.б. дейін) науқастарға жыл сайын жүргізілуі тиіс. Нысана-мүшелер зақымдалмаған жағдайда, АҚ-ын бірнеше апта немесе айлар бойы кемінде 3–6 рет өлшей отырып АГ-ның жеңіл дәрежесін анықтауға болады. АҚ екі қолда бірдей өлшенуі тиіс:
- САҚ көрсеткіштері екі қолда шамамен бірдей болуы тиіс. 15 мм с.б. астам айырмашылық бұғана асты артериясының стенозын, яғни шеткері артериялардың ауруларын білдіруі мүмкін;
- постуралды гипотензия, біреудің көмегінсіз горизонталды қалыптан вертикалды қалыпқа тұрғанда САҚ-ның 20 мм с.б. және одан да көп төмендеуі болғанда анықталады. «Ақ халат» гипертониясы тәуліктік мониторингті қажет етеді.
АГ-ның 1-дәрежесі бар науқастардың шамамен 20–25%-ында «ақ халат» әсерімен байланысты АГ бар. «Ақ халаттың» әсерін барынша азайтудың бір әдісі — науқасты тыныш, елеусіз жерге отырғызып, бес минут өткеннен кейін автоматтық құрылғымен әрбір 1–5 минут сайын 5 ретке дейін өлшеу. АҚ-ын тәуліктік (амбулаторлық) бақылағанда (АҚТБ) АҚ берілген интервалдар арқылы әдетте 1 күн бойы әр 15–20 минут, ал ұйқы кезінде әр 30– 60 минут сайын) өлшенеді, бұл әдіс медициналық мекемеден тыс жерде АҚ қалыпты, бірақ дәрігерге келгенде тұрақты гипертониясы бар науқастарда «ақ халат» гипертониясының бар-жоғын анықтау үшін жүргізіледі. АГ диагностикасы АҚ-ның мәнін дұрыс бағалап, оны қайталап өлшеуден басталады. Өлшеу. Науқастың арқасы орындықтың арқалығына сүйенетіндей, бір қолын жалаңаштап және қолы жүректің деңгейінде орналасатындай етіп отырғызады. Пациент процедура алдында кем дегенде 5 минут тынығып алуы керек. Дұрыс таңдалған манжетаның диаметрі науқастың қолының диаметрінің 80%-нан кем болмауы тиіс. Көптеген пациенттерге өлшемі кеңейтілген манжеталар керек болады. Балаларға жасына байланысты өлшемі бойынша сәйкес келетін манжета таңдау керек. Егер манжетаның ені иық айналымының 40%-нан кем болса, АҚ мәні жасанды түрде жоғары көрсеткішті көрсетеді.
Арасына 2 минут салып екі рет немесе одан көп өлшенген көрсеткіштердің орта арифметикалық көрсеткіші қорытынды көрсеткіш болып саналады. Кейбір пациенттерде «ақ халат» гипертензиясы деп аталатын гипертензия байқалады, яғни, дәрігер кабинетінде оларда АҚ-ның жоғары мәндері тіркеліп, ал үйде айтарлықтай төмен мәндер тіркеледі. Физикалық тексеру. Медициналық тексерудің негізгі мақсаттарына нысана-мүшелердің зақымдануын (мысалы, ретинопатиялар) және екіншілік гипертонияның себептерін (бүйректік, кардио-васкулярлық, эндокриндік және т.б.) табу жатады.
Зертханалық зерттеулер. Міндетті тексерулерге мыналар жатады:
- гематокрит, несеп талдауы, қанды биохимиялық зерттеу (глюкоза, креатинин, электролиттер) және ШСЖ есептеу;
- липидтік профиль (толық спектр, HDL-холестеринді, триглицеридтерді қосқанда);
- ЭКГ;
Қосымша зерттеулер нақты жағдайларда жасалады:
- альбуминурия — жүрек-қан тамыр жүйесінің ауруларының тәуелсіз қауіп факторы;
- эхокардиография — нысана-мүшелердің зақымдалуын анықтау үшін қолданылады;
- реноваскулярлық гипертензияны іздеу.
АГ-ның себептері болып табылатын реноваскулярлық аурулардың диагностикасы допплерлік ультрадыбыстық зерттеуге (скрининг-әдіс), кейіннен радиоизотопты және рентген зерттеуіне сүйеніп қойылады.
УДЗ-де немесе урограммада бүйрек өлшемдерінің асимметриясы анықталған жағдайда, яғни, бүйректің біреуінің екіншісінен 20%-дан астам кіші болуы, ал оның контрасталуы және контрасты заттың шығуы кешіксе, бүйрек артериясының стенозына күдік туады, балаларда бұл патологияның жиі себебі фибромускулярлық гиперплазия болып табылады.
Бүйрек артерияларының стенозы жиі Реклингаузен нейрофиброматозында байқалады. Мұндай жағдайларда изотопты ренографияда стеноз жағында қисықтың жазық типі орын алады, әсіресе, ол каптоприлмен сынама жасағанда күшейеді. Мол ақпаратты мультиспиралды компьютерлік томография береді. Қорытынды диагнозды аортография немесе бүйректік селективті артериография тұжырымдайды, жиі бір мезетте реваскуляризация процедурасы орындалады. Мүмкіндігінше, қан сарысуындағы ренин белсенділігі зерттеледі (ол бүйрек веналарымен ағады), оның стеноз жағында жоғарылауы өте тән белгі болып табылады.
Жоғарыда аталған патологиялардың белгілері болмаған жағдайда АГ-ның өте сирек себептері болып табылатын эндокриндік ауруларды іздестіру қажеттілігі туындайды. Гипокалиемия альдостеронизм диагнозын қоюға бағыттайды. Катехоламиндердің, электролиттердің тәуліктік экскрециясын, зәрдегі ванилилминдаль қышқылының, плазмадағы альдостерон деңгейі мен ренин белсенділігін анықтауға кеңес беріледі. Ренин белсенділігін анықтау тек диагностикалық маңызға ғана ие емес, сондай-ақ, ол антигипертензивті препараттарды дұрыс тағайындауға мүмкіндік береді.
Мысалы, төмен рениндік АГ-да диуретиктер тиімдірек болса, жоғары рениндік АГ-да β-адреноблокаторлар мен ААФ тежеушілері тиімді. АГ-мен балаларды объективті тексерудің жоспарына кіреді:
- физикалық дамуын бағалау;
- қолқа коарктациясын анықтау мақсатында АҚ-ын екі қол мен екі аяқты да өлшеу;
- көз түбін қарау және мұқият неврологиялық зерттеу;
- қалқанша безінің ұлғайғандығын анықтау мақсатында мойынды қарау;
- жүрек пен өкпені тексеру (іркілісті жүрек жеткіліксіздігінің белгілері, жүректегі шулар);
- ішті тексеру (ісік тәріздес түзілістер, шулар);
- ревматологиялық аурулардың (ЖҚЖ) немесе нейротерілік синдромдардың (нейрофиброматоз немесе тубероздық склероз) белгілерін анықтау үшін теріні қарау.
