ДН-ның негізгі көрінісін, оның диагнозын қою әдісін айтсақ, мына екі тексеру қазіргі заманның стандартты талаптары екенін бірден ескерту керек. Олар — Альбуминурияны (АУ) қазіргі әдіспен анықтау және шумақ сүзілу жылдамдығын үнемі тексеріп тұру. Әрине, бұл тексерістерді ҚД-ін емдейтін дәрігерлер (терапевт, эндокринолог) жүргізеді. Қазіргі уақытта ДН-ның ерте көрінісі тәуліктік мөлшері 30 мг-нан асатын альбуминурия болып саналады. АУ былай жіктеледі: қалыпты АУ — 30–299 мг/тәул және >300 мг/тәул. Жаңа номенклатураға (Диабет ассоциациясы АҚШ, 2014) сәйкес, «микроальбуминурия» термині қазір қолданылмайды. Егер 30 мг/тәул астам тұрақты альбуминурия 3–6 ай ішінде кемінде 2 рет анықталса және үдемелі түрде ШСЖ төмендеп, АҚ жоғарыласа, ДН/БДА диагнозы клиникалық синдром ретінде қойылады. Мogensen жіктелуі (1983) ҚД-нің 1-типінің табиғи ағымын көбірек айқындайды. БСА концепциясы енгізілгеннен кейін клиникада қолданылмайды. ҚД-нің 2-типінің табиғи ағымы дәл анық емес. ДН-нің ерте диагностикасы үшін ҚД-нің 1-типі бар науқастарда ауру басталғаннан кейін 5 жылдан кейін, ал 2-типінде ауру анықтала салысымен скрининг өткізу керек.
ҚД-мен ауыратын науқастардың барлығында гипергликемия анықталған сәтте және ДН/БДА-ның барлық ағымында жыл сайын қайталап ШСЖ тексерілуі тиіс. ҚД-мен сырқат науқастарда ДН дамуына байланыссыз бастапқы кезде ШСЖ-ның жоғарылауы байқалады. ДН кезінде ШСЖ бастапқыда үдемелі жоғарылап, кейіннен біртіндеп төмендейді, бастапқыда «қалыптыға» дейін, содан кейін төменгі сатыларға дейін төмендейді. ШСЖ-ның төмендеуі альбуминуриямен бірге БСА-ның симптомы болып табылады. АГ ШСЖ-ның төмендеуіне бара-бара қосылады немесе бастапқы кезден табылады. ШСЖ төмендеуінің деңгейі бойынша БСА сатылары анықталады. Альбуминурияның >300 мг/тәул артуы «протеинурия» терминіне сәйкес келеді (қарапайым әдістермен анықталады). Ол одан әрі үдегенде ісіну пайда болады, нефротикалық синдром дамуы мүмкін.
ҚД-ң 2-типінің, онда ДН дамуының бірқатар ерекшеліктері бар:
- АГ жиі кездеседі және бүйрек зақымдалуы ҚД-ң 2-типі анықталған сәтте-ақ байқалады;
- ШСЖ төмендеуі тұрақты және үздіксіз феномен болып табылады, ол жасқа байланыссыз ҚД-нің 2-типінде дамыған ДН-нің дәлелі;
- диабеттің 2-типі және БДА-ның терминалды сатысы бар науқастардың шамамен 30%-да диабеттік ретинопатия дамымайды;
- ҚД-нің 2-типі кезіндегі альбуминурияның жоғары деңгейі «жүрек-қан тамыр жүйесі бойынша өлім-жітім қаупінің факторы» екендігін білдіреді.
10 жылдан кейінгі өлім деңгейі альбуминурия >30 мг/тәул болғанда 60%-ды, ал альбуминуриясыз 29%-ды құрайды. ҚД-мен сырқат науқастардың арасында өткізілген скринингте АУ алғаш рет анықталғанда, оларды 3 топқа бөледі:
1) спонтанды ремиссия беретін науқастар, яғни, АУ өздігінен жойылады (40%-да);
2) тұрақты альбуминуриясы бар науқастар, тәуліктік АУ 30 мг-нан 299 мг-ға дейін болады, бірақ 5–10 жыл ішінде АУ үдемейді (30–40%);
3) деңгейі 30–299 мг/тәул болатын тұрақты альбуминуриясы бар кейбір науқастарда АУ 300 мг/тәул дейін және одан жоғары үдейді. Олардың арасында тБСЖ-не дейін үдейтін ДН-мен науқастар тобы құрылады, сондықтан ДН диагностикасы мен болжамы үшін АУ бақылауын жүргізу керек.
Тексеру барысында АУ көрсеткіші дәлірек болуы үшін физикалық жүктемелерді, инфекцияларды, қызбаны, жүрек-қан тамыр жеткіліксіздігін, гипергликемияны, АГ-ны ескерген жөн, себебі мұндай жағдайлар кезінде АУ транзиторлы болады. ДН-мен ауыратын науқастардың шамамен 20%-да ШСЖ-ң альбуминуриясыз төмендегені анықталады, сондықтан ҚД кезіндегі БСА диагностикасы үшін Кокрофт–Голт және Шварц есептеу әдістері, сондай-ақ, МДРД әдісі бойынша оқтын-оқтын ШСЖ-ын тексеріп отыру міндетті. АУ-ны зерттеу әдістері. Бұрынғы қолданылған сапалық әдіс, яғни қанша уақыт бойы жиналған несеп екені белгісіз бір рет жиналған несепте АУ-ның концентрациясын анықтау дәл емес әдіс болып саналады, себебі ол жалған оң және жалған теріс нәтижелер беруі мүмкін. Сондықтан қазіргі кезде тәуліктік АУ-ны анықтау ДН диагностикасының халықаралық стандарты болып отыр. Оны тәуліктік несепті жинау арқылы тексеру өте қолайсыздығына және дәлдігі төмендігіне байланысты дүние жүзінде қолданылмайды. Ең дұрысы — ертеңгі несепте АУ және креатининді анықтап коэффициентін табу (2 тарау) [14, 15]. Ол үшін соңғы жылдары Қазақстанда да АУ/креатинин коэффициентін тексеретін анализаторлар бар екенін ескеріп, оны кең пайдалануға тырысу керек. ШСЖ <60 мл/мин дейін және одан да төмендегенде (БСА3) кардиоваскулярлық және ДН-ның басқа асқынуларының қаупі жоғарылайды, яғни, ШСЖ <60 мл/мин деңгейі ДН асқынуларын анықтау үшін скрининг болып табылады.
Ерте вакцинациялауды жүргізу үшін БДА бар науқастар В вирусты гепатитіне тексерілулері қажет. ҚД кезінде БСА қаупінің факторларына жатады:
- АУ-ның тұрақталуы және үдеуі;
- ШСЖ-ның төмендеуі;
- ретинопатия;
- кардиоваскулярлық асқынулар;
- гиперлипидемия және/немесе зәр қышқылының жоғарылауы;
- отбасында БСА болуы.
Егер де бүйрек зақымдалуының ерекше көріністері — протеинурияның артуы, резистентті АГ болса, науқасты нефрологтың кеңесіне жіберіп, диагнозды қайта қарау керек. Сондай-ақ емге қиындықпен көнетін жағдайлар — анемия, екіншілік гиперпаратиреоз, сүйектердің метаболикалық ауруы, электролиттік бұзылыстар да диагноз қойғанда назардан тыс қалмауы керек. БСА-мен сырқат науқастар аурудың 4 сатысынан бастап нефрологта бақылануы және емделуі тиіс. Алайда нефролог емес дәрігерлер бұл кезде науқастарға БДА-ң ағымының үдемелі екендігін, гипергликемияны, гиперлипидемияны, АГ-ны бақылау қажеттілігін ескертіп, сондай-ақ, трансплантацияның әлеуетті мүмкіншіліктері туралы ағарту жұмыстарын кейінге қалдырмаулары тиіс.
