Реабилитация деп –жұмыс қабілетінен
айырылуға әкеп соғатын патологиялық процестердің
алдын алуға бағытталған мемлекеттік, әлеуметтік-экономикалық, медициналық, кәсіптік, педагогиялық
және тағы басқа шараларды түсінеді. Бұл шаралар, сондай-ақ, аурулар мен мүгедектерді (балалар мен ересектерді) қоғамға, пайдалы еңбекке қайтаруға бағытталады. Реабилитация-өте күрделі процесс, оның нәтижесінде зардап шеккен адамда өмірге, отбасына және қоғамға деген жағымды көзқарас қалыптасады, ол өзінің денсаулығын қалпына келтіруге тырысады.
Алкоголизм және есірткіге тәуелділік проблемаларымен айналысатын мамандар пациенттердің осы тобын емдеуде арнайы оңалту бағдарламаларын қолдану ремиссияның тиімділігі мен сапасын едәуір арттыратынын бірауыздан мойындайды.
Оңалту әдетте аурудың нәтижесінде жоғалған функцияларды қалпына келтіру деп түсініледі. Аддикция кезінде науқастың жеке басын қайта құру қажет. Бұл бұрынғы мінез-құлық пен эмоционалды стереотиптерді қалпына келтіру туралы емес, психоактивті заттарды қолданудың бұзылуына және жалғасуына әкелмейтін жауап берудің жаңа әдістерін құру және дамыту туралы болуы керек.
Наркологиялық науқастарды оңалтудың негізгі принциптерін М.М.Қабанов тұжырымдаған (1976):
Биологиялық және психоәлеуметтік әсерлердің бірлігі, сондай-ақ клиникалық, биологиялық және психологиялық факторлар ескеріледі;
- Оңалту бағдарламасын ұйымдастыру үшін күш-жігердің жан-жақты болуы, биологиялық емдеуден бастап науқасқа және оның айналасына бағытталған психотерапия мен социотерапияның әртүрлі түрлеріне дейін әртүрлі құралдар мен шараларды қолдану;
- Серіктестік, науқастың жеке басына шағымдану, оның бұзылған дене функциялары мен әлеуметтік байланыстарды қалпына келтіруге белсенді қатысуына қол жеткізу;
- Жүргізілетін әсерлер мен іс-шаралардың этаптылығы, бір оңалту шараларынан екіншісіне кезең-кезеңімен көшу.
Бірінші күнінен бастап науқасты психотерапиялық процеске белсенді қосу қажет. Бірінші қадам-науқастың емдеу қажеттілігін түсінуіне қол жеткізу. Егер науқас осы түсінсе – бұл 90% жетістік.
Екінші қадам – өте күрделі және ұзақ психоактивті заттарды қолданудан ерікті түрде бас тарту туралы мәселені талқылау(Т.Н. Дудко , 2001).
Емдеудің сапасы мен нәтижелері осы науқаста аурудың клиникалық ерекшеліктерін дұрыс әрі сараланған анықтауға (аурудың сатысы, процестің ауырлығы, прогредиенттіліктің қарқыны мен дәрежесі, соматикалық және әлеуметтік салдары және т.б.) байланысты болады. Барлық осы факторлардың жиынтығы науқастың жеке профилін құрайды. Бұл компоненттерден емдеудің формалары, әдістері мен құралдарын қамтитын жеке емдеу бағдарламасы жасалады.
Медициналық оңалту нысандары мен шараларының сабақтастығы оның негізгі үш кезеңінен тұрады, олар диспансердің пациенттерінен жүйелі түрде өтеді.
Бірінші кезеңде қалпына келтіру емі стационарда жүзеге асырылады. Бұл кезеңнің міндеті-психикалық ақаудың, мүгедектіктің және госпитализм процестерінің қалыптасуының алдын алу. Негізінен биологиялық терапия, психотерапияның әртүрлі түрлері қолданылады.
Екінші кезең аясында – реадаптация – науқастың сыртқы орта жағдайларына бейімделу мүмкіндіктері дамиды. Наркологиялық аурулар кезінде науқастың әлеуметтік бейімделуі және оның қоршаған ортамен қарым-қатынасы бұзылады. Негізгі рөл психоәлеуметтік әсерлерге, топтық, отбасылық психотерапияға биологиялық емдеуді қолдау болып табылады. Бұл кезең, әдетте, күндізгі стационар жағдайында және амбулаториялық қызметтің наркологиялық кабинеттерінде жүзеге асырылады. Біздің тәжірибеміз амбулаториялық оңалту стационарлық емдеу кезінде қол жеткізілген әсерлерді бекітетінін, науқастың салауатты өмір салтын сақтауға деген көзқарасын тұрақтандыратынын немесе қалыптастыратынын, рецидивтің даму қаупін болдырмайтынын және төмендететінін, мінез-құлықтың ескі патологиялық стереотиптерінің жойылуына, жаңа мінез-құлық дағдыларының қалыптасуы мен шоғырлануына ықпал ететінін көрсетеді. Үшінші кезеңнің міндеті-науқасты қоршаған шындықпен пайдалы қарым-қатынаста қалпына келтіру немесе жаңаларын құру, оның ішінде қолайлы жұмыспен қамту, белсенді әлеуметтік өмірге тарту. Бұл кезеңде психоәлеуметтік оңалту компоненті барынша күшейтіледі. Ол психотерапиялық қоғамдастықтар, алкогольге қарсы немесе есірткіге қарсы клубтар, соның ішінде отбасылық, өзіне-өзі көмек көрсету топтары және т.б. сияқты арнайы ұйымдарда жүргізілуі мүмкін.
Наркологиядағы қайта әлеуметтенудің негізгі мақсаты – бірінші кезекте отбасылық, оң әлеуметтік байланыстарды қалпына келтіру және қайта құру болып табылады(Т.Н. Дудко, 2001, Н.Н. Иванец, 2002). Әлеуметтік қызметкерлер әлеуметтік қауіпті жағдайдағы отбасылармен әңгімелесулер жүргізеді, жұмысқа орналастыру, түрлі мамандықтар бойынша қайта оқыту мәселелерін шешеді, құжаттарды қалпына келтіруге (паспорттар, медициналық полистер, әскери билеттер) және басқа да әлеуметтік проблемалар бойынша көмек көрсетіледі.
Наркологиялық көмек көрсету жүйесіне оңалтуды енгізу нәтижесінде ремиссиялардың ұзақтығы артады, олардың сапасы жақсарады. Алкоголизммен және нашақорлықпен ауыратындарды емдеудің сәттілігі, әсіресе осы емдеу нәтижелерін бекіту емдеу процесінің үздіксіздігі мен ұзақтығына, пациенттің өзіне де, оның жақын ортасына да байланысты.
