Сабақ жоспары

Тақырыбы: Гормондар биохимиясы.Гормоналдық зат алмасудың реттелуі

Сабақтың мақсаты:

1.ОЖЖ химиялық орталарында және клетка ішілік алмасуда гормондар туралы білімді қалыптастыру.

2.Зат алмасуда ағза аралық реттелудің негізгі механизмі туралы білімді қалыптастыру

Оқыту мақсаты:

Эндокринді және басқа аурулардың патогенезінің биологиялық маңызын түсіну үшін молекулярлық механизмі бойынша оқып үйрену

Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1.Метаболизм реттелуінің негізгі механизмі. Зат алмасудың Жасуша аралық және ағза аралық  координациясында гормондық реттелудің рөлі.

2.Гормондардың жалпы қасиеттері.Гормондық жүйенің құрылымы:гормон,рецептор,аралық тасымалдау,жасушалар және нысана ағза.

3.Гормондар жіктелуі:

А)синтез орны бойынша;

Б)биологиялық ролі бойынша

В)химиялық құрылысы бойынша

Г)әсер ету механизмі бойынша

4.Иерархиялық реттелу жүйесі

5.Зат алмасудағы инсулиннің химиялық табиғаты,синтезі,әсер ету механизмі

6.Зат алмасудағы глукагонның химиялық табиғаты,синтезі,әсер ету механизмі

7.Энергетикалық зат алмасудағы қалқанша безі гормондарының химиялық табиғаты, синтезі,әсер ету механизмі.Йод теронин реттелуінің синтезінде гипоталамус гипофизарлы жүйесінің ролі

8.Эндокринді аурулардың молекулярлық негізі

А)ашығудағы зат алмасудың бұзылыстары

Б)эндокринді бұзылыстар (қанттты диабет,микседема,тиреосикоз) кезіндігі зат алмасу бұзылыстары

9.Зат алмасудағы норадриналин және адриналиннің химиялық табиғаты синтезі және әсер ету механизмі

10.Катехоламиннің әсерінен гликогеннің және майлардың жиналуы мен мобилизациясы

11.Зат алмасудағы глюкокортикостероидтардың химиялық табиғаты , синтезі және әсер ету механизмі

12.Глюконеогенездің реттелуі.Иценко-Кушинг ауруы

Оқытудың әдістері мен білім беру: тәжірибелік сабақ дискуссия,жұмысқа кірісер алдында келесілерге назар аудару қажет:

Арнайы метаболиттік  жол реттелуінің негізінде арнайы ферментативті реакциялық жылдамдығының өзгерістері жатыр,ал арнайы ферментативті жылдамдық фермент белсенділігінің  өзгірістерімен болмаса олардың сапасының өзгерістерімен сипатталды.арнайы ферментативті реакция клетканың бүкіл деңгейіне субстраттардың оған түсу жылдамдығына,ақырында клеткалық мембрана өткізгіштігіне тәуелді.Зат алмасудың реттелуі тұтас организм деңгейімен қарым қатынас арнай интегралды жүйенің қатысуымен қамтамасыз етіледі.Осындай жүйелердің бірі болып эндокринді жүйе саналады.Гормондар нысана жасушаға сәйкес келетін сигналдарды әкелетін химиялық  «аралықтар» .Гормондар жоғары мамандандырылған нысана жасуша рецепторларымен бұл жасушаларда өзгерістер жолымен метаболизм жылдамдығына әсер етеді:

А)клеткалық мембрана өткізгіштігін;

Б)ферменттердің белсенділігін және аллостерлік жол;

В)ферменттер мөлшері және гендер экспрессиясы;

Нысана жасушаға жауапты реакция гормонға әсері әр түрлі және химиялық  құрамы бойынша анықталады,осындай жасуша түріне гормон өсері бағытталады.
«Негізгі эндокриндік жүйе және оның нысана жасуша түрлері» сызбанұсқасымен танысу.
Гормонның химиялық құрлымын бөлу 3 топқа бөлінетінін  білу:

А) ақуыздар және пептидтер;

Б)стероидтар;

В)аминқышқыл өнімдері;

«Гормонның негізгі кластары және оның өкілдері» кестесімен танысу

«Адреналиннің әсер ету механизмі» сызбанұсқасымен танысу

Аденилацеклаза жүйесі арқылы гормондардың әсерімен танысу

Цитозольді механизм бойынша гормондардың әсерімен танысу

Қандай механизмде гормондардың әсері ұзақ сақталады,қайсысы кеш пайда болады? Неліктен?стероидты гормондар қандай үрдістерге әсер етеді:

А)тез дамитын және аз уақыттық;

Б)жай дамитын және ұзақ;

Арнайы метаболиттік  жол реттелуінің негізінде арнайы ферментативті реакциялық жылдамдығының өзгерістері жатыр,ал арнайы ферментатифті жылдамдық фермент белсенділігінің  өзгірісиерімен болмаса олардың сапасының өзгерістерінің сипатталды.арнайы ферментатифті реакция клетканың бүкіл деңгейіне субстратттардың оған түсу жылдамдығына,ақырында клеткалық мембрана өткізгіштігіне тәуелді.

Эндокринді аурулардың молекулярлық негізіне назар аудару қажет.

Бұл үшін қажет:

Инсулиннің,гюкагон және йодтерониннің көмірсу алмасуына липид және аминқышқылына әсер ету механизмін еске түсіру керек.Қандағы гормонда глюкозаның реттелуін сызбанұсқада қарау.

Бұлшықет

Бауыр

Қан

Майлы ұлпа

ми

АДРЕНАЛИН ЖӘНЕ ГЛЮКОГЕН: қоздыру1; тежеу 2;

Ортизол қоздырады 3;

Инсулин қоздырады 2,4,5,6.

Адреналин майлардың жиналуын белсендіреді,сол механизм арқылы әсер ете отырып,глюкоген мобилизациясы кезінде,каскад реакциясы арқылы,цАМФ синтезін қосып протеинкеназа және липазаны фосфорлауды белсендіреді.катехломиннің әсері глюкагонның әсеріне ұқсас.айырмашылығы келесідей: адреналин қанда бұлшықеттік жүктемелер немесе стрестік жағдайларда бөлінеді және организмнің интинсивті жедел қызметін қамтамасыз етеді,ал қандағы глюкагонның концетрациясы ырғағына тәуелді ақырындап,ас қорытуды қабылдағаннан кейін өседі.

Постабсорбты кезеңнен кейін бауырдағы глюкогеннің артық қоры картизолдың әсерінен глюконеогенезді қоздырады.Кортизол бұлшықеттегі және басқа тіндердегі ақуыз синтезін тежейді бауырдан басқа.осының арқасында тіндерде және қанда аминқышқылдарының концентрациясы жоғарылайды және олар бауырда және бүйректе глюконеогенезді қолдануы мүмкін.Бауырда кортизол ақыз синтезін қоздырады,көбінесе глюконеогенезге қатысатын ферменттерді.Кортезол секрециясын ОЖЖ нің гипоталамус және гипофиз гормондары реттейді.Глюкокортикостероидтардың артық түзілісі қайтымды теріс байланыс механизмімен жойылады.кортизол кортикотропин либирин секрециясын төмендетеді.болып жатқан тізбекті үзеді.кортизолдың түзілуіне бастама болады.

Альдостерон бүйрек үсті безінің қыртысында өндіріледі.Оның секрециясы қандағы натрий хлор концентрациясы төмендегенде өседі.бүйректе альдостерон натрий реабсорбциясын жылдамдығын,сонымен қатар нефрон өзекшелеріндегі хлорды жоғарылатады,организмде натрий хлордың тұрып қалуын шақырады.

Бақылау:

Бақылау сұрақтарына жауап беру:

1.Метаболизмнің реттелуіндегі негізгі механизмдерін ата

2.Терминдерді түсіндіру:гормон – рецептор,жасуша – нысана, ағза – нысана

3.Мембрандық механизмге  қандай гормондар әсер етеді? Мысал келтіріңдер

4.мембранды механизмге қандай гормондар әсер етеді?Клетка метоболизміне және ақуыз синтезіне қалай әсер етеді?

5.Мембрандық-цитозольдік  механизмге  қандай гормондар әсер етеді?

Активті ферменттердің каскадты механизмі фосфорлану дефосфорлану жолымен қалай өтеді?

6.Иерархиялық реттелу жолында рилизинг фактордың ролі

7.Холистериннің туындысы болып табылатын гормонды атаңыз

8.Тероздиннен  қандай гормон синтезделеді?

9.Гипофиздің трофты гормонын атаңыз

Метаболимнің реттелуінің ролі қандай?

10.Зат алмасудың химиялық реакцияларын жаз. (мысалдар,) реттеушілері болып табылады:

А)инсулин;

Б)глукагон;

В)тероксин;

11.Сұрақттарға жауап беру:

А)индимиялық жемсау неліктен пайда болады?

Б)тириотаксикоз қалай көрінеді?

В)қантты диабет кезінде қандай биохимиялық өзгерістер байқалады?

12.Қалқанша безі гормонының құрылысы және биосинтезі.

13.Ұйқы безі гормондарының синтезі химиялық табиғаты

14.Ашығу кезінде зат алмасу және гормондық статус қалай өзгереді

15.Қантты диабет кезінде қан және зәрдің биохимиялық көрсеткіштері қалай өзгереді?

16.Проинсулин және проглюкогонның белсенділігі қалай өтеді?

17.Йод тирониннің синтезі және секрециясы қалай реттеледі

18.Қалқанша безінің гипер және гипо функциясы кезінде қандай аурулар көрінеді?

19.Қандай аминқышқылынан адреналин синттезделеді?

20.Адреналин қандай механизм бойынша жұмыс істейді?

21.Адреналин гликоген және май алмасуына қалай әсер етеді?

22.Феохромоцитома кезінде зат алмасу қалай өзгереді?

23.Глюкокартикостероидтар және минералды картикостероидтар калай және неден синтезделеді?

24.Стероидты гормондар қандай механизм бойынша жұмыс істейді?олар транскрипция жылдамдығына қалай әсер етеді?

25.Ашығу кезінде зат алмасуға картизол қалай әсер етеді?

26.Гиперкортицизм кезінде қан және зәрдің биохимиялық көрсеткіштері қалай өзгереді?

27.Гипокортицизм кезінде қан және зәрдің биохимиялық көрсеткіштері қалай өзгереді?

28.Картизолдың синтезі және секрециясы қалай реттеледі?

Альдосеронның гипер және гипо функциясы кезінде қандай аурулар пайда болады?

Билет бойынша жұмыс 

Билет №1

1.Реттелуші жүйенің иерархиясы

2.Жасушаға сигнал берілу механизмі бойынша гормондардың жіктелуі

3.Глюкагонның артық өндіруі кезінде кетонемияның және кетонурияның пайда болу себептері

4.йодтеронин синтезі

Билет №2

1.Гормондардың биологиялық қызметі бойынша жіктелуі

2.метоболизм реттелуінің сатылары

3.ашығудың екінші кезеңіндегі зат алмасудың өзгерістері

4.йодтеронин синтезі және реттелуі,ТТГ рөлі

Билет №3

1.Гормондардың химиялық табиғаты боынша жіктелуі

2.Гормондардың жалпы қасиетті

3.ашығудың үшінші кезеңіндегі зат алмасу өзгерістері

4.Қалқанша безінің гиперфункциясы,себептері,симптомдары

Билет №4

1. 1. Гипоталамус гормондары: либериндер және статиндер, олардың ролі.
2. жасушалық деңгейде зат алмасу реттелуінің механизмі
3. Қантты диабет кезінде гиперглюкоземия және глюкозурия себептері

4.Қалқанша безінің гипофункциясы

Билет №5

1.Гормонның цитозолді әсер ету механизмі

2.Синтез орны бойынша гормондардың жіктелуі.Мысал келтіріңіз

3.Глюкогонның зат алсасуға және липидтерге әсер ету механизмі

4.Эндемиялық жемсаудың пайда болу себептері,профилактикасы

Билет №6                                                              

1. Гормонның цитозолді әсер ету механизмі
2. Ашығудың бірінші кезеңіндегі зат алмасу өзгерістері.

3.Норадреналин және адреналин синтезі

4.Қант диабеті,түрлері,диагностикасы

Билет №7

1.Гормондардың мембранды әсер ету механизмі

2. зат алмасуда көмірсулар мен липидтерде адреналиннің әсер ету механизмі

3.зат алмасудағы йодтироннің әсер ету механизмі

4.Кортизолдың зат алмасудағы әсері.Гиперкортицизм. Иценко-Кушинг ауруы