Иммунодиагностиканың негізгі әдістері мен принциптері

Иммунодиагностиканың негізгі әдістері мен принциптері

Оқу құралы

Пікір жазғандар:

1. Газалиева М.А.                      Қарағанды мемлекеттік медицина

университетінің  иммунология және

аллергология кафедрасының

меңгерушісі,  медицина

ғылымдарының докторы,  доцент

2. Алмагамбетов Қ.Х.  «Республикалық  микроорганизмдер

коллекциясы» РМП-ның         бас

ғылыми маманы,  медицина

ғылымдарының  докторы,  профессор

3.Сейтембетова А.Ж.                                «Астана  медицина университеті»

АҚ−тың  жалпы және биологиялық

химия кафедрасының  профессоры

химия ғылымдарының докторы

4.Сагимова  М.Б.                                   «Астана  медицина университеті»

АҚ−тың  мемлекеттік тілді дамыту

және тіл саясаты бөлімінің маманы

Э.А. Ахмедьярова Иммунодиагностиканың негізгі әдістері мен принциптері.− Оқу  құралы – Астана. 2015 ж. – 96 бет.

ISBN

Берілген оқу құралында иммунологиялық зерттеу әдістерінің негізгі кезеңдері мен принциптері, иммунологиялық зерттеулер көрсеткіштері, иммунограмманы талдау принциптері, иммунологиялық диагноз қою принциптері  берілген.   Жасушалық және гуморальдық иммунитет көрсеткіштерін анықтауда замануи моноклонды антиденелерді қолдану арқылы лазерлі цитофлюориметр жұмысының, иммуноферментті талдау және тағы басқа әдістердің қағидалары сипатталған.

Осы оқу құралы медициналық жоғарғы  оқу орындарының  жалпы медицина және стоматология факультеттерінің студенттеріне арналған,  жалпы, клиникалық иммунология бойынша типтік бағдарламаға сәйкес құрастырылған.

УДК 612.017 1−08 (07)

ББК 52.7:53.4

Оқу құралы «Астана  медицина университеті» АҚ−тың   оқу кеңесінің шешімімен бекітілген және  басылымға ұсыньлған. №___ хаттама  «   »  маусым  2015 жыл.

© Ахмедьярова Э.А.2015

Қолданылған қысқартулардың тізімі

IL − интерлейкин

lg − иммуноглобулин

IFN − интерферон

ИФТ − иммунды ферменттік талдау

HLA − Human Leucocyte Antigens (адам лейкоциттерінің антигені)

МКА − моноклонды антидене

МЛЦС − микролимфоцитотоксикалық сынама

НКТ−сынама − нитрокүлгін тетразолияны қалпына келтіру санамасы

НЗК − нейтрофилдің зақымдану көрсеткіші

ПТС − полимеразалық тізбектік серпіліс

ТИФ − тікелей иммунды флуоресценция

БАС − баяу аса сезімталдық

ИФС − иммунды флуоресценция серпілісі

РИТ − радиоиммунды талдау

ЛБТС − лимфоциттің бласттрансформациялану серпілісі

ЛМТС − лейкоциттің миграциясын тежеу серпілісі

SD−антигендер − серологялық анықталатын антигендер (Serological

Defined)

АИК (СІС) − айналымдағы иммунды кешендер

ФГА − фитогемагглютинин

Мазмұны

1. Кіріспе………………………………………………………………………….
2. Адамның иммунды статусын бағалау және иммунологиялық
3. диагноз қою принциптері ……………………………………………………
4. Негізгі бөлім. Иммунологиялық зерттеу жүргізуге көрсетілімдер… ………
5. Иммунограмманы интерпретациялаудың негізгі ережелері ……………
6. Иммунды статусты бағалау әдістері ………………………………………..
7. Ағынды лазерлі цитометрия …………………………………………………
8. Сәулелі ағынды цитофлуориметрияның іс−әрекет қағидасы …………….
9. Лейкоциттер нақтылануының кластерлері (СД−антигендер)…….
10. Лимфоциттердің популяцияларын және субпопуляцияларының  иммунофлюоресценция  әдісімен сандық анықтау …………………………
11. Иммуноферментті талдау әдісі…………………………………………
12. ИФТ құрылымының іске асырылуына және қызметкерлерге, жабдықталуына қойылатын негізгі талаптар ……………………………
13. Полимерлі тізбекті реакция…………………………………………..
14. Лимфоциттерді бластты трансформациялау серпілісі (ЛБТС) ……
15. Лейкоциттердің миграциясын тежеу серпілісі (ЛМТС)…………..
16. Цитокиндерді анықтау ………………………………………………
17. Лейкоциттердің фагоциттік белсенділігін анықтау………………..
18. Апоптоздың цитофлуориметрлік бағалау әдісі……………………..

19.           Иммунды жүйе параметрлерін сипаттауда қолданылатын басқа да әдістер……………………………………………………………………

20. Жіті қабыну  процесінің кезеңдерінің клиникалық−иммунологиялық сипаттамасы
21. Аурудың клиникалық көріністерінің даму кезеңі
22. Иммунограмманың құрылымы
23. Иммунитеттің гуморальдық тізбегі
24. Иммундық жауаптың эффекторлы тізбегін бағалау.
25. CD−маркерлері бойынша лимфоциттердің
26. негізгі субпопуляцияларының қысқаша сипаттамасы
27. Иммунограмманың функциялық көрсеткіштері
28. Қанның гемограммасы мен лейкограммасы
29. Жалпы қан анализі нәтижелерін интерпретациялау принциптері
30. Қан жасушаларының жасқа байланысты өзгеруі

31.           Қорытынды…………………………………………………………..

32.           Тест тапсырмалары………………………………………………….

Кіріспе.

Қазіргі кездегі иммунодиагностиканың негізгі міндеттері

Иммунодиагностика – қазіргі  заманғы  клиникалық иммунологияның маңызды бөлімі.  Оның негізгі мақсаты:

• иммундық жүйенің қызметінің бұзылысқа ұшыраған буынын табу;
• аурудың этиологиясын, патогенезін, мүмкін болатын асқынудың болжамын талдау, иммунокоррекцияға арналған дәрілік препараттарды таңдау;
• жүргізіліп жатқан терапияның тиімділігіне баға беру.

Эксперименттік және клиникалық иммунология салаларындағы прогресс  антиденелерді қолдануға негізделген көптеген зертханалық диагностика әдістерін жетілдіруге мүмкіндік берді. Бұл әдістер иммундық тапшылықты, аутоиммундық және аллергиялық ауруларды, қатерлі өспелерді диагностикалауда  қолданылады.  Бұл әдістімелік оқу  құралы иммунды жүйенің негізгі компоненттері: лимфоциттерді, иммуноглобулиндерді, нейтрофилдер мен фагоциттерді   зертеудің жаңа заманауи  әдістері туралы жалпы түсінік берілген.

Берілген оқу құралы жалпы медицина  және стоматология факультеттерінің студенттеріне  жалпы  иммунология пәнінің бөлімдерін, атап айтқанда   «Иммунды  статусты бағалау», «Лейкоцитарлық формуланы, лимфоциттердің абсолют және салыстырмалы санын есептеу. Лейкограмманы талдау»,    «ИФТ әдісі, оны иммуноглобулиндердің, цитокиндердің және ерігіш түрдегі рецепторлардың концентрациясын анықтау үшін қолдану мен қою принциптері»,  «Клиникада иммунитеттің Т- және В-жүйелерін бағалаудың лабораторлық әдістері»,  «Комплемент пен фагоцитарлық жүйені бағалаудың лабораториялық әдістері. Иммунограмманы талдау» тақырыптарын оқып үйренуге арналған.

Қазіргі практикада  клиникалық иммунологиялық зерттеулердің негізгі обьектісі − қан және оның жасушалық компоненттері, сондай−ақ қан сарысуы болып табылады. Бүгінгі күні, иммунологтар  розетка түзуге негізделген әдістерден толықтай бас тартқан. Бұл адамның  Т−және В лимфоциттерін анықтауға мүмкіндік берген алғашқы әдістер еді, ол кезде бұл жасушаларды анықтауға  қажетті антиденелер жоқ болатын. Бұл әдістердің кемшіліктері өте көп еді: нәтижелерінің дұрыс талданбауы (олар реакцияның қойылу жағдайларына, реагенттердің сапасына байланысты), стандарттау және автоматтандыруға байланысты қиындықтар. Субпопуляцияны анықтау мәселесі   иммуноциттердің маркерлі молекулаларына  моноклонды антиденелердің пайда болуымен және ағынды цитофлюриметрия әдісін енгізгеннен кейін шешілді.

Имуннодиагностика ілкі және жүре пайда болған иммундық тапшылыққа  клиникалық диагноз қоюда өте  маңызды.  Иммундық жағдайдың параметрлерін сипаттағанда  иммунологиялық зерттеудің дұрыс алгоритмін таңдау қажет.  Әсіресе, бұл мәселе биотехнология мүмкіндіктерінің кеңейіп, молекулалық биология әдістерінің қарқынды түрде енгізілуінің нәтижесінде өзекті болып отыр. 

Адамның иммундық статусын бағалау және  иммунологиялық диагноз қою принциптері

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының  мәліметтеріне, сау және науқас адамдардың иммундық статусын зерттеудің көп жылдар бойы алынған нәтижелеріне сүйене отырып,   Р.В. Петров, Л.В.Ковальчук, А.Н. Чередеев және оның әріптестері  1987 жылы  иммундық статусты зертханалық  бағалаудың    екі деңгейлі  принципін анықтады.

Авторлардың (Р.М.Хаитов және В.Б.Пинегин, 2001) анықтамасы бойынша қарапайым, бірінші деңгейлердің көмегімен бірінші кезеңде жасушалық, гуморалды иммунитеттің  және фагоцитоздың  «дөрекі»  ақаулары анықталады. Олар қарапайым, әрі экономикалық тұрғыдан  қолжетімді.

I деңгейлі сынамалар төменде көрсетілген:

• Перифериялық қандағы лейкоциттердің, лимфоциттердің, нейтрофилдердің, моноциттердің, тромбоциттердің қандағы жалпы санының формуласы;
• Т− және В− лимфоциттердің қатысты және абсолютті мөлшерін анықтау;
• Қан сарысуындағы IgG, IgA, IgM мөлшерін анықтау;
• Лейкоциттердің фагоциттік белсенділігін анықтау

Бұдан  тереңірек, егжей тегжейлі  зерттеу әдістері екінші деңгейлі сынамалар көмегімен жасалынады. Кейбір авторлар  оларды талдаушы сынамалар деп атайды. Оларға Т− және  В− лимфоциттердің    функциялық белсенділігін, олардың популяцияларын,  NK−жасушаларды,  фагоцитоз кезеңдерін анықтау жатады.

Нақтырақ айтқанда:

1. Лимфоциттердің популяцияларының және субпопуляцияларының мембраналық маркерлерін анықтау – CD 3+; CD 3+ CD 4; CD 3+ CD 8; CD19/20;
2. in vitro лимфоциттердің митогендермен функциялық  қасиетін зерттеу;
3. Цитокиндердің синтезі мен секрециясын анықтау;
4. Фагоцитоз процесін талдау (фагоциттердің  хемотаксис интенсивтілігін, нейтрофилдердің мембранасының бетінде  адгезия молекулаларының экспрессиясын).
5. Жедел фаза ақуыздарын анықтау: манноздық байланыстырушы лектин және С−реактивті  протеин.
6. Комплeмент жүйесі.
7. Туберкулинмен, стрептокиназамен, ДНХБ  терілік сынамалар жасау (ЖСБТ).
8. IgE анықтау.
9. Аутоантиденелерді анықтау.
10. Клиникалық көріністеріне  байланысты  басқа да сынамалар.

Екінші деңгейлі сынамаларды берілген тізім бойынша өткізу міндетті емес, оларды  қандай да бір иммунопатологияның деңгейін анықтау үшін таңдамалы түрде  жүргізеді. Иммундық статусты бағалаудың бұл нұсқасын  1985 жылы  Р.В. Петров және оның серіктес авторлары және америка иммунологы  Хонг 1987 жылы  толықтырды.  1995 жылы V. Wahn иммундық статусты бағалаудың барлық әдістерін  скринингілі және  кеңейтілген  деп екіге бөлуді ұсынды.

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының сарапшылары  иммундық статусты бағалаудың әдістерін  әрдайым талдай отырып,  заманауи және  ақпараттық әдістерді қолдануды ұсынады.   Соңғы  басылып шыққан тізімге иммунохимиялық, иммуногистологиялық әдістер енді.

Иммундық статусты бағалауда    иммунитеттің иммундық реттеуші тізбегі – цитокиндік жүйені  зерттеу аса маңызды ерекше бөлініп отыр, иммунодиагностиканың болашағы осы салада. Тағы да назар аударарлық жайт, иммундық жүйенің бұзылыстарын генетикалық аппарат деңгейінде  анықтайтын  молекулалық−генетикалық әдістерді жетілдіру және практикаға енгізу кеңінен таралып жатыр.      Клиникалық иммунологияның бұл бағыты  өте перспективалы болып табылады.

А.Н.Чередеев пен Л.В.Ковальчук (1997 ж.) иммундық статусты бағалаудың патогенетикалық принципін ұсынды. Сонымен қатар, авторлар болашақта иммунологиялық әдіс ауқымының кеңеюіне ғана көңіл аударып қоймай, иммундық жүйенің қызметінің негізгі механизмін және ақаудың шығу деңгейін ұғындыру мақсатында жаңа тәсілдерді өңдеуге де мән берді. Егер бейімделген иммундық жауаптың құрылу кезеңдерін шартты түрде  бөлетін болса, олар келесідей аталады:

• Танып білу
• Активация;
• Пролиферация
• Дифференциациялану.

Осы сатылардың әрқайсысын бағалау үшін оларды толығымен сипаттайтын әдістер жиынтығы қажет. Қазіргі таңда ең қиыны танып білу қызметін бағалау болып табылады, дегенмен танып білу − иммундық жауаптың негізі және осы сатының сипаттамасы маңызды.  Ең қол жетімді тестілерге көмекші жасушаларда (CD 80, CD 86, CD 40, CD 54) және Т−индукторда (CD 28, CD 152, CD 154) адгезия  молекулаларының сипаттамасы, сонымен  қатар «аңқау» CD 45RA+ Т−хелперлердің сандық бағалауы жататынын білу керек. Активация сатысы − оның сипаттамасы беткейлік жасушалар маркерінің ерте (CD25, CD 69, CD 71) және кеш (CD 95) белсенуінің талдауына негізделген. Пролиферация сатысы  иммунды компетентті жасушаны (ИКЖ) белсендіретін стимулға (антиген, митоген немесе цитокин) жауап ретінде бөліну мүмкіндігін анықтайды.  Лимфоциттердің осы  кызметін сипаттауға мүмкіндік беретін классикалық әдісі  лимфоциттер бласттрансформациясының реакциясы (ЛБТР) болып табылады. Нақтылануды немесе иммундық реакцияның жүзеге асырылуының эффекторлық сатысын сипаттауда маңызды жиынтық ретінде иммуноглобулин (in vivo, in vitro) деңгейі, цитокиндік статусты анықтау, лимфоциттердің цитоуыттылық белсенділігі, Th1/Тh2,СД4/СД8 Т−лимфоциттердің арақатысы сияқты диагностикалық сынамалардың жиынтығын қолдануға болады.

Осылайша иммундық жауаптың негізгі сатыларына баға беру арқылы негізгі патогенездік диагнозға негіз болатын  және бағытталған иммунокоррекцияны анықтайтын зақымдану деңгейін анықтауға болады. Иммунологиялық зертханалардың күнделікті практикасында  жаңа диагностикалық әдістердің жасап шығарылуы және енгізілуі қазіргі таңдағы сәйкес диагностикалық аспаптар мен тестілік жүйелердің болуымен тығыз байланысты. Сонымен бірге, қазіргі иммунологиялық зертханалардың жұмысында басты  болып табылатын әдістердің 3 негізгі тобын бөліп қарастырады (Б.В.Пинегин, 2003):

• Ағынды лазерлі цитометрия;
• Иммуноферментті талдау;
• Полимеразды тізбекті реакция.

Иммунологиялық зерттеу жүргізуге көрсетімдер

1. Адам денсаулығының жағдайын егжей−тегжейлі зерттеу. Денсаулық паспорты.
2. Иммундық жүйенің генетикалық ақаулары (ілкі иммундық тапшылық жағдайы).
3. Жедел және созылмалы бактериялық, вирустық, паразиттік    инфекциялар (Боткин ауруы,  сепсис, пневмония, лейшманиоз және т.б.), ЖИТС−ке күмәндану.
4. Аутоиммундық аурулар (ревматизм, РА, ЖҚЖ және т.б.)
5. Терілік−венерологиялық аурулар (жанаспалы дерматит,

күлдіреуік, микоз, мерез және т.б.)

6. Туберкулез және лепра.
7. Аллергиялық аурулар (БД, поллиноз және т.б.)
8. Қатерлі аурулар (лейкоздар, ЛГМ және т.б.)
9. Жүктілік патологиясы.
10. Ашығу және зат алмасу процестерінің бұзылуы.

11.Реципиенттерді трансплантацияға дейін және транслантациядан кейін тексеру.

12.Цитостатикалық,  иммунодепрессиялы және иммуностимулдаушы терапияны бақылау.

13. Жоспарлы ауқымды оталарға дайындалып жүрген науқастардың иммундық жүйесін бағалау. 

Иммунограмманы (ИГ) интерпретациялаудың негізгі ережелері К.А.Лебедев  және  И.Д. Понякин (2003 ж.)

1. Иммунограмманы кешенді талдау − әрбір көрсеткішті жеке  талдағанға қарағанда тиімдірек. Мысалы: жеке иммунологиялық көрсеткіштердің  өзгерісі  әлсіз немесе   мүлдем болмауы мүмкін, сондықтан тек барлық көрсеткіштерді жалпылама қарастыру арқылы ғана иммундық жүйедегі өзгерістерді анықтауға болады.
2. Иммунограмманы толық талдауды тек   науқастың  клиникалық көрінісін бағалаумен  қатар жүргізу қажет. Клиникалық көрініссіз     иммунограмманы талдаудың еш  мағынасы жоқ. Бірақ иммундық жүйеде өрескел  бұзылыстар болатын  болса, иммунограмманың диагностикалық мәні бар. Мысалы: В − лимфоциттер есебінен лейкоциттер саны көбейетін болса,   науқаста В − лейкоз бар екендігіне негіз болады.

Лимфоциттер есебінен, оның ішінде т − хелперлер санының азаюынан лейкопенияның пайда болуы  жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромының бар екендігін көрсетеді.

3. Диагноз қоюда және ауруды болжауда иммунограмманы  динамикада   талдау бір рет алынған иммунограммамен салыстырғанда  диагностикалық және прогностикалық тұрғыдан көбірек ақпарат алуға  мүмкіндік береді.

Мысалы: қабыну процесінде, иммунограмманы  динамикада бірнеше рет талдау арқылы   аурудың клиникалық көрінісімен үйлестіре отырып,  процестің дамуын бақылап отыруға болады.

4. Иммунограмманы талдау негізінде жасалған қорытынды бойынша айқын клиникалық симптомдар маңызды болып табылады. Бұдан иммунограмманың   қандай да бір көрсеткішінің белгілі бұзылысының болмауы  − ауру туралы жалпы қорытындыны өзгерте алмайтындығын  көруге болады, әсіресе клиникалық көріністері айқын болатын болса.

Мысалы: клиникалық көріністері айқын бола  тұра,  иммунограммада ешқандай өзгеріс болмаса,  бұл иммундық жүйенің  реакциясының  көнелілігі  деп бағаланып,  процесс ағымының қауіптілігінің белгісі болып табылады.

5.Иммунограммада  иммунокомпетентті жасушалардың абсолютті мәніне  қарағанда, олардың ара қатынасының практикалық маңызы зор. Иммундық компетентті жасушалардың абсолютті мәні биологиялық ритмге, тамақтануға, физикалық жүктемеге  байланысты физиологиялық тербелістер әсеріне түсуі мүмкін,  ал олардың ара қатынасының мәні тұрақты және тек  иммундық реакциялар процесінде өзгеруі мүмкін.

6. Иммунограмманың өзгерістерінің аурудың ағымының клиникалық көріністерімен сәйкес келмеуі патологиялық процестің ауыр және қатерлі екендігін көрсетеді. Егер  иммунограмманың көрсеткіштерінің өзгерісі  патологиялық процестің көрінісіне  сәйкес болса,  иммундық жүйе  бөгде атигенге  сәйкес реакция береді.  Иммундық реакцияның  бейадекватты  тежелуі  (анергия) бөгде антигеннің мимикриясы нәтижесінде немесе иммундық жүйенің реттеуші механизмдерінің тежелуінен болуы мүмкін. Аллергия кезіндегі  иммундық реакцияның бейадекватты күшеюі арнайы иммундық  жасушалардың арнайы иммундық  клонының реттелуінің бұзылысы мен оның  бақылаусыз күшеюінен болуы мүмкін.  Сондықтан,  иммунограммадағы  өзгерістердің  процестің клиникалық сипатына   сәйкес келмеуі – иммундық жүйенің  бейадекваттығын,  патологиялық процестің  қатерленуін көрсететін  қолайсыз симптом  болып табылады.  Осындай сәйкессіздікті уақытында анықтау  иммунограмманы талдаудың негізгі мақсатының бірі болып саналады.

Осылайша  иммунологиялық  диагноз  қою келесі кезеңдерден тұрады:

1. Иммунологиялық анамнез жинау.
2. Иммунопатологияның клиникалық көріністерін анықтау.
3. Иммунологиялық зерттеу әдістері.
4. Негізгі иммунологиялық синдромды айқындай отырып, иммунологиялық диагноз қою.

Анамнез жинау барысында төмендегі маңызды  мәселелерге көңіл аудару керек:

1. Иммунопатологияға тұқымқуалаушылық бейімділік:

− Ди−Джорджи, Луи−Бар, Вискотта−Олдрич синдромдары сияқты  туа пайда болған ИТЖ;     аралас ИТЖ, комплемент пен фагоцитоз ақаулары, аутоиммундық аурулар мен  кейбір  аллергиялық аурулардың отбасылық  сипатта болуы;

2. Басынан өткен аурулардың жиілігі мен ағымы:

− қайталанбалы және  созылмалы  қабыну процестері ИТЖ бар екендігін көрсетеді;

− тіндер мен мүшелердің үдемелі бұзылыстары,  паренхимасының дәнекер тінмен алмасуы аутоиммундық және иммундық кешенді аурларға тән.

3.Сыртқы ортаның қолайсыз факторлары мен кәсіби зияндылықтары:   

− көптеген химиялық өндіріс өнімдері иммундық тапшылық және аллергиялар   туғызады;

4. Иммуносупрессивті қасиеті бар дәрілік препараттармен ұзақ уақыт емделу:

− кортикостероидтарды, цитостатиктерді, стероидты емес препараттарды, жоғары дозада антибиотиктер қабылдау;

5. Рентгендік сәулелену иммундық тапшылық туғызады;
6. Қауіпті топқа жататындар:

− нашақорлық

− жыныстық бұрмалану (гомосексуализм және т.б.)

− маскүнемдік

7.Тамақтану сапасының бұзылуы:

− ақуыздар, дәрумендер, микроэлементтердің жетіспеушілігі

Иммунитеттің Т−жасушалық жүйесін бағалау

(жасушалық иммунитет)

1. Лимфоциттердің жалпы санын анықтау.
2. Жетілген Т− лимфоциттердің жалпы санын (CD3+) және олардың субпопуляцияларын – хелперлер (CD4+), цитотоксикалық  Т− лимфоциттердің санын  анықтау.
3. Т− митоген ФГА− ға  лимфоциттердің бласттрансформация реакциясын (ЛБТР) жүргізу.
4. CD4+/ CD8+ қатынасын анықтау.
5. Терілік сынамалар жасау (ЖСБТ).
6. Қосымша анықтаушы әдістер:

− Т − лимфоциттердегі  CD 25 (ИЛ−2 рецептор) және  HLA−DR рецепторын анықтау;

− цитокиндер өнімін зерттеу  (гамма − интерферон, интерлейкин −2, −4, −6 және ІНФ);

ЛБТС−та  арнайы антигенге пролиферациялық реакцияны анықтау;

− т − хелпер бетіндегі апоптозды антиген Fas − CD95 және   СD8+− лимфоциттердегі Fas − лиганд − FasL  бойынша жасушалардың апоптозға дайындығын анықтау.

Иммунитеттің В−жасушалық жүйесін бағалау

(гуморальдық иммунитет)

1. В − лимфоциттердің жалпы санын (CD20+ или CD19+) анықтау.

2.Арнайы емес иммуноглобулиндердің  (IgA,IgM, IgG, IgE) санын анықтау.

3. Қандағы циркуляциялаушы иммундық комплексін анықтау.
4. В − жасушалық митогендермен лимфоциттердің бласттрансформация реакциясын (ЛБТР) жүргізу арқылы В − лимфоциттердің функциялық белсенділігін анықтау.
5. Қосымша анықтаушы әдістер:

− арнайы иммуноглобулиндердің  (IgA,IgM, IgG, IgE) санын анықтау

− интерлейкин − 6 өнімін анықтау;

− секреторлық IgA анықтау;

− кейбір опортунистік микроорганизмдерге антиденелер титрі;

− антидене аффиндігі және олардың гликолиздену деңгейі; 

Комплемент жүйесінің көрсеткіштері:

1. гемолитикалық белсенділік;
2. комлемент компоненттері Clq, С1, СЗ, С4, С5, С1− ингибитор және т.б. 

Фагоциттер жүйесі (нейтрофилдер):

1. Нейтрофилдер санын анықтау.
2. Фагоцитарлы санды (фагоцитозға қатысқан жасушалар пайызы) және фагоцитарлы индексті   (бір жасушамен жұтылған микробтар саны) анықтау.
3. Фагоциттердің бактерицидтігін анықтау (НКТ−сынамасы).
4. Қосымша анықтаушы әдістер:

• фагоциттер хемотаксисінің белсенділігін анықтау;
• оттегі және азоттың белсенді түрлерінің түзілуі;
• лейкоциттегі молекулалар адгезиясының экспрессиясы.

 Иммундық статусты бағалау әдістері

Иммунодиагностика деп белгілі бір ауруды немесе зерттелетін материалдағы ауру қоздырғышын анықтауға мүмкіндік беретін иммунологиялық әдістердің жиынтығын айтады. Иммунодиагностика әдістері 2 топқа бөлінеді:

1) Жалпы, арнайы емес әдістер, бұл әдістер иммунитет жүйесінің әр түрлі бөліктерінің − лимфоциттердің, гранулоциттердің, макрофагтардың, комплементтің күйін сипаттайды.

2) Арнайы әдістер. Бұл әдістер жануарлар организміндегі және сыртқы ортадағы антидене, антиген, Т−лимфоциттерді анықтауға мүмкіндік береді.

Иммундық статустың арнайы емес көрсеткіштері. Макрофагтар мен гранулоциттер жүйесінің күйін анықтау үшін зерттеушілердің қандағы лейкоциттер мен олардың түрлерінің қатынасын (нейтрофил, базофил, эозинофил,моноцит) фагоциттердің жұту және қорыту белсенділігін білу қажет. Мұндай зерттеулерде мынаны есте сақтаған жөн: фагоциттердің көрсеткіштері иммундық тапшылық жағдайында төмен болады, инфекция қолайлы өткенде жоғары болады

Лимфоидты жүйені сипаттау үшін лимфоциттердің жалпы санын, лейкоциттік формуланы, Т және В − лимфоциттердің пайыздық мөлшері мен жалпы мөлшерін анықтайды. Т және В − лимфоциттердің жалпы мөлшерін иммундық флюоресценция реакциясында СД деп аталатын антигендерге қарсы моноклонды антиденелер көмегімен табуға болады.Олардың санын табумен қатар функциялық көрсеткіштерін, мысалы, пролиферациялық және цитотоксикалық белсенділігін де анықтайды.

В − лимфоциттердің функциялық өнімдерін, яғни антиденелерді қандағы және әр түрлі биологиялық сұйықтықтардағы G, М, А класс иммуноглобулиндерін Манчини әдісі бойынша преципитация реакциясы көмегімен анықтайды. Иммундық тапшылық жағдайында Т − лимфоциттердің көрсеткіштері мен иммуноглобулин деңгейі төмендейді, ал иммундық стимулдеу және қабыну кезінде жоғары болады.

Иммундық статустың арнайы көрсеткіштері. Мұндай көрсеткіштерді бағалау үшін 2 әдіс пайдаланылады.

1.Гуморальдық иммунитет көрсеткіштерін анықтауда қолданатын иммунодиагностика әдісі (серологиялық реакциялар).

2.Жасушалық  иммунитет көрсеткіштерін анықтауда қолданатын иммунодиагностика әдістері.

Серодиагностика немесе зерттеудің гуморальдық әдістері гуморальдық иммунитет заңдылықтарына негізделген. Серологиялық диагностиканы ерекше диагностикалық реакциялар арқылы жүргізеді. Мысалы:

Преципитация;

Агглютинация;

Комплемент байланыстыру;

Нейтралдау;

Егер де белгілі бір микроб түрінен алынған антиген белгілі болса жануарлардың қанының сарысуынан оған қарсы антиденені анықтау мүмкін болады, осылайша белгілі бір жұқпалы ауруды диагностикалауға болады. Ал арнайы антиденесі бар диагностикалық сарысу арқылы антигенді, яғни патогенді микробты микроб культурасынан немесе патологиялық материалдан анықтауға болады. Мұндай реакциялардың нәтижелерін қаруланбаған жай көзбен көруге болады. Иммундық сарысуларды жануарларды (қоян, теңіз шошқасы, жылқы, қошқар, өгіз) ұзақ уақыт иммундау арқылы алады. Гипериммундау нәтижесінде жануарлардың қанында антиденелер жинақталады.

Барлық серологиялық реакциялар кезінде “антиген−антидене” кешені түзіледі, бірақ оны тіркеу әдістері әр түрлі болып келеді. Серологиялық реакцияларда  электролиттер қолданылады және Рн мәні 6,7−8,7 аралығында болуы керек.

Преципитация реакциясы−антиденелердің еритін антигенмен жанасқанда оның агрегациясын туғызуына, сөйтіп кешеннің пайда болуына негізделген. Бұл реакцияны ерітіндіде (Асколи реакциясы) немесе агар гелінде (иммунодиффузия реакциясы РИД) жүргізеді.

Бұл реакциялар кезінде жарықта көрінетін преципитация сақиналары түзіледі. Иммунодиффузияны электрофорез әдісімен қоса жүргізсе де болады. Осындай кешенді әдістердің ішінен Фримель бойынша ракеталы иммуноэлектрофорез және қарама қарсы иммуноэлектрофорез әдісін атап айтуға болады.

Агглютинация реакциясының мәні антиденелердің корпускулярлы антигендермен әрекеттесіп оларды желімдеу қасиетіне негізделген. Реакцияны шыныда немесе түтікте жүргізеді. Антиген жүзіндісі тамшысына сарысуды қосады. Оң реакция кезінде бірден дән тәрізді немесе мақта талшықтары тәрізді агглютинат түзіледі.

Тура емес гемагглютинация реакцияларын еритін антигендерді белгілі бір корпускулалық ұстағышта немесе жануарлар эритроциттерінде бекіту арқылы жүргізеді. Сонда антиген бекіген эритроциттер антиденесі бар сарысу қосқанда желімделіп қалады.

Гемагглютинация реакциясын (ГАР) Г.Херст, М.Мак−Клиленд, Л.Хейер 1941 жылы ұсынған. Гемагглютинация дегеніміз микробтарда болатын антиген гемагглютинин әсер еткенде эритроциттердің желімделіп, тұнбаға түсу қабілеті. РГА−ны микроорганизмдердің гемагглютиндеуші қасиеттерін анықтау үшін қолданады. Түтікте  микроб культурасын тауық қанынан алынған эритроциттер жүзіндісімен қосып 20−30 минут бөлме температурасында қалдырып, кейін реакция нәтижелерінің есебін жүргізеді. Оңреакция кезінде түтік түбінде қолшатыр түрінде эритроцит тұнбасы болады да, сұйықтық мөлдірленеді.

Комплемент байланыстыру реакциясын  Ж.Борде мен О.Жангу 1901 жылы жетілдірген. Олар антиген мен оған қарсы антидене әрекеттескенде түзілген кешенге комплемент байланысып адсорбцияланатынын анықтады

Иммундық флюоресенция реакциясы (Кунс әдісі). Кунс реакциясы микробтардың антигенін немесе антиденелерді анықтаудың  экспресс диагностикалық әдісі болып табылады.

Иммунофлюоресценттті әдістер (флуорохроммен белгіленген антиденелердің жасушада, оның ішінде, ұлпада орналасқан антигенмен әрекеттесуіне негізделген. Флуорохром ретінде флуоресцинизотиоцианат (ФИТЦ) қолданылады. Ол ультракүлгін сәуледе жасыл түс береді.

Бұл әдістің 3 түрі болады: тура, жанама және  комплементпен байланысты.

Иммуноферменттік анализ реакцияларын жүргізгенде ферменттермен белгіленген иммунореагенттер қолданылады. Көп жағдайда қатты фазалы ИФА қолданылады.

Жасушалық  иммунитетті зерттеуде қолданылатын иммунодиагностика әдістерінің ішінде инфекциялық, аллергиялық ауруларды диагностикалау маңызды орын алады. Инфекцияланған  организмге аллергенді енгізгенде организм аллергиялық реакциямен жауап береді. Ол реакциялар жергілікті (гиперемия, ісіну, ауырсыну) немесе жалпы (шаршау, дене температурасының көтерілуі, тынысының жиілеуі, жүрек соғысының өзгеруі) болуы мүмкін. Мысалы: туберкулезді анықтауға арналған Манту сынамасы.

Жасушалық  иммунитетті бағалау әдістерінің маңыздысына лимфоциттердің бласттрансформациясы реакциясы да жатады.                            

Ағынды лазерлі цитометрия

Ағынды лазерлі цитометрия – жасуша немесе олардың органеллаларының сипаттамасын жылдам өлшеу технологиясы. Бұл технология жиырма жылдан астам  эволюция жолынан өткен және қазіргі уақытта оның үлкен танымалдығы және қолдану аймағының кеңдігімен кемелденуге жеткен. Ағынды цитометрия жасушаның құрылымдық компоненттерінің, оның мембраналық антигендері және жасушаішілік процесстерінің  цитохимиялық флуоресцентті әдістері анализінің барлық ауқымына негізделеді. Классикалық цитохимия ағынды цитохимиядан үлкен өнімділігімен ерекшеленеді. Осылайша,  статистикалық нақты  нәтижеге кепілдік беретін бірнеше мыңнан бірнеше миллиондаған жасушалардың таңдамасы  зерттеледі. Цитофлуориметрияны классикалық биохимия мен молекулалық биологиядан барлық популяцияның емес әрбір жасушаның өзіндік орташаланған молекулалық сипаттамасын талдау мүмкіндігі арқылы ажыратуға болады.

Сәулелі ағынды цитофлуориметрияның жұмыс жасау принципі

Флуоресцирлеуші моноклонды антиденелермен немесе флуоресцентті бояулармен алдын−ала белгіленген жасушалық суспензия, үлгіге арналған контейнерге орнатылады  және қысыммен ағынды элементке беріледі,  онда жасушалар концентрациялық ағынды сұйықтыққа түседі.  Гидродинамикалық шоғырландыруды қолданудың арқасында жасушаның суспензиясын ағынды  сұйықтықпен араластырмай ламинарлы ағысқа жағдай жасалады. Жасушалар бірінен соң бірі қозғалады және ағынды ұяшықта лазерлі сәулемен қиылысады, осылайша сәуленің өтуін тежеп,  оны ыдыратады немесе флуоресцентті бояумен боялса флуоресценция  әсерін тудырады.  Содан кейін оптикалық линзалар жүйесі, сүзгілер, айналар арқылы лазерлі сәуле фотокөбейтіндіде электрлік сигналдарға айналады, олар  цитограмма немесе гистограмма түрінде жасушаның сипаттамасы ретінде өңделіп, беріледі.

Ағынды цитометрияны қолдану арқылы  жасушалардың қандай параметрлерін өлшеуге болады және бұл зерттеушіге қандай ақпарат береді?

Біріншіден, жасушаның өлшемін, екіншіден – ядросы және цитоплазмасы өлшемдерінің арақатынасын және цитоплазманың түйіршіктігін. Үшінші параметр – жасуша немесе органеллалардың ассиметриялығының деңгейі. Төртінші параметр – зерттелініп жатқан объектінің  флуоресценциясының интенсивтілігі. Ескеретін жағдай, флуоресценцияның интенсивтілігін талдау қабілеті ағынды цитометрия әдісін жоғары ақпаратты және танымал етті. Қазіргі цитофлуориметрлер флуоресценцияның бірнеше түрін тіркеуге мүмкіндік береді.

Ағынды цитометрдің қолданылу аумағы өте кең. Алдымен ДНҚ, РНҚ сияқты жасушаішілік компоненттерді талдау әдістері қарқынды дамыды. Бұл жасушалық цикл параметрлерлерінің жаңа талдау әдістерінің  өңделуіне  әсерін тигізді және ДНҚ индексі жоғарылаған аномалиялық және бөлініп жатқан жасушалардың диагностикасының дамуына ықпал етті. Осы мақсатта бромид этидиі,  йодид пропидиі, Хёкст сияқты флуоресцентті бояуларды қолданады.

Жарықтың шашырап  таралу сигналынан және талдау зонасынан жасушаның өту уақытын өлшеу бойынша алынатын ақпарат жасушаның морфологиялық сипаттамасын талдауға мүмкіндік береді. Өз кезегінде, бұл перифериялық қандағы лейкоциттердің  3 түрінің (лимфоциттер, моноциттер және гранулациттер)  сипаттамасына байланысты флуоресцентті бояуларды қолданбай – ақ, жасушалар түрлерін ажыратуға мүмкіндік береді, қанмен жұмыс  істеу барысында бағалы болып саналады. Осы талдауға қосымша ретінде патологияны жасушалық деңгейде анықтауға мүмкіндік туды. Гибридтік технологияның дамуы моноклонды антиденелердің көмегімен  жасушаларды  тек морфологиялық ерекшелектіріне қарай ғана емес, сонымен қатар беткейлік және жасушаішілік антигенге байланысты ажыратуға мүмкіндік  береді. Молекулалық биологтардың зерттеулерінің арқасында жасушалардың пісіп жетілуінің  300−ге жуық кластерлері анықталды.

 Лейкоциттер пісіп жетілуінің кластерлері  (СD− антигендер)

Иммунитет жүйесі жасушаларының  пісіп жетілуі  барысында олардың  мемебранасында  әрбір даму  кезеңіне сәйкес келетін макромолекулалар – маркерлер пайда болады. Оларды СD – антигендер (ағылшын тілінен Clusters differentiation − дифференциация кластері) деп атаған. Лимфоциттердің популяциясы және субпопуляцияларын  СD – антигендерге моноклонды антиденелерді қолдану арқылы иммунофлюоресценция әдісінде немесе лазерлі ағынды цитофлюриметрде анықтайды. Халықаралық жіктелуіне сәйкес лимфоциттердің барлық антигендік  маркерлері  СD деп белгіленген.

Маркер деп лимфоциттердің  түрін және олардың даму кезеңін сипаттайтын беткейлік немесе жасушаішілік құрылымды атайды.

Кейбір СD – маркерлердің сипаттамасы.

СD1 − кортикальдық тимоциттерде;

СD2 – жетілмеген және жетілген  Т − жасушалар;

СDЗ − жетілген Т − жасушалар;

СD4 − Т – хелпер маркері;

СDЗ − жетілмеген және жетілген  Т − жасушалар, аутореактивті В − жасушалар;

СD7 − жетілмеген және жетілген  Т − жасушалар, Feu. рецептор IgM;

СD8 − Т – супрессорлар мен  цитоуыттылық лимфоциттер маркері;

СD9 − моноциттер, тромбоциттер, гранулоциттер;

СD10 − жетілмеген В – жасушалар;

СD 14− макрофагтар маркері;

СD16 − NK маркері, IgG ға  Fc рецептор(Fc гамма RJII);

СD19, 21,22, 72 − В−лимфоциттер маркері;

СD34 – гемопоэздық бағанды жасуша маркері  және т.б. 

1. кесте. Иммундық деңгейдің негізгі көрсеткіші.

Моноклонды антиденелердің ауқымды жиынтығы:

• Лимфоциттердің популяциясын нақты саралауға;
• Лимфоциттердің субпопуляциялық құрамын анықтауға;
• Пісіп жетілу және белсенудің кезеңдерін анықтауға;
• Лимфоциттердің функциялық белсенділігін бағалауға ;
• Жасушаішілік және бөлінетін цитокиндерді анықтауға;
• Фагоцитозға зерттеу жүргізуге;
• Апоптоз және пролиферацияны бағалай отырып, жасушалық циклды талдауға мүмкіндік береді

Сонымен қатар, флуохромдардың әр түрлі жиынтығы жасушаішілік рН, кальций иондарының бос концентрациясы, қышқылдану процесінің деңгейі, митохондрий белсенділігі, жасушаның сыртқы мембранасының потенциалы және жеке гендердің экспрессиясының қарқындылығы сияқты физиологиялық параметрлерді сандық зерттеуге мүмкіндік берді.  Мұның барлығы жасуша ішілік процестер кешенін  дифференциялық  деңгейде, яғни жеке жасушалар деңгейіндегі  заманауи  зерттеулердің дамуына себеп  болды.

Лимфоциттердің популяцияларын және субпопуляцияларын иммунофлюоресценция әдісімен сандық анықтау

Әдіс негізінде флуоресцентті белгісі бар  моноклонды антиденелердің лимфоциттердің беткейлік  антигендерімен  байланысы, содан кейін  ағынды лазерлі цитометрде үлгілерді талдау жатыр. Мұнда бір ғана флуорохроммен белгіленген  моноклонды антидене қолданылуы мүмкін (біреулік белгі). Бұл әдіс әрдайым белгілі бір лимфоциттердің популяциясы жөнінде объективті ақпарат бермейді, өйткені анықталатын антиген  жасушалардың бірнеше субпопуляцияларының бетінде болуы мүмкін.

Лимфоциттердің субпопуляциясын нақты және ақпараттық зерттеуде  жасушаның «екілік белгісі» әдісін қолдану тиімді болып табылады, яғни қан талдауына бір мезгілде екі моноклонды антидене қосылады, олар анықталатын антигендердің ерекшелігі  және түрлі флуоресцентті бояулар бойынша  ажыратылады. Бұл бір үлгіде беткейінде тек бірінші  белгімен немесе тек екінші моноклонды антиденемен,  сонымен қатар МКАД−дің екі түрімен де байланысқан  лимфоциттерді  анықтауға мүмкіндік береді.

Иммуноферментті талдау әдісі

Бұл әдіс 1971 жылы, E.Evengual, P.Perman және олардан бөлек Van Weemen және A.Schuurs иммундық реакциялардың  нәтижелерін тіркеуде радиоактивті изотоптың  орнына ферментті  пайдалануды ұсынған  уақытта пайда болды.    Мұндай  иммунологиялық реакцияларда антиген−антидене кешенінің  пайда болуын бақылайтын индикаторлы молекула ретінде  ферменттер қолданылады. Ферменттің  субстрат молекуласының көп мөлшерін  модификациялау ерекше қасиетіне байланысты  ИФТ−ның сезімталдылығы өте жоғары  болады және радиоиммундық әдістер  сезімталдылығынан асып түседі.

Сезімталдық – осы әдісті қолдана отырып тексерілген жалпы науқастар санынан диагностиканың осы әдісін  қолдану нәтижесінде ауру деп саналған науқастар тобы.

Өзіне тәнділік (спецификалылық) – осы  әдісті қолдану арқылы тексерілген адамдардың жалпы санынан  осы диагностикалық әдісті қолдану нәтижесінде сау  деп  танылған сау адамдар тобы.

Сезімталдылық пен өзіне тәнділік түсініктері “жалған теріс” және “жалған оң” түсініктерімен тығыз байланысты.  Бұл жерде қандай диагностикалық әдіс болмасын,    өзіндік  шектеулері бар екенін естен шығармау қажет.  Заманауи  ғылым  мен  техниканың   қаншалықты дамығандығына қарамастан  100 пайыз сезімталдылық пен өзіне тәнділікті көрсететін диагностикалық әдістерді құру  әлі де мүмкін болмай тұр. Сондықтан басқа әдістің көмегімен алынған нәтижелерге сәйкес келмейтін ИФТ нәтижелерін қате деп есептеуге болмайды. Сол сияқты ИФТ әдісінің нәтижесіне сәйкес келмейтін басқа әдістер нәтижелерін бірден қате деп санауға болмайды. Бұған қоса әр түрлі  диагностикалық сынамаларды  қолдану: диагнозды дұрыс қоюға, аурудың барысын  болжауға, сонымен қатар қолданылған ем−шараның тиімділігін бақылауға  мүмкіндік береді.

Иммунодиагностиканың алдынғы қатарында  орын алуға мүмкіндік беретін ИФТ әдісінің негізгі артықшылықтары:

• Жоғары спецификалылық және сезімталдық.
• Көптеген сынамалар, яғни жаппай скрининг жүргізу мүмкіндігі.
• Зерттелетін материалдың минималды көлемін пайдалану (20 дан 5 мкл дейін).
• Реакцияның барлық кезеңдерінің автоматтандырылуы, соның ішінде талдау жүргізу шарттарының  стандартталуы. Сонымен қатар, толық автоматизацияланған жағдайда   вариация коэффициенті 5 пайыз, ал жартылай автоматизацияланған жағдайда  10 пайызды құрайды.
• Нысанды ферментпен байланысқан қосылыстардың тұрақтылығы, бұл өз кезегінде диагностикалық тест−жүйенің  сақталу ұзақтығын анықтауға мүмкіндік береді.
• Жабдықтар аздаған шығынының аздығы  және радиоактивті заттармен жанасудың  болмауы (радиоимммундық әдіспен салыстырғанда).

Кемшіліктері:

• Кейбір фермент субстраттарының канцерогендігі және тұрақсыздығы.
• Қоршаған ортада немесе биоматериалда кездесетін  эндогенді ферменттердің әсерінен бейспецификалық ақаулардың болуы.

ИФТ  әдісінің 2 нұсқасы бар:

1. Гомогенді – әдістемелік тұрғыдан қарағанда біршама қарапайым, басқа иммунохимиялық  әдістерге қарағанда бірнеше артықшылықтары бар: бір кезеңде өтетін реакцияның тез жүруі, еңбекті көп қажет ететін  жуу реакцияларын қажет етпейді, үлгілердің минималды көлемін қолдануға мүмкіндік береді.   Кемшіліктері:  оның негізінде диагностикумдарды  төмен молекулалы антигендердің шектелген санына ғана жасауға болады (гормондарды, пептидтерді, емдік препараттарды, есірткілік заттарды анықтау үшін).
2. Гетерогенді немесе қатты фазалы ИФТ, қатты тасымалдаушыға иммобилизацияланған антиген немесе антидене қолдануға негізделген. реакция компоненттерінің бөлінуін қажет етеді.Нәтижесінде иммундық кешенге кірмеген, балластты компоненттерден қарапайым жуу әдісі арқылы құтылуға болады. Қатты тасымалдаушы ретінде кішкентай шарларды, таяқшаларды, дискілерді, түтікшелерді қолдануға болады, бірақ өте жиі оптикалық түссіз түбі бар, жоғары сорбциялық қасиеті бар полимерлі материалдан жасалған планшеттер қолданылады. Осылайша, қатты фазалы иммуноферментті талдау әдісі қатты фазада көп қабатты кешеннің арнайы

иммунохимиялық реакцияларды бірізді жүргізу арқылы пайда болуына әсер етеді  және  әр кезеңде байланыспаған компоненттерді жояды, ферменттік реакциялар жүргізіліп,  оның өнімдері тіркелініп отырады.   Гетерогенді әдістердің арасында ИФТ−ның тура және жанама  нұсқаларын ажыратады. Тура нұсқасында  қоздырғышқа тән және нысана  ферменттермен белгіленген антиденелер ғана қолданылады. Реакция бір кезеңде тез  жүреді, бірақ стандарттау  қиынға түседі.

ИФТ негізгі әдісі – жанама нұсқасы. Оның бәсекелес және бәсекелес емес түрлері болады.

Бәсекелес әдісте  зерттелетін антигенді (антидене)  және ферментпен белгілі антиген (андидене) коньюгатын реакция қоспасына бір мезетте енгізеді. Нәтижесінде қатты фазада (планшетте) иммобилизацияланған антиденелермен (антигендермен) бәсекелесті әрекеттесу жүреді. Осы кезде оптикалық тығыздық көлемі  анықталатын антигеннің мөлшеріне кері  пропорционалды болады. Талдаудың бұл түрі қарапайым, ұзаққа созылмайды және  көбінесе биологиялық белсенді заттарды, емдік препараттарды анықтауда  кеңінен қолданылады.

Медициналық практикада кең таралған нұсқа − бәсекелес емес ИФТ әдісі. Жұқпалы аурулардың диагностикасына арналған  тест−жүйелердің негізін осы әдіс құрайды.   Ол иммунохимиялық реакциялардың бірізді жүргізілуіне    және антидене мен антиген кешенінің түзілген детекциясы ферментативті реакция жолымен және оптикалық тығыздықтың шамасының өзгеруі анықталған антигеннің санына тура пропорционалдығына негізделген.

Төменде бәсекелес және бәсекелес емес ИФТ түрлеріне сызбанұсқа берілген.

ИФТ  қою барысында орынға, персоналға, жабдықталуына қойылатын негізгі талаптар.

     Ауа температурасы – фермент жанама реакцияның тұрақсыздығына  байланысты мүлтіксіз орындалуды талап ететін және тест жүйесінің инструкциясында көрсетілетін параметр. 18−25С⁰ оптималды температура. Егер реакцияны қою шарты бойынша қажетті температура болмаса, яғни зертханадағы  температура  қалыпты температурадан төмен болса, бөлме температурасына қойылған термостат қолдануға болады. Ал егер температура қалыптыдан жоғары болса ИФТ қоюға болмайды (А.В. Масяго, 2000).

Анализді қою барысында лабораториялық үстел алаңы жеткілікті және қоршалмаған болуын негізге алу қажет. Өлшемін фиксациялап тұратын автоматты тамшылағыштарды қолдану керек және мұнда қателік бес пайыздан аспауы тиіс. ИФТ қателіктерінің жиі себепшісі автоматты (немесе жартылай автоматты) жуғыш каналдарының бітелуі болып табылады. Жуылудың жеткіліксіздігінің нәтижесінде сигналдар өте жоғары болады.   Тестілік  жүйенің бірі жоғары нәтиже беруіне байланысты бұл қателік оңай табылады. Сол себепті жуғыштарды пайдаланғанда оларға ерекше мән беру қажет – жұмыс күнінің аяғында жуғыштарды дистилденген сумен мұқият өңдеу қажет. Ыдыс − аяқ жууға ерекше мән беру керек. Әр түрлі ыдыстарға  арналған ерітінділер бөлек, таза болуы тиіс. Ыдыс − аяқты өңдеудің ерекшеліктері тест−жүйені қолдану нұсқаулығында берілген.

ИФТ нәтижелерін есепке алатын құрылғылар−спектрофотометрлер. Құралдың класына және өңдірушіге қарамастан электрондық  жүйе мүмкіншілігіне қарай   құралдарды орнатуды  және қосуды маман жүргізу қажет. Спектрофотометрдің ең сезімтал жері шам екенін естен шығармау керек, 1 рет қосу жұмыс уақытының 40 минутын алады.

Дистилденген су − сыртқы (тест жүйеден) міндетті  ИФТ қатысушысы. Сапасына қойылатын талаптар  сәйкесінше келетін ГОСТ − те көрсетілген: рh5,4 − 6,6, құрғақ қалдық массасы − 5 мг/л кем емес. Дистилденген судың ИФТ−ның нәтижесіне  әсері жиі көктем және күз кезінде  байқалады, бұл су құбырының жалпы жағдайын көрсетеді.  Дистилятаны ұзақ сақтағанда бактериялардың көбеюі өрістейді, сол себепті дистилденген суды 2−3 күннен артық сақтауға жол бермеу керек, сонымен қатар оған консерванттар қосуға болмайды, себебі олар ферментативті реакцияға әсер етуі мүмкін. Егер су тоңазытқышта сақталса, оның температурасын бөлме температурасына сәйкестендіру қажет, бұл оптикалық тығыздықтын төмендеуінің алдын алады.

Талдауда қолданылатын үлгілердің дайындалу сапасына ерекше мән беру қажет. ИФТ –да қан сарысуын қолданғанда − фибринді қоюдың түзілуі үшін қанды 37⁰ С−та  шамамен 0,5−1 сағат  термостатқа қою керек (тұнбаға түспеген «ыстық» қан сарысуы, фибриннің фибриногенге айналмауы есебінен жалған нәтиже шығады).  Ары қарай шамамен 10 мин ішінде 3000айн/мин немесе 20 мин 1500 айн/мин центрфугалау кезеңі жүреді.

Зерттеудегі  барлық қателерді санап шығу мүмкін емес, бірақ өз әрекеттерінің дұрыстығында сенімді болу үшін тест − жүйесі ретіндегі құралдармен жұмыс барысында олардан мін тауып, әрқашан өзіңді бақыласаң болады. Бұл үшін тек тест−жүйелердегі қойылған бақылаулардан басқа, алдын ала анықталған сапалық және сандық сипаттамалары бар өзіндік үлгілерді енгізу қажет.

Қорыта келе, ИФТ жүргізудегі ережелер жиынтығы:

• Тест − жүйедегі нұсқаулықтың барлық тармақтары қатаң орындалуы қажет;
• Әр түрлі өндірушілердің түрлі тест − жүйелерінің серияларының компоненттерін араластыруға болмайды;
• Тест − жүйені тасымалдау және сақтау мерзімін, шарттарын қатаң сақтау қажет;
• Зерттелетін үлгілерді дайындағанда, белгілегенде, өңдегенде өте мұқият болу қажет;
• Диагностикалық компоненттерді енгізген кезде реттілікті және барлық талаптарды қатаң орындау қажет;
• Жұмыс барысында жууға немесе дезинфекциялайтын ерітінділерді дайындауда белсенді хлор қолдануға болмайды;
• Субстраттармен, коньюгатпен және ұштықтармен жұмыс істегенде әртүрлі зертханалық ыдысты қолдану қажет;
• Планшетті әрбір талдау кезеңінде мұқият жуу − сапалы талдаудың кепілі;
• Инкубациялық кезеңде температуралық және мерзімдік тәртіпті қатаң сақтау керек.

ИФТ нәтижесінің интерпретациясы кезінде талдаудың нақты мақсаттық  қажеттілігін және диагностикалық маңызын, мүмкіндігін, сонымен қатар патологиялық үрдіске байланысты өзгеретіндігін білу керек. Әрқашан есте сақтау қажет зерттеу нәтижелері лаборатория персоналының даярлық  деңгейіне, лабораторияның  жабдықталуына, пайдаланатын диагностикалық жүйелердің сапасына байланысты, ал ИФТ − ның мәліметтері жалғыз диагностикалық критерий бола алмайды және әрқашан міндетті түрде басқа зертханалық және аспаптық әдістермен кешенді түрде қарастырылуы тиіс.

Полимерлі тізбекті реакция

Полимерлі тізбекті реакцияны  алғаш рет 1983 жылы американдық зерттеуші Carry Mullis сипаттап, 1993 жылы нобель сыйлығына ие болды. Бұл әдіс зерттелетін материалда көптеген организмдер ішінен кішкентай генентикалық аймақты табуға мүмкіндік береді. ДНҚ−ның бөлек бөлімдерінің табиғи репликациясы принципіне негізделген және төмендегілерден тұрады:

• ДНҚ қос жіпшесінің тарқатылуы;
• ДНҚ жіпшесінің бөлінуі және әрқайсысының комплементтік түрде толықтырылуы.

ДНҚ репликациясы кез келген нүктеде емес, тек белгіленген бастама блокта ғана басталады. Әдістің мәні берілген түрде спецификалық ДНҚ бөлігін белгілеп, бірнеше қайталап жүргізуге болатынына  негізделген.

Зерттелетін байқауға праймерлерді енгізгенде, комплемент болып табылатын аймақты табу үшін пайда болған өмір сүру ортасын зерттейді (праймер−ДНҚ бөлімін синтездеуге арналған генетикалық байқау заты). Синтездің матриксі ретінде кез келген ДНҚ түрін пайдалануға болады: бактериялық клондар, кітапханалар немесе басқа да көздердің жасушалық дақылдарынан бөлініп алынған ДНҚ. Ары қарай праймерлер қосылған соң, taq − полимераза ферменті арқылы синтез басталады.  ПТР − дың жүзеге асырылуы ДНҚ көшірмесін қамтамасыз ететін аталмыш ферментке байланысты. Тaq – полимераза ыстық қайнар көздерде өмір сүретін бактериялардан бөлініп алынған, сол себепті ыстық температураға төзімді. Қайта синтезделген ДНҚ фрагменттері жаңа жіптердің келесі амплификация үрдісінде матрица қызметін атқарады− осының бәрі тізбекті реакцияның мәні. Осылайша, әрбір циклде ДНҚ аймағының амплификациясына таңдалған синтезделген көшірмелердің санының екі еселенуі жүреді. Сондай−ақ, амплификация өнімдерінің мөлшері геометриялық прогрессияда көбейеді, нәтижелерді визуалды санауға мүмкіндік туады.

Циклдың әрбір процедурасы 2 параметрмен анықталады: реакция температурасымен және ұзақтығымен.  Реакция ұзақтығы диапазонда бірнеше секундтан 1−3 минутқа өзгереді, сол себепті толық цикл бір  минуттан  бірнеше минутқа созылады. 25−30 цикл ішінде синтезделген ДНҚ көшірмелер саны бірнеше миллионға жетеді. Негізінде ПТР автоматты режимде жүреді, ол үшін қажетті  арнайы құрылғыларды пайдаланады: термоциклерлер және ДНҚ амплификаторлары. Осындай құрылғы әр процедура үшін  қажетті циклдер санын қоюға, температуралық және уақыт параметрлерін таңдауға мүмкіндік береді. ПТР – ді техникамен орындаса өте қарапайым жүреді.

Реакцияның барлық компоненттері − матрицалық ДНҚ, праймерлер, термотұрақтылық.  ДНҚ − полимеразды арнайы буферге қосады (көбінесе бір мезетте). Ерітіндінің кеуіп кетуін алдын алу үшін вазелин майын қабаттап жағады, кейін реакциялық қоспасы бар түтікті автоматты термоциклге енгізеді, әрбір реакцияның  қадамына өзінің уақыты, температурасын өзгертіп тұратын қажетті бағдарламалар таңдайды. Реакциялық қоспаның жалпы көлемі 10 нан 50−100 мкл құрайды. Оптималды жұмыс тәртібі анықталатын аймақтың ұзындығымен және спецификалылықпен анықталады.

ДНҚ амплификациясы принципіне  негізделген тест−жүйелер микробиологиялық немесе микроскопиялық анықтау мүмкін болмаған жағдайда аталмыш патогенді анықтауға мүмкіндік береді.  Бұл артықшылыққа құрамында 10 бактериялық  жасушасы бар ПТР жүйесінің жоғары сезімталдығы есебінен  ие болады және  иммунологиялық және микроскопиялық тестілерде сезімталдық шамамен 10000−1000000 жасушалардан тұрады. ПТР − жүйеде көбеюге бактерияның өзі емес, оның ДНҚ – сы, тіпті толық ДНҚ молекуласы емес, тек анықталған белгілі қоздырғышқа маркер болып табылатын фрагмент қана ұшырайды. Осыған байланысты алынған нәтижелерді интерпретациялауда өте мұқият болу керек.

Әдістің жоғары сезімталдығының есебінен зерттеу нәтижесі тіпті генетикалық материалдың минималды көлемінде де  тірі инфекциялық  агент ретінде  немесе ДНҚ фрагменті болған жағдайда да оң нәтиже береді. Тек ПТР нәтижелері арқылы ғана  таратушыдан инфекциялық процестің  белсенді фазасын саралау  мүмкін  емес.  ПТР− ге арналған материалды жинау барысында жинау ережелерін  білу  және орындау қажет: зерттелетін объектінің адекваттылығы бойынша (мысалы, герпестік энцефалитке күдік болғанда мұрын−жұтқыншақтың кілегейлі қабатынан емес, жұлын сұйықтығын тестілеу) сонымен қатар, контаминацияның  жоғары қауіптілігіне байланысты зарарсыздандыру  шарттарын сақтау қажет. Сондай−ақ,  ПТР нәтижесі басқа да әдістер сияқты зертхананың жабдықталу деңгейіне, оның ұйымдастырылуына, ғимараттың дұрыс құрылым сақтауына, персоналдың даярлығына, сонымен қатар маңызды орын алатын диагностикаға арналған тест−жүйелердің сапасына (міндетті түрде сертификатталған   болу қажет) тікелей байланысты.

ПТР нәтижесі− клиникалық суреттен, басқа әдістер компонентінен бөлініп алынған позитивті немесе негативті нәтиже жалғыз диагностикалық критерий  бола алмайды.  HLA II генінің аллельді нұсқасын сипаттағанда молекулалық – генетикалық әдіс, сонымен қатар ПТР  әдістері  ең  қолайлы болып табылады. АИТ−инфекциясы кезінде плазмада вирустық РНҚ – деңгейінің  сандық сипаттамасы  – аурудың болжамында және адекватты вирусқа қарсы терапияда міндетті бақылау атрибуты ретінде, сондай –ақ гепатиттік, хламидиоздық, микоплазмалық т.б. инфекциялар диагностикасының «алтын стандарты» ретінде әлі күнге дейін қоздырғыштықтың колонизациясын дәлелдеуге мүмкіндік беретін дақылдық әдістер бұрынғыдай болып қалады. 

Лимфоциттерді бластты трансформациялау серпілісі (ЛБТС)

Спецификалық антигеннің немесе митогеннің қатысуымен лимфоциттердің пролиферациялануын (транформациялануын) анықтау. Реакцияда жасушалық антигенге қарсы иммундық жауап зерттеледі. Алдын ала сенсибилизацияланған (иммундық) лимфоциттер спецификалық антигеннің қатысуымен бласттарға трансформацияланып, тез пролиферацияланады. Лимфоциттердің бластты түрлері морфологиялық не болмаса изотоптық белгінің (НЗ−тимидин) көмегімен тіркеледі. Тәжірибенің жасалуына арнайы жағдайлар    және жабдықтар (кәсіби дайындық, стерильденген бокстар, өсіру жағдайлары мен ұзақтығы, ортаның рН және т.б.) қажет. ЛБТС − тің бірден бір кемшілігі −  зерттеудің ұзаққа созылуы (бірнеше күн).

Бласттық реакцияның дәрежесі лимфоциттердің функциялық реактивтілік жағдайын көрсетеді. Т − лимфоциттердің митогендеріне ФГА, Кон А, стафилококктық фильтрат, В − лимфоциттердің митогендеріне липополисахаридтер, стрептолизин А жатады. Лаконос митогені   Т‒ және В ‒ лимфоциттергеде жатады

Трансформацияның көрсеткіштері: жасуша мен ядро көлемдерінің үлкеюі, цитоплазманың базофилиясы. Бақылау ретінде қарама−қарсы ФГА митогенімен науқастың лимфоциттерінің белсенділігіне сынама (бейспецификалық ынталандыру) қойылады.

11 ‒ сурет. Сау адамның лимфоциттерін ФГА−мен  белсендіруге дейінгі  (1) және  72 сағаттан кейінгі (2) пролиферациясы;  иммунофлюоресценция  реакциясы (а),  фазалық контраст  (б)

Лимфоциттердің бластты трансформациялану реакциясы – сезімтал әдіс. Ол көбінесе вирустық−бактериялық антигендерге сенсибилизацияланудың және тін үйлесімділігі мәселесін шешуде аутосенсибилизацияның (РА, АИТ, гепатит және т.б.) дәрежесін зерттеуде; лимфоциттердің функциялық белсенділігін бағалауда (ЛБТС, ФГА) қолданылады.

ЛБТС ИТЖ−да, әсіресе тимустың гипоплазиясында; Т−лимфоциттердің ақауларында; жарақаттарда; шок кезінде  өте төмен болады. Ажырау (трансплантаттың) кризі кезінде ЛБТС күрт жоғарылайды.

Реакцияның ұзақтығына  және өсіру күрделілігіне байланысты практикалық  зертханалық иммунологияда ЛБТС жиі қолданылмайды.

Лейкоциттердің миграциясын тежеу серпілісі (ЛМТС)

Лейкоциттердің миграциясын тежеу серпілісі жанама сынамаларға жатады, себебі сенсибилизацияланған лимфоциттердің цитокиндермен байланысы  арқылы жасалады. Спецификалық антигеннің қатысуымен алдын ала сенсибилизацияланған лимфоциттер лейкоциттердің миграциясын тежейтін фактор (лимфокин) бөледі. Капилярлық қан, Е.Бейюм (А.Boyum, 1968) бойынша алынған лейкоциттер суспензиясы  пайдаланылады.

ЛМТС дәрілік аллергияны, қан препараттарына, атап айтқанда адам иммуноглобулиніне болатын аллергияны анықтауда; онкоантигендерді зерттеуде қолданылады. ЛМТС трансплантациялық, ұлпа спецификалық, ісік антигендерін анықтау үшін жетістікті қолданылады. Баяу дамитын жоғары сезімталдықтың бір түрі болып табылады. Басқа да жоғары сезімталдық  реакцияларына да байланысты болуы мүмкін. ЛМТС науқастардың иммунологиялық төзімділігін толық сипаттау үшін, жоғары сезімталдықтың және ауру туғызған антигеннің түрін анықтау үшін қолданылады. ЛМТС − тің негізгі кемшіліктері: антигеннің мөлшерін таңдау, лейкоциттерді өсірудің ұзақтығы мен жағдайлары; реакцияны стандарттау қиыншылықтары (бақылауларды таңдау) және т.б.

Цитокиндерді анықтау әдістері

Иммундық жауап дамуының барлық кезеңдеріндегі иммундық реттеушілік процестерде цитокиндердің үлесін ескере отырып, иммундық жүйенің ақауларын диагностикалау үшін цитокиндерді анықтаудың практикалық маңызы зор. Цитокиндер гемопоэзды, қабынуды, жүйе аралық өзара әсерлесуді реттейді. Негізгі цитокиндерге (иммундық реттеушілерге) интерлейкиндер және интерферондар жатады. Барлық жағдайларда цитокиндердің белгілі панелі зерттеледі. Қазіргі кезде ИФТ әдісімен барлық цитокиндерді анықтауға арналған сынама − жинақтары шығарылуда. Дайын сынама − жинақтар реакция жүргізу үшін қажетті заттарды қамтиды. Әдістің сезімталдығы – 1 нг/мл−ден 0,2 нг/мл−дейін.

Цитокиндерді анықтаудың иммундық қабілетті жасушаларды ұзақ өсіруге негізделген биологиялық әдістері негізінен зерттеу мақсаттарында қолданылады.

Жалпы бейінді иммунологиялық зертханаларда цитокиндерді зерттеу кезінде негізгі екі мәселе шешіледі:

• Цитокиндердің (ИЛ−2, ИЛ−1, ИЛ−4) синтезделуіне қарай негізгі иммундық қабілетті жасушалардың (Т − , В − лимфоциттер, макрофаг) қызметін бағалау.
• Эффекторлық жасушаларға тәуелді белсенділіктің дәрежесін бағалау үшін цитокиндердің концентрациясын анықтау.

Иммунологиялық реактивтілікті бағалауда қосымша сынамалар ретінде ИЛ−1 (макрофаг қызметін), ИЛ−2 (Т − лимфоциттердің қызметін) анықтауды қолданған жөн.

ИФТ−нің бір түрі ELI−spot (ағыл. Spot − дақ) цитокиндерді өндіретін жасушаларды анықтауға  арналған. Реакцияны визуализациялау мақсатында жоғары сезімтал «биотин + ферментпен таңбаланған стрептавидин» комплексі қолданылады.

ИЛ−2 цитокиндерінің концентрациясы лимфопролиферативті процестерде (гемобластоз) күрт жоғарылайды, ал әртүрлі иммундық тапшылық жағдайларда (иммундық қабілетті жасушалар белсену қабілеті төмен) төмендейді.

Цитокиндерді зерттеу үшін ағын цитофлюориметрияның көп параметрлі сараптау мүмкіншіліктері де қолданылады. Стимуляторлармен белсендірілген иммундық қабілетті жасушаларда цитокиндердің экспрессиясын жасуша ішінде анықтауға арналған реагенттердің тобы алынды. Цитокиндерге қарсы әртүрлі флюорисцентті бояулармен бірге бір, екі және үш түсті антиденелердің болуы цитокиндік жағдайды анықтауға мүмкіндік береді.

Лейкоциттердің фагоциттік белсенділігін анықтау.

Фагоцитоз процесі  бірінен соң бірі кезектесіп өтетін және бір бірімен тығыз байланысты кезеңдерден тұрады. Оларға  антигенге қарай миграция немесе хемокинез, адгезия, антигенді  жұту, оттегінің белсенді түрлерінің түзілуі, киллинг, қорыту, цитокиндерді бөлу кезеңдері жатады.

Фагоциттеуші жасушалардың ішінде нейтрофил бірінші орынды алады, себебі күшті ферменттік аспапқа ие және жасушалар белсенген кезде аса жоғары  жылдамдықпен метаболизмдік қайта құру қасиеті бар. Фагоцитоздың бұзылуы аталған әрбір қызметтің бұзылуымен байланысты болуы мүмкін.

Нейтрофилдердің функциялық қызметін бағалау үшін қолданылатын кез келген әдіс нейтрофил популяцияларының (полиморфты−ядролық лейкоциттер) алдын ала бөлінуіне негізделген. ПМЯЛ  тығыздық градиенті әдісімен (немесе басқа әдіспен) гепаринделген қаннан (басқа антикоагулянттар жасушаның метаболизмін тежеуі мүмкін) бөлінеді. ПМЯЛ таза популяциясын алу үшін жұп градиентті қолдануға болады: 1,111 г/л және 1,077 г/л. Қанды алу мен жасушаларды бөлу аралығындағы уақыт 3 сағаттан аспауы керек.

Инертті бөлшектер ретінде диаметрі 1,2−1,4  мкм меламиноформальдегидті латексті бөлшектер қолданылады.     Тығыздық градиентінде алынған нейтрофилдерге тең көлемде концентрациясы 50−75 мың/мкл латексті бөлшектер қосылады. Қоспа t=37⁰C инкубацияланады; дайындалған жағынды Романовский−Гимзе бойынша боялып, иммерсиямен микроскопталады. 100−200 нейтрофил  бар болып  саналады. Фагоциттік  индекс – жалпы нейтрофилдердің ішінен латекс жұтқан нейтрофилдер саны (%) және фагоциттік  сан – бір нейтрофилмен жұтылған бөлшектердің саны (орташа) есептеледі.

Реакция 96 ойықты планшетте жүргізіледі.

Сау адамдарда фагоцитарлық индекс 40−80%, фагоцитарлық сан − 2−9 шартты бірлікті құрайды.

Фагоциттердің метаболизмдік жарылысын бағалау. Метаболизмдік жарылысты бағалаудың бірнеше тәсілдері бар: полярография, тетразолий нитрокөктің (ТНК−сынамасы) қалыптасуы, оттегі метаболиттерін анықтау, нейтрофилдерді хемилюминесценциялау. Зертханалық клиникалық иммунологияда кең қолданылатын әдістерді қарайық.

Тетразолий нитро − көк сынамасы. Әдіс тетразолий нитрокөкігінің бояғышын белсендірілген нейтрофилде түзілетін оттегі радикалдарымен диформазанға дейін қайта келтіруге негізделеді. Диформазан қою көк немесе қара гранулдардарға ұқсас және олардың нейтрофилдер цитоплазмасындағы саны белсенділігіне байланысты болады. ТНК−сынамасын  қою  оңай. Стимуляциялау үшін латексті бөлшектер қолданылады.

2 ‒ кесте.НКТ сынамасының мәндері

Клиникалық  көріністерін және анамнезді ескере отырып, емдеуші дәрігермен  интрепретацияланады.

         Индекс ауруды бақылауда және емдеуде қажет. Созылмалы процестерде, фагоцитоздың ақауларында индекс төмендейді, яғни ТНК қалыптастыру реакциясы метаболизмдік процестердің жетіспеушілігі нәтижесінде төмендейді. Фагоцит белсенділігінің қалыпты жағдайында бұл индекс 0,5 болады.

Нейтрофилдердің хемилюминесценциялануы − жоғары сезімтал әдіс. Фагоцитозды хемилюминесценциялау әдісі арқылы бағалау анализаторларда жасалады. Әдіс қарапайым, қолайлы, объективті, зертханалық зерттеулердің сандық әдістеріне қойылатын барлық талаптарына жауап береді.

Реакция жүргізу технологиясы келесі кезеңдерден  тұрады:

1. Нейтрофилдерді бөлу.
2. Нейтрофилдердің санын анықтау (жасушалардың абсолюттік саны).
3. Люминолдың жұмыс ерітіндісін дайындау.
4. Нейтрофилдер мен люминолдың қоспасын дайындау.
5. Спонтандық хемилюминесценциялануды анықтау.
6. Зертханада қолданылатын метаболизмдік жарылыс стимуляторларының біреуін қосу.
7. Белсендірілген хемилюминесценцияны өлшеу.
8. Нәтижелерді математикалық сараптау (стимуляциялау индексі және т.б.).

Реакцияны және оның нәтижелерін математикалық бағалаудың бірнеше тәсілдері бар. Бірақ, жалпы бейінді емдеу −  сауықтыру мекемелерінің зертханаларында стимуляциялау индексін анықтаумен жүргізілетін спонтанды хемилюминесценциялануды бағалау өте қолайлы әдіс болып табылады. Әдетте, сау адамдарда стимуляциялау индексі 5,0 құрайды.

Фагоцитоз көрсеткіштерін зерттеу  біріншілікті және екіншілікті ИТЖ−ны диагностикалауда клиникалық маңызды орын алады. Фагоциттер иммундық кешендерді жоюда қатысады, фагоцитоздың белсенділігі комплемент жүйесінің компонентерінің және басқа да опсонизациялаушы факторлардың белсенділігімен тығыз байланысты.

Апоптозды цитофлуориметрлік бағалау әдісі.

(Б.В.Пинегин, А.А. Ярилин, 2001)Апоптоз – бұл жасуша өлімінің белсенді формасы (жасушалардың бағдарламаланған өлімі), белгілі бір экзогендік немесе эндогендік сигналдардың әрекетіне жауап ретінде дамитын және ДНҚ деградациясы, оның нуклеосомааралық құрылымының қызметі бұзылысы салдарынан, митохондрий қызметі бұзылысынан және жасуша бөлігінің генетикалық материалын жоғалтуы салдарынан жасушаның энергетикалық бұзылысы пайда болады.  Апоптоз – белсенді үдеріс, энергия шығынын, макромолекула de novo синтезін қажет етеді.  Апоптоз иммундық үдерістерде түрлі рөль атқарады. Осы механизм көмегімен антиген таныстырушы рецепторлардың құрылым үдерісі  жүзеге аспаған жағдайда лимфоциттер жинақталады. Оның негізі  лимфоциттердің клондарының селекциясынан тұрады: оның көмегімен аутоспецификалық клондар және жасушалар жойылады, тін үйлесімділгі комплексінің негізгі молекула құрамындағы антигендерді тану қабілеті жоқ. Апоптоз механизмі бойынша жасуша  арқылы цитолиз іске асады. Өзінің  иммундық қызметін іске асырған лимфоциттердің жойылуы олардың апоптозымен байланысты. Апоптоздың дамуын зерттеу әдісі әр түрлі. Алдымен кең таралған әдісі экстрагирленген ДНҚ фракциясының электрофорезі.  Морфологиялық зерттеуде  ДНҚ үзіндісін анықтауда TUNEL әдісі қолданылады. Ол ДНҚ үзіндісі  аймағындағы нысаналы олигонуклеотидтердің құрылымына негізделген, TdT ферментімен катализденеді. Қазіргі таңда ағынды цитофлуориметрге негізделген   лимфоциттер апоптозын тіркеу әдістері кең етек жаюда. Бұл топқа кіретін әдіс пропидиум йодиді флуоресцентті бояу көмегімен жасушаның ДНҚ бөлігін жоғалтуымен анықтауға негізделген. Апоптозды анықтауда ағынды флуориметрге негізделген  басқа да әдістер қолданылады. Лимфоциттердің апоптозын нысаналы флуорохром аннексин V көмегімен  ерте сатысында анықтауға мүмкіндік береді, ол жасуша мембранасында пайда болатын, апоптозға ұшырайтын фосфатидилсеринмен байланысқан. Лимфоциттердің апоптоз дамуына дайындығының бағдарланған көрінісін олардың беткейіндегі Fas − рецептордың (CD 95) және митохондриядағы протоонкоген bcl−2  экспрессиясын анықтау арқылы алуға болады.

Нәтижелері:

1.     Боялмаған жасушалар  тіршілікке қабілетті.

2.     Аннексин V ғана байланыстыратын жасуша – апоптоздың ерте пайда болуы.

3.     Пропидий йодидін ғана байланыстыратын жасуша – некроздалған.

Иммундық жүйе параметрлерін сипаттауда

қолданылатын басқа да әдістер

Гельдегі радиалды иммунодиффузды әдісімен иммуноглобулиндер деңгейін анықтау. (Manchini et all., 1965). Берілген әдіс  иммуноглобулиндерді және олардың субкласын анықтауда, сонымен қатар, секрециялық Ig А сипаттауда кеңінен қолданылады. Әдіс ұстанымы мынаған негізделген, яғни зерттеліп отырған үлгіні антисарысуы (анти−IgM,анти IgG т.б.) бар агар қоспасына қосқанда антиген антидене кешені түзіледі (мысалы IgM және  анти− IgM), сонымен қатар түзілген кешен ерімейді,  диаметрі зерттелетін үлгідегі иммуноглобулиннің санына пропорционал болатын преципитат түрінде тұнбаға түседі. Соңғы кезде отандық фирмалар құрамында антисарысуы бар   дайын иммунодиффузды планшеттер шығарады. Егер олар болмаса  лабороторияда өздігінен сондай планшеттер дайындалуы мүмкін:

1.Агарды дайындау:

А)1,4 гр агарга 100мл буферді құйып,сулы моншада балқытады

Б)14мл−ден пробиркаларға құяды

2.Стандартты және моноспецификалық антисарысуларды ерітеді (өндерушінің нұсқауы бойынша).

3.Агарлы пробиркаларға (әр иммуноглобулинге жеке пробирка) ампулаларды жұмыс титрі көрсетілген мөлшерге сәйкес антисарысуды енгізеді.

4.Пластиналарға құрамында антисарысуы бар агарды абайлап құяды.

5.Агар қабатына 1,5 см қашықтықта диаметрі 2мм ұяларды теседі.

6.Ұяға 2 мкл−лік зерттеліп жатқан және стандартты сарысуларды автоматтандырылған пипеткамен енгізеді, сонымен қатар калибрлі қисықтың әрі қарай құрылу мақсатында стандартты сарысуды 2,4 және 8 рет езеді.

7.Пластиналарды эксикаторға көлденең етіп орналастырады.

8.Нәтижелерді есептеу IgA және  IgG үшін 24 сағ кейін, ал IgM−48 сағ кейін жүргізіледі.

9.Берингверке сызғышының көмегімен преципитация сақиналарының диаметрін өлшейді.

10.Калибрлі қисықты құрады, зерттеліп отырған үлгілердің иммуноглобулиндерінің концентрациясын анықтайды.

3 − кестеде әдісті қолдану  кезіндегі негізгі қателіктер мен оларды жою себептері берілген.

3 ‒ кесте.  РИД өндірісі кезіндегі жиі кездесетін  аналитикалық қателер себептерінің сипаттамасы

Жіті қабыну процесінің кезеңдерінің клиникалық−иммунологиялық сипаттамасы

Біріншіден, жіті  қабыну  процесінің дамуы  иммундық жүйенің бастапқы жағдайына (сандық және сапалық) байланысты.  Мұнда келесі мәселелерге көңіл аудару керек :

а) иммундық жүйенің қызметі қалыпты ма, әлде қандай да бір ақауы (компенсацияланған және субкомпенсацияланған) бар жоғын анықтау;

б) иммундық жүйеге ертеде басынан кешкен аурулардың немесе ағымдағы аурудың әсері бар жоғын анықтау;

Екіншіден, аурудың басталуы мен ағымы антигеннің саны мен сапасына (инвазивтілігі, агрессивтілігі, улылығы)  байланысты.

Үшіншіден, жіті қабынудың ағымына үрдістің орналасқан жерінің әсері айтарлықтай.

Иммундық жүйенің бастапқы қалыпты жағдайындағы қабыну процесіне және оның қолайлы аяқталуы  туралы айтып өтейік. Мысал ретінде пневмония кезіндегі кабыну үрдісін қарастырайық.

Кез келген қабыну үрдісінің дамуы бірнеше кезеңдерден тұрады.

1. Инкубациялық кезең.
2. Продром.
3. Өршу:

• даму;
• толық көрінісі;
• күйзеліс;
• көріністердің аяқталуы.

4. Реконвалесценция:

• ерте;
• кеш.

5. сауығу (репарация).

Қабыну процесінің әрбір клиникалық кезеңіне сәйкес лейко−  және иммунограммада өзгерістер болады.   Лейко−  және иммунограммада өзгерістердің болуы немесе болмауы кезеңнің динамикасын сипаттайды және аурудың ағымын болжауға, емдеу іс−шараларын асқынудың клиникалық белгілерінің пайда болуынан  1−2 тәулік бұрын түзетуге негіз бола алады.

Инкубациялық кезеңде айтарлықтай клиникалық көріністер бола қоймайды, бірақ қанда иммуноглобуллин М мен Е –нің жоғары концентрациясын анықтауға болады.

Продром кезеңінде клиникалық  көріністер  аз болуы мүмкін, олар әдетте клиницисттің назарынан тыс қалып қояды. Бұл кезеңде антигеннің  мөлшері жеткілікті болғандықтан, иммундық жүйе белсене бастайды. Лейко және иммунограммада ауытқулар пайда болады. Продром кезеңінің ерте пайда болатын белгісі ретінде  айналымдағы эозинофилдердің  қабыну ошағына жылжуына байланысты, олардың пайыздық қатынасының төмендеуі байқалады. Екіншіден,  аурудың симптомдарының  дамуына 1−2 күн қалғанда Т − лимфоциттердің салыстырмалы санының төмендеуі, ал продром кезеңінің аяғында салыстырмалы лейкоцитоз болады.

Аурудың клиникалық көріністерінің даму кезеңі

Лейко − және иммунограмманың динамикасы үрдістің ағымын болжауға  көмектеседі.  Аурудың өршуі лейкоцитозбен және қабынудың асқынуымен, күшеюімен сипатталады. Нейтрофилдердің салыстырмалы саны артады. Нейтрофилдердің таяқшаядролы және жетілмеген жас түрлерінің  көбеюі нәтижесінде ядролық формуланың солға қарай ығысуы пайда болады. Оның сандық көрінісі патологиялық процестің күрделілігімен байланысты болады. Эозинофилдердің пайыздық деңгейі  төмендей түседі. Т−лимфоциттердің саны  олардың қабыну ошағына кетуіне байланысты азаяды. Т−хелперлердің  салыстырмалы саны артады, ал  цитотоксикалық т − лимфоциттер  саны азаяды.

Аурудың клиникалық көріністерінің айқындалуы  кезеңінде  қанда келесі өзгерістер анықталады:

• Лейкоцитоз максималды деңгейге жетеді;
• ЭТЖ жоғарылайды;
• Моноцитоз;
• Нейтрофилдердің салыстырмалы саны азаяды;
• Лимфоциттердің пайыздық мөлшері артады;
• Лейкоциттік формуланың солға қарай ығысуы, метамиелоциттердің пайда болуы, процестің интесивтілігін көрсетеді.

Интоксикацияның өршуінің маңызды белгісі – анэозинофилия. Нейтрофилдердің  адгезиялық белсенділігінің төмендеуі нейтрофилдердің токсикалық түйіршіктелуіне байланысты болады, бұл интоксикацияның ауыр дәрежесін көрсетеді.  Т−лимфоциттердің күрт төмендеуімен қатар жүретін  лейкопения қолайсыз клиникалық белгі боп саналады.

Кабынудың жіті  кезеңінде қабынулық цитокиндер: ИЛ−1 β, ІНФ− α, ИЛ−6 және т.б.синтезделеді. Цитокиндер  каскадтық қайта құрылады.  Иммундық жауаптың Тх−1 бағытында жүруі  вирустық және саңырауқұлақтық инфекцияларда немесе Тх2 бағытында жасушасыртылық бактериялық инфекция кезінде жүреді.

Жасушасыртылық бактериялық  инфекция  кезіндегі лейко−және иммунограммадағы өзгерістер:

• Айқын лейкоцитоз;
• ЭТЖ жоғарылайды;
• Нейтрофилдердің токсикалық түйіршіктелуі;
• Лейкоциттік формуланың  солға  қарай  ығысыуы;
• В − лимфоциттердің салыстырмалы саны артады;
• М және G иммуноглобулиндердің және айналымдағы иммундық кешендердің концентрациясы  жоғарылайды;
• Нейтрофилдердің сіңіргіштік белсенділігі және бактерицидтілігі артады;
• Жіті фаза нәруыздарының концентрациясының күрт артуы;

Жасушаішілік  инфекция  (вирустық, микобактериялық және саңырауқұлақтық инфекциялар) кезінде  лейко−және иммунограммадағы өзгерістер:

• Айқын лимфоцитоз;
• ЭТЖ аздап жоғарылайды;
• Т−киллерлер мен  табиғи  киллерлер  мөлшері  артады;
• Т−лимфоциттердің белсену белгісі;
• Фагоциттердің белсену белгісі;
• Айналымдағы иммундық  кешендердің  және М  иммуноглобулиндердің  концентрациясы аздап жоғарылайды;
• жіті фаза нәруыздарының  жоғарылауы.

Күйзеліс. Сауығудың маңызды белгісі – эозинофилдердің қалыпқа келуі. Бұл белгіні барлық науқастардан көруге болады. Дәрігер үшін бұл өте маңызды, өйткені сауығудың клиникалық көріністері пайда болуынан  1−2 күн бұрын эозинофилдердің саны артады, содан кейін лейкоциттер саны азаяды. Осылайша, эозинофилия жұқпалы жіті үрдістің клиникалық ағымының қолайлы жағдайға ауысуын білдіреді. Бұдан соң В − лимфоциттердің салыстырмалы мөлшері артады. Т –киллерлердің саны Т − хелперлерге қарағанда жоғарылайды, бұл иммундық реттеуші индексі  деңгейінің төмендеуіне алып келеді. Т ‒ лимфоциттердің қалпына келуі сауығу процесімен қатар жүреді. Лейкоциттердің де саны қалпына  келе бастайды, ал лимфоциттердің жоғары пайыздық мөлшері  сақталады. Қан сарысуында  цитотоксикалық Т−лимфоциттер мен В−лимфоциттердің пайыздық мөлшерінің  жоғары болуы реконвалесценция  кезеңін көрсетеді.

Қабыну үрдісінің генерализациялануын немесе абсцесске айналуын көрсететін лабораториялық көрсеткіштер:

• Лейкоциттер мөлшерінің азаюы;
• Нейтрофилдер санының азаюымен қатар лейкоцитік формуланың солға қарай  күрт ығысуы;
• ЭТЖ; СРН; фибриноген жоғары боп сақталады;
• Т − лимфоциттердің одан әрі төмендеуі;
• Нөлдік лимфоциттер санының артуы;
• Реттеуші т − жасушалардың санының артуы;
• Фагоцитоз көрсеткіштерінің төмендеуі;
• Айналымдағы иммундық кешендердің,  иммуноглобулиндердің және комплементтің С3 компонентінің концентрациясы төмендейді.

Қабыну процесінің созылмалы түріне  айналуын көрсететін лабораториялық көрсеткіштер:

• қан формуласындағы лейкоцитоз  бен таяқшаядролы ығысуының ұзақ уақыт сақталуы;
• эозинофилдер тарапынан өзгерістердің болмауы;
• ЭТЖ мөлшерінің  тұрақты жоғары болуы;
• фагоциттік белсенділіктің төмендеуімен қатар моноциттер санының көбеюі;
• иммунологиялық көрсеткіштердің ауытқулары жіті қабынумен салыстырғанда  айқын емес;
• ерте кезеңдерінде В−лимфоциттердің саны көбейеді;
• иммуноглобулин М және А−ның концентрациясының, ЦИК және комплементтің С3 компонентінің деңгейінің жоғары боп сақталуы;

Иммунитет көрсеткіштерінің келесі бұзылыстары түзетуді қажет етеді:

1. Нақты өзгерістер (көрсеткіштердің  қалыпты жағдайдан  30−40% төмендеуі).
2. Тұрақты өзгерістер (екі аптадан кем емес интервалмен кемінде екі рет зерттеуде сақталып қалады).
3. Клиникалық манифестті (көрсеткіштердің  өзгеруін белгілі бір клиникалық деректермен байланыстыруға болады). Мысалы: фагоцитоз ақаулары созылмалы бактериялық  және микоздық инфекциялардың, ал интерферон өнімінің жеткіліксіздігі созылмалы вирустық инфекцияның дамуына алып келеді.
4. Сандық қана емес, сапалық өзгерістер (яғни, иммундық қорғаныстың зерттелетін факторларының  сандық және сапалық сипатын анықтау).

Иммунограмманың құрылымы

Иммунограмманың көрсеткіштерін олардың иммундық жүйенің  қай тізбегін сипаттайтынына қарай бірнеше топқа бөледі.

Туа біткен иммунитет көрсеткіштері: қандағы нейтрофилдер мен моноциттер саны, фагоцитозды бағалау көрсеткіштері, спонтанды  және индукцияланған  НКТ−сынамасы, табиғи киллерлер деңгейі, комплементтің сарысулық титрі, комплементтің жеке компоненттерінің мөлшері, лизоцим концентрациясы. Фагоциттік  көрсеткіш фагоциттердің сіңіру қабілетін,  ал НКТ−сынамасы фагоциттер ішінде болатын «оттегілік жарылыс» интенсивтілігін көрсетеді.

4 ‒ кесте. Бейспецификалық иммунитет көрсеткіштері

Нейтрофилдердің фагоцитоздық белсенділігін бағалайтын  көрсеткіштер:

• фагоциттік сан – бір нейтрофилмен жұтылған микробтардың орташа саны;
• фагоциттік көрсеткіш –фагоцитозға қатысушы нейтрофилдердің пайызы;
• қанның фагоциттік сыйымдылығы − 1 литр қандағы  нейтрофилдермен жұтылатын микробтар саны;
• белсенді фагоциттер саны − 1 литр қандағы фагоциттеуші нейтрофилдердің  абсолютті мөлшері;
• фагоцитоздың аяқталу индексі – фагоциттердің қорыту қабілетін және фагоцитоздың аяқталғанын көрсетеді;

Иммунитеттің жасушалық  тізбегінің  көрсеткіштері:  CD3+ Т − лимфоциттер (жасушалық  тізбектің   интегралды көрсеткіші), CD3+CD4+ Т − лимфоциттер   (Т − хелперлер), CD3+CD8+ Т−лимфоциттер (Т − киллерлер, немесе  цитотоксикалық   Т−лимфоциттер), CD4+CD25+ Т − лимфоциттер (реттеуші  Т − жасуша), CD3−CD16+CD56+ жасуша (табиғи  киллерлер).

Жасушалық  тізбек   вирустық, микоздық, атипиялық   (микоплазма, хламидия), жасушаішілік бактериялық инфекциялар  (микобактерия) кезінде,  сонымен қатар  ісікке иммундық жауап беруде және гельминттердің  тіндік түрлерінде  (аскарида,  трихинелла)  басым болады.

Бүгінгі күні иммунологиялық лабораторияларда Т − лимфоциттер популяциясын анықтаудың екі түрлі әдісі қолданылады.  Олардың біріншісі лимфоциттердің CD маркерлерінің оларға  сәйкес келетін  белгіленген арнайы  моноклонды антиденелермен байланысына негізделген, ал екіншісі қой эритроциттерімен розетка түзу әдісі.

Иммунитеттің гуморальдық тізбегі

CD3−CD19+,  CD3−CD20+,  CD3−CD21+  және  CD3−CD22+   жасушаларының   (әр түрлі жетілу кезеңдеріндегі В−лимфоциттер), сондай−ақ  әр түрлі класс иммуноглобулиндерінің деңгейін сипаттайды    (IgМ, IgG, IgE, сарысулық және секрециялқы  IgA).  Антиденелер синтезі Т−тәуелді процесс  болғандықтан, гуморальдық тізбекті дұрыс бағалау үшін   Т−хелперлер  (CD3+СD4+ Т−лимфоциттер) деңгейін ескеру керек. Гуморальдық тізбек жасуша сыртылық бактериялық инфекциялар  (стрептококк, стафилококк, эшерихия, протей және т.б.), сонымен қатар қуыстық протозойлық және гельминтті инвазия кезінде жауап береді.

IgМ – бұл иммундық жауаптың жіті кезеңінің антиденелері,  патогенмен бірінші рет әрекеттескенде плазмалық жасушалардан бөлінеді.   IgМ−де 10 антиген байланыстырушы орталығы бар,    бұның инфекцияның жіті кезеңінде  патогенді тез тануда және оларды жоюда маңызы зор.   IgМ басқа иммуноглобулиндермен салыстырғанда комплементті белсендіру қабілеті өте жоғары. Осыған байланысты комплементке тәуелді цитотоксикалық әсерді қамтамасыз етеді. Инфекция жұқтырғаннан кейін  арнайы  ІgМ –нің жоғарғы концентрациясы  шамамен 6−7 тәулікте тіркеледі. Кейін IgМ−нің деңгейі азайып, IgG−дің мөлшері арта бастайды, яғни  IgM−нің синтезі   IgG синтезіне ауысады.

Антиденелердің изотиптерінің синтезінің ауысуының бұзылысымен байланысты ИТЖ−ның тұқымқуалаушы түрі  белгілі. Мұндай науқастарда  IgМ−нің мөлшері өте жоғары болады да, ал басқа класс антиденелерінің  мөлшері тапшылық жағдайында болады. Клиникасында  созылмалы инфекцияларға бейімділік байқалады.

5 ‒ кесте.  Қан сарысуындағы иммуноглобулиндер деңгейі

Спецификалық IgМ –нің жоғарғы деңгейінің  диагностикалық маңызы  − белгілі бір қоздырғышты бірінші рет жұқтырғанда жіті қабыну үрдісін көрсетеді.   Бірақ ИТЖ−сы бар науқастарда  иммундық есте сақтау қабылетінің бұзылатынын ескеру керек, осыған байланысты  бір қоздырғыш ағзаға қайта енгенде   IgМ –нің мөлшері артады. Бұл ерекшелік ИТЖ –ға диагноз қоюда лабораторлық критерий бола алады.

IgG  −бұл иммундық жауаптың соңғы фазасының антиденелері, олар – IgМ  көп бөліну кезеңінен кейін бөлінеді. Клиникалық көріністердің регресі мен қабыну процесінің реконвалесценциясы кезеңінде патогеннің саны азайып, аурудан сауығу үшін    IgG − дің антигенді тану қабілеті қолданылады. Осыған байланысты  IgG   IgМ−ге қарағанда спецификалық антидене болып саналады. Бір жағынан,   IgG қасиеттерінде IgМ−нің кемшіліктері ( үлкен пішінді болғандықтан, тіндерге өту қабілеті төмен)  ескерілген. Патогеннің толық эрадикациясы үшін шеткері тіндерде иммуноглобулиндер тарапынан сенімді бақылау болу қажет.   IgG –дің екі ғана  байланыстыру орталығы бар және молекулалық салмағы төмен, шеткері тіндерге өту қабілеті жоғары.

6 ‒ кесте. Гуморальды иммунитеттің негізгі көрсеткіштерінің өзгерістері

Жіті  қабыну процесінің реконвалесценция және клиникалық көріністердің  бәсеңдеуі кезеңдерінде спецификалық  IgG –дің жоғары деңгейі байқалады.  спецификалық  IgG аурудан сауыққаннан кейін де ұзақ уақыт бөлініп қан сарысуында айналымда болуы мүмкін, өйткені иммундық жады жасушалардан  антиденелердің осы класы бөлінеді.   Иммундық жадыны  қамтамасыз етуде  IgG −ді таңдау кездейсоқ емес, өйткені  олар өте тиімді және спецификалы. Инфекциялы жұқпадан кейін спецификалы  IgG –дің концентрациясы тұрақты  немесе біртіндеп төмендеуі мүмкін. Қабынулық процесті басынан кешіргеннен  кейін біраз уақыттан соң   IgG титрінің жоғарылауы иммунды жадтың қалыптасуын білдірмейді,  керісінше жұқпаның толық жазылмағандығын немесе  созылмалы түрге айналуын   көрсетеді, өйткені  IgG салдарлық  иммундық жауаптың антиденелері.

Осылайша,  қайталанбалы жіті инфекция және созылмалы инфекцияның  өршуі кезінде  IgG бірден синтезделе бастайды,  IgМ−нің өсу фазасы болмайды. Иммуноглобулиндер синтезінің заңдылығының мұндай бұзылыстары  ИТЖ−ның белгісі бола алады. IgG  тапшылығы  антибактериялық  емдеуге  тұрақты созылмалы іріңді бронхиттер, синуиттер, отиттер, пневмония, сол  сияқты  терінің созылмалы, қайталанбалы іріңді аурулары (пустулёз, фурункулез, көршиқан, абсцесс және т.б.) түрінде  көрінеді.

IgА – сілемейлі қабаттар мен терінің  иммуноглобулиндері. Иммуноглобулин А−ның сарысулық және секрециялық  түрлерін ажыратады. sIgА –ның тапшылығы сарысулық түрінің концентрациясының төмендеуімен және сілемейлі  қабаттың  эпителиінен бөлінетін, иммуноглобулин  молекуласын протеолиттік ферменттер әсерінен қорғайтын секрециялық компоненттің  түзілуінің  бұзылыстарынан болуы мүмкін. Сондықтан, IgА мөлшерін дұрыс бағалау үшін оның секрециялық  та, сарысулық та түрінің деңгейін анықтау керек.

sIgА   сілемейлі қабаттардағы иммундық жадыны қалыптастыруда  және  сілемейлі  қабаттардың  иммундық ынтымақтастық феноменін қамтамасыз етуде маңызды орын алады.

Секрециялық иммуноглобулин тапшылығы кезінде клиникада  инфекциялық  ауруларға, әсіресе вирустарға жоғары   бейімділік пайда болады, өйткені, олардың ағзаға ену орны  сілемейлі  қабаттарда орналасады.   Бұл иммуноглобулиннің жеткіліксіздігі жиі созылмалы лимфаденит және тимомегалияның себебі болып табылады. Бұған қоса, секрециялық иммуноглобулин тапшылығы әр түрлі мүшелердің сілемейлі қабаттарының  қабаттасқан қабыну үрдістеріне   (мысалы, созылмалы гайморит және  гастродуоденит) алып келуі мүмкін, ал мұның негізінде   сілемейлі  қабаттардың  иммундық ынтымақтастығының бұзылуы жатыр.

IgЕ сілемейлі қабаттардың екінші деңгейлі қорғанысының антиденелері болып табылады. Егер патоген иммуноглобулин А  қорғаныс  тосқауылынан  өтсе,  бадамша бездерде, лимфа түйіндерінде, солитарлы лимфалық фоликулдарда өндірілетін IgЕ−мен танылып, мес жасушалардың дегрануляциясын тудырып, сілемейлі қабатты қабындырады. Басқа сөзбен айтқанда,  IgЕ−мен байланысты қорғаныс механизмі sIgА−ның нейтралдаушы әсерінің альтернативасы болып табылады. Сонымен қатар, IgЕ протозойларға, гельминттерге қарсы  иммунитетте шешуші рөл атқарады.  IgЕ−нің  атопиялық реакцияларға қатысуына байланысты  клиницистер арасында жаман атағы бар.

IgD– толық  зерттелмеген   иммуноглобулиндер. 

Иммундық жауаптың эффекторлы тізбегін бағалау.

Иммундық жауаптың соңғы зақымдаушы тізбегі эффекторлы деп аталады. Жасушалық және гуморальды иммундық жауаптың эффекторлы тізбектері әр түрлі. Жасушалық иммунитеттің эффекторлы тізбегін бағалау үшін   құрамына  табиғи киллерлер және  цитотоксикалық  Т−лимфоциттер кіретін жасушалар популяциясы − үлкен гранулалы лимфоциттердің мөлшерін анықтайды. Үлкен гранулалы лимфоциттердің деңгейі  жасушалық иммунитет бойынша  эффекторлы тізбектің  сандық мөлшерін сипаттайды.  Мононуклеарлардың  цитотоксикалық әсерін анықтау арқылы толығырақ ақпарат алуға болады, және де бұл сапалық көрсеткіш болады. Мононкулеарлар деп  макрофагтар, табиғи киллерлер және цитотоксикалық Т − лимфоциттерді атайды.  Антиденелердің  синтезі  және түзілген иммунды кешендерді  жоюшы − фагоцитоз гуморальды иммундық жауаптың эффекторлық тізбегі болып саналады.

CD−маркерлері бойынша лимфоциттердің негізгі субпопуляцияларының қысқаша сипаттамасы

CD3+ лимфоциттер. Барлық жетілген  Т − лимфоциттер өз бетінде  CD3 маркерлі  молекуласын экспрессиялайды, сондықтан  CD3+ жасушалардың деңгейі  иммунитеттің  Т − жасушалық тізбегінің интегралды   (жалпылаушы)  көрсеткіші болып табылады.

CD4+ лимфоциттер. CD4 молекуласын хелпер деп аталатын  Т − лимфоциттерді өз бетінде экспрессиялайды.  Бұл иммундық жауапты  реттеуші   негізгі жасушалар.   Иммундық жауаптың  бағыты және тиімділігі   Т − хелперлердің әрекетіне тәуелді.   CD4  молекуласы  антигенді презентация кезінде  антиген−таныстырушы жасуша мен Т−хелперлердің  рецепторларын   тұрақтандыра отырып,  корецептор қызметін атқарады.

CD8+ лимфоциттер. Цитотоксикалық  Т − лимфоциттердің беткейінде CD8 молекулалары  болады.  Бұл − иммундық жауаптың эффекторлы тізбегі. Осы цитотоксикалық  Т − лимфоциттер  иммунды агрессияның нысанасына  (ісіктік және вируспен зақымданған жасушаларға) соңғы зақымдаушы соққыны  береді.  CD8 молекуласы  Т − киллер мен нысана жасушалардың байланысуы кезінде корецептор қызметін атқарады.

CD16+ лимфоциттер. Бұлар   инфекцияланған және ісіктік жасушаларға қарсы цитотоксикалық әсер көрсететін табиғи  киллерлер, олардың Т − киллерлерден айырмашылығы − нысана антигендерді спецификалық иммунды анықтай алмайды.  Табиғи киллерлер  нысана жасушаларды  қарапайым схема бойынша анықтайды, нысана жасушалардың  HLA I молекуласының экспрессиясының тоқтауы негізгі белгі болып табылады,  ал бұл белгі керісінше  Т − киллерлердің әсерінен қорғайды.

Табиғи киллерлер вирустық инфекцияның алғашқы кезеңдерінде өзбетімен  жұмыс жасайды, ал соңғы кезеңдерінде инфекцияға қарсы қорғанысқа цитотоксикалық Т − лимфоциттер көмекке келіп,  табиғи киллерлердің қателерін жөндейді. ТК − ның тапшылығы жиі респираторлық вирустық инфекциялардың дамуына, ісіктердің өсу қаупіне алып келеді.

CD22+ лимфоциттер. CD22  маркерін жетілген  В−лимфоциттер  экспрессиялайды.   Бұл көрсеткіш иммунитеттің гуморальды тізбегін сипаттайды.  В – лимфоциттер антиденелерді синтездей алмайды. Иммуноглобулиндерді  В − лимфоциттерден түзілетін плазмалық жасушалар өндіреді.  В−жасушалармен байланысты гуморальды иммунитеттің ақаулары өте сирек кездеседі, сондықтан жиі кездесетін гипоиммуноглобулинемия түрлері  көбінесе басқа себептерге  байланысты.

Иммунограмманың функциялық көрсеткіштері

Иммунограмманың барлық көрсеткіштерін  сапалық және сандық деп бөлуге болады. Осыған дейін сандық  көрсеткіштер туралы айтылып келді.  Сапалық көрсеткіштерге Т − және В − лимфоциттердің  бласттрансформация реакциясы (ЛБТР)  жатады.        Бұл реакцияның нәтижесі  иммунокомпетентті жасушалардың  пролиферациялық әлеуетін  потенциалын бағалауға  және  лимфоциттердің жеткіліксіз көбеюімен байланысты  иммунитеттің ақауларын  анықтауға мүмкіндік береді.

ЛБТР индукциялау үшін  лимфоциттер митозын тудыратын арнайы заттар қолданылады. Мұндай заттар митогендер деп аталады.  Т − және В − лимфоциттердің митогендері  әртүрлі болады.   Осылайша Т − лимфоциттерге митоген ретінде фитогемагглютинин (ФГА) және конканавалин А (Кон−А), ал  В − лимфоциттер үшін  бактериялардың  липополисахаридтері  қолданылады.  Практикада  иммундық компетентті жасушалардың  өздігінен жүретін және  митогендермен индукцияланған  пролиферативтілік белсенділігін анықтайды.  Алынған нәтижелердің  айырмашылығын есептей отырып,  лимфоциттердің пролиферативті мобильдігін – иммундық реакция бола қалған жағдайда көбею процесіне бейімділігін бағалаймыз.  Сол сияқты  лимфоциттердің функциялық қабілеттілігін  бағалау  үшін  адгезиялық молекулаларды (ІСАМ−1 немесе СD54) экспрессиялаушы  жасушалардың   санын анықтауға  болады. Иммундық жауаптың медиаторлары − қан сарысуының   цитокиндерін деңгейін анықтау  арқылы да функциональды сипаттама алуға болады.

Науқастың әртүрлі   цитокиндері  мөлшерінің  көрсеткіштерінің  кешені   оның цитокиндік бейінін құрайды.   ИЛ−1β, ФНО−α, ИЛ−8, ГМ−КСФ  деңгейі   туа біткен иммунитет  жасушаларының  функциялық  белсенділігін, ИЛ−2, ИФН−γ, ФНО−α, ФНО−β мөлшері бірінші типті   Т−хелперлердің функциялық  белсенділігін, ал ИЛ−4, ИЛ−5, ИЛ−6, ИЛ−13 – циоткиндерінің мөлшері 2-типті  Т−хелперлердің  әрекетін көрсетеді.       ИЛ−10  және ТФР−β  цитокиндерінің қабынуға қарсы  қасиеті бар,  олардың басым бөлінуі  иммундық жауаптың  аяқтаушы кезеңінде  байқалады.

Цитокиндік бейінді интерпретациялау кезінде  бірнеше принциптерді ұстану керек.

Біріншіден, әрбір көрсеткішті жеке бағаламай,  көрсеткіштер тобын кешенді бағалау керек. Бұл  бір цитокинді бірнеше жасуша өндіре алатындығымен байланысты.  Мысалы: ІНФ− α белсенді макрофагтардың да, бірінші типті   Т−хелперлердің де өнімі. Сондықтан да,  бір жеке көрсеткішті бағалай отырып,  иммунитеттің  қандай да бір тізбегінің белсенуін пайымдауға болмайды. Бірақ,  ІНФ− α−ның жоғарылауы ИЛ−1β және  ИЛ−8 –дің жоғары деңгейінде  және ИЛ−2  төмендеуімен болса, иммунитеттің туа біткен факторларының  басым екендігін айтуға болады.   Ал егер ІНФ− α−ның жоғарылауы  ИЛ‒2  және  ИФН‒γ−ның жоғары деңгейімен қатар,  ИЛ−1β төмендеуі   болса  − иммундық жауаптың  лимфоциттік  фазасының белсенгенін айтуға негіз бола алады.

Екіншіден, алынған зерттеулер нәтижелерін  жіті қабыну кезеңдеріне сәйкес бағалаған жөн. Осылайша, жіті қабыну процесінің алғашқы күндерінде немесе созылмалы процестің өршуі кезінде  иммундыға дейінгі цитокиндердің  (ИЛ−1β, ІНФ−α, ИЛ−8, ГМ−КСФ), күрт жоғарылауы қолайлы белгі, бірақ бұл көрсеткіштердің  ұзақ уақыт жоғарылауы аурудың ағымының қолайсыз екендігін көрсетеді. Реттеуші Т−хелперлер арқылы иммундық жауаптың арнайы (адаптациялық) фазасына ауысуда қиындықтар бар екендігін білдіреді. Қабыну процесінің  өршуі кезінде  қабынуға  қарсы цитокиндердің  (ИЛ−10, ТФР−β) уақытынан бұрын  өндірілуі патогеннің толық жойылмауына және инфекцияның созылмалы түрге айналуына алып келеді.

7 ‒ кесте. Қан сарысуындағы интерферондар деңгейі

Үшіншіден, цитокинді бейіннің  нәтижесін интерпретациялауда   аурудың клиникалық  көріністеріне, ПТР, микробиологиялық әдістері нәтижесіне қарай этиологиялық факторды ескеру керек. Мұнда  алдын ала иммунограмманың қандай сипатта (нейтрофильді−лимфоциттік, лимфоциттік және нейтрофильді) болатынын болжауға болады. Осылайша, иммундыға дейінгі цитокиндердің салыстырмалы түрде  ұзақ уақыт жоғары деңгейде сақталуы  бактериялық инфекция кезінде (нейтрофильді−лимфоциттік тип) байқалатын болса,   ал вирустық инфекция кезінде нейтрофильді фаза қысқа болғандықтан,  қолайсыз белгі болып  табылады.

Жоғарыда көрсетілген принциптерді иммунограмманың басқа да көрсеткіштерін интерпретациялауда  ұстанған жөн. Гипоиммуноглобулинемияның себептерін анықтай отырып,  В − лимфоциттердің мөлшері мен белсенділігін анықтаумен қатар, Т−лимфоциттердің де деңгейін анықтау керек. Т−лимфоциттер  В−лимфоциттердің керекті клонын таңдап, оларға ко−стимулдаушы сигнал береді, оған қоса фагоцитозды белсендіріп, антигенді презентациялауға ықпалын тигізеді, яғни Т−хелперлердің антигенге спецификалы клондары таңдалады.  Осылайша, антиденелердің жеткіліксіз өнімі фагоцитоздың төмендеуі және Т−немесе В−жасушалық жетіспеушілік салдарынан болуы мүмкін, сондықтан гипоиммуноглобулинемияның себебін кешенді түрде қарастыру керек.

Иммундық жауаптың кезеңдерін бағалау да маңызды. Вирустық инфекцияның ерте  кезеңінде табиғи киллерлердің (CD16+ лимфоциттер),  жоғарылауы байқалса, ал кейін  Т−хелперлердің   және  цитотоксикалық Т−жасушалардың (СD8+ лимфоцитов)  деңгейі жоғарылай бастайды. Егер ТК жоғары  деңгейі ұзақ уақыт сақталып, Т−киллерлердің мөлшері жоғарыламаса, инфекцияның созылмалы түрге айналуын, вирустық агенттің толық жойылмағандығын көрсететін өте жағымсыз белгі болып табылады.

Қабыну процесінің  этиологиясын бағалау да маңызды.  Егер науқаста  ПТР нәтижесі бойынша вирустық инфекция анықталып,  ал иммунограмма көрсеткіштері иммундық  жауаптың гуморальды (фагоцитоздың күшеюі, ұзақ уақыт нейтрофильді фаза, В−лимфоциттердің және антиденелердің  күрт жоғарылауы,  ЕК, СD4+ және  CD8+ жасушалардың салыстырмалы төмендеуі)    жолмен дамуын көрсетсе, онда  бұл иммунды коррекциялаушы терапия  жүргізуге көрсеткіш болады.

Иммундық реттеуші индекс. Иммунограмманың құрамына   CD3+CD4+  жасушаларының  CD8+ Т−лимфоциттерге  қатынасын көрсететін  иммундық реттеуші деп аталатын көрсеткіш кіреді. Бұрынғы уақытта CD3+CD8+ Т−лимфоциттер субпопуляциясының құрамына   иммундық жауапты тежеуші супрессор – жасушалар кіреді деп есептеген. Бүгінгі күні супрессор субпопуляциясының  жоқ екендігі, CD3+CD8+ Т−лимфоциттердің цитотоксикалық қасиеттері  бар екендігі анықталды. Осыған байланысты, иммундық реттеуші индекс өлшемін бағалаудың клиникалық мәні өзгерді.

Қазіргі кезде иммундық реттеуші индексінің  деңгейін  иммундық жауаптың кезеңдеріне сәйкес бағалайды.  Аурудың өршуі және клиникалық көріністерінің бәсеңдеу  кезеңдерінде т−хелперлердің пайыздық мөлшерінің  жоғарылауына байланысты  иммундық реттеуші индекс  жоғары деңгейге көтеріледі.  Реконвалесценция кезеңінде бұл көрсеткіштің мәні Т − киллерлер есебінен төмендейді. Мұндай заңдылықтардың бұзылуы  қоздырғыштың  эрадикациясының  толық болмауына байланысты иммундық реакцияның бейадекваттылығын және инфекцияның сақталу мүмкіндігін көрсетеді Жүктеме индексі. Е‒РТЛ – дың Е‒РТН− ға  қатынасын көрсетеді, мұндағы  Е−РТЛ− қой эритроциттерімен розеткатүзуші  Т−лимфоциттер, Е−РТН−осы сынамадағы розеткатүзуші нейтрофилдер.  Авторлардың айтуы бойынша (Лебедев К.А.) жүктеме индексі иммундық жүйенің компоненттерінің  байланысу деңгейімен өте күшті теріс  корреляциялық байланыста болады және қабынбалық  процестің күрделілігі туралы болжауға мүмкіндік береді.

Апоптозды  бағалау.   Иммундық компетентті жасушалардың  патологиялық апоптозы  иммундық бұзылыстардың қалыптасу механизмдерінің бірі болып табылады. Лимфоциттердің апоптозға жоғары дайындығын бағалау үшін   апоптоз рецепторларын  (Fas рецепторы  немесе  CD95) экспрессиялаушы  жасушалардың деңгейін   анықтайды.  Патологиялық апаптоздың нақты іске асуын  клиникалық аяқталмаған патологиялық процесс күйінде лимфоциттер деңгейінің  төмендеуімен немесе жетілген  Т−лимфоциттердің  (СD3+, СD3+СD4+, СD3+CD8+ Т−жасушалар)   азаюымен  анықтайды. Бұған қоса,  қабынуалды  лимфоциттік цитокиндердің мөлшері  төмендейді және қабынуға қарсы цитокиндер артады, әсіресе ИЛ−10 компенсаторлы сипатта болады.  Апоптозды зерттеу өте маңызды, өйткені иммуноциттердің бейадекватты бағдарламалы өлімі  ТЖ қалыптасуының механизмдерінің бірі болып табылады.

Аутоииммундық реакцияларға бейімділікті анықтау.  Иммундық жауаптың аутоиммунды бағытын сипаттайтын  көрсеткіштер  иммунограмманың бөлек  тобын   құрайды.  Иммундық бұзылыстар жағдайында  иммундық жүйенің  барлық  барлық функциясы бұзылады, оның ішінде  иммундық төзімділікті қалыптастыру қабілеті де. Мұның салдарынан  ИТЖ ауыратын науқастарда  иммундық  жауаптың аутоиммундық компоненттері  күшейеді. Сондай−ақ,  айналымдағы иммундық кешендердің  жоғарылауы, аутоантиденелердің жоғарылауы  (мысалы, РФ, миелинге қарсы, антинуклеарлы  және т.б.),  нейтрофилдердің аутосенсибилизациясының күшеюі байқалады.

Иммундық ақаудың  компенсациясы.  Иммунограмманы дұрыс  бағалау үшін, белгілі  бір иммундық факторлардың  бұзылысы кезінде  іргелес функцияларды атқаратын иммунитеттің басқа факторлары жоғарылауы мүмкін.  Бұл компенсаторлы механизм. Мұндай компенсаторлы механизмдердің болуы адекватты иммунотропты терапияның тиімді әсерін көрсететін  қолайлы фактор  болып табылады.  Керісінше, иммундық ақау бола тұра компенсаторлы механизмнің болмауы  процестің асқынғандығын көрсетіп,  болжамында қолайсыз белгі болады.  Қолайсыз болжам  иммундық жүйенің компенсаторлы қорының  таусылуымен байланысты.

Салдарлық иммундық тапшылық жағдайлардың қалыптасу механизмінің бастысы,   иммунитеттің  ұзақ уақыт  бұзылыста болуымен компенсаторлы механизмдердің таусылуы екенін  еске алайық.   Бұл  иммундық жүйенің  дисфункциялары бар науқастарды неғұрлым ерте анықтау керек екендігін көрсетеді.

Иммундық көрсеткіштердің  компенсаторлы мезанизмдерінің   көптеген мысалдарын көрсетуге болады. Осылайша, компенсаторлы механизмдердің біріне Т жасушалардың  (Т−киллерлер) жетіспеушілігі кезінде   табиғи киллерлердің  2−3 есе жоғарылауы болады. Табиғи киллерлер  цитотоксикалық т−лимфоциттермен ұқсас  қызмет атқаратын болғандықтан, т−киллерлердің фунцкияларының жетіспеушіліктерін компенсациялайды.

Бірақ, мұндай компенсация  толық  емес, вирустың эрадикациясын емес, оны тек тежеп қана қояды. Компенсаторлы реакцияның тағы бір мысалы ретінде  фагоцитоздаушы  жасушалардың миелопероксидазасының жетіспеушілігі бар науқастарда фагоцитоз көрсеткіштерінің жоғарылауын қарастыруға болады. Бұл кезде аталған ферменттің қатысуымен жүретін бос радикалдардың жеткіліксіз өнімі нейтрофилдердің жұту белсенділігінің күшеюімен компенсацияланады, бірақ бұл жұқпалы агентті тек уақытша ғана  тоқтатады.

Диссоциация  синдромы.  Иммунограмма нәтижелерін интерпретациялауда диссоциация синдромы – бір бірімен тығыз байланысты көрсеткіштердің  өзгерістері бағыттарының сәйкес келмеуі анықталуы мүмкін.  Диссоциация синдромы жасырын (тек функциялық деңгейде анықталатын)   иммундық ақауларды табуға көмектеседі.   Диссоциация синдромы ИТЖ бар науқастарға тән белгі.   Диссоциация әр түрлі иммундық көрсеткіштер арасында ғана емес,  жалпы қан анализі мен  иммунограмма арасында және  иммунограмма нәтижелері мен клиникалық көріністері арасында да кездеседі.   Вирусты нуклеин қышқылының құрамын  анықтайтын  ПТР − дың  сандық көрсеткіштерінің жоғарылауымен  қатар,   вирустарға  қарсы  арнайы антиденелердің деңгейінің жоғарылауы − диссоциацияның нақты мысалы болып табылады.

Теория жүзінде вирустарға  қарсы  спецификалы антиденелердің деңгейінің жоғарылауы вирус репликациясының төмендеуіне алып келуі керек. Бірақ, фагоцитоз бұзылысы салдарынан антигенді презентациялау төмендеп, вирустың берілген штаммына қарсы антиденелердің өнімі жеткіліксіз  болады. Бұл кезде серологиялық зерттеулер қалыптасқан антиденелердің жеткілікті спецификалылығын  көрсетуі мүмкін, бірақ мұндай зерттеулер белгілі типтің антигендерді анықтауға негізделген, сондықтан вирустың нақты бір штаммының антигендік спектрінің ерекшеліктері ескерілмейді.

Бактериялық патогенге иммундық жауаптың  лимофиттік фазасына ауысу кезінде қабынудың клиникалық регрессінің байқалмауы да  диссоциация болып табылады. Мұндай диссоциацияның себебі  лимфоциттердің функциялық белсенділігінің төмендеуімен, антиденелердің жеткіліксіз синтезімен, фагоцитоздың төмендеуімен  байланысты  болуы мүмкін. Диссоциацияның тағы бір мысалы:   вирустық инфекция бар екендігіне  қарамастан иммунограмма нәтижесі бойынша  иммундық жауаптың гуморальды бағытта дамуының белгілері анықталады.   Клиникалық, иммунологиялық  мәліметтер  және жалпы қан  анализі нәтижелері арасында  кездесетін көптеген диссоциация мысалдарын келтіруге болады.

8 ‒ кесте.  Жасушалық иммунитет көрсеткіштерінің өзгерісі

Диссоциация синдромы  ИТЖ белгісі екендігін және де зерттеулерді динамикалық түрде жүргізгенде, олардың нәтижелерін кешенді  бағалағанда анықталатындығын  атап  өту керек.

Қанның гемограммасы мен лейкограммасы

Медицинада қанның жасушаларын санау өте маңызды. Клиникада қан анализін анықтау барысында қанның химиялық құрамын, эритроциттер мен лейкоциттердің санын, гемоглобинді және эритроциттердің тұну жылдамдығын, эритроциттердің резистенттілігін анықтаудың ауруларға диагноз қоюда маңызы зор. Дені сау адамдарда қан жасушаларының саны (бір−біріне қатынасы) тұрақты, мұны гемограмма дейді. Қан гемограммасында лейкоциттер мен олардың түрлерінің алатын орны ерекше. Мұны лейкоциттік формула деп те атайды. 

Жалпы қан анализі нәтижелерін интерпретациялау принциптері

Жалпы қан анализі клиникалық иммунологтың  практикасындағы ең қолжетімді, іргелі  лабораториялық  зерттеулердің бірі  болып табылады. Жалпы қан анализі нәтижелерін  науқастың клиникалық−анамнездік белгілерімен сәйкестендіре  отырып, емдеу тәсілін  таңдауда, жүргізілген терапияның тиімділігін бағалауда, аурудың ағымын болжауда  өте құнды және пайдалы  ақпарат алуға болады.  Жалпы қан анализінің нәтижелері    арнайы  иммунологиялық зерттеулерді паралельді  жүргізгенде әсіресе құнды болады.

Эритроциттер.  Қандағы эритроциттердің қалыпты мөлшері  жасқа  және жынысқа байланысты. Ересек адамдарда  қанның қызыл денешіктерінің төменгі рұқсат етілген  деңгейі  4,5х10¹² (әйелдерде)  және  5,0х10¹²/  1 л (ерлерде).  Эритроциттер мөлшерінің  төмендеуі  анемияның бар екенін көрсетеді, бірақ гемоглобин концентрациясын анықтау  тиімдірек болып саналады, себебі эритроциттердің мөлшерінің төмендеуі  бір эритроциттегі гемоглобиннің артуымен компенсациялануы мүмкін.

Адам ағзасында әр түрлі себептерге байланысты пайда болған анемия, созылмалы гипоксиялық жағдайға байланысты салдарлық иммундық тапшылық тудырады. Макрофагтардың және нейтрофилдердің  микробоцидті мезанизмдері  оттегіге тәуелді, өйткені  оттегі молекулалары  күшті бос радикалдардың (синглентті оттегі,  гидроксильді  радикал, супероксиданион) және антимикробтық қосылыстардың  (гипохлор  қышқылы, азот оксиді, сутегі асқынтотығы) түзілу көзі екендігі белгілі.  Оттегі тапшылығы жағдайында  ағзадағы оттегіге тәуелсіз микробоцидті механизмдеріне (лизоцим, лактоферрин, дефензим, антинутриент) үлкен жүктеме болады, бұл  иммундық жүйенің антимикробтық потенциалының төмендеуін аздап қана компенсациялайды.    Осылайша, анемия кезінде  туа біткен иммунитеттің эффекторлы тізбегі ретінде фагоцитоз бұзылады, бұған қоса иммундық компетентті жасушалардың қатысуынсыз жүрмейтін цитоуыттылық  реакциясы да төмендейді. Лимфоциттер де  энергияны аэробты гликолиз бен үшкарбон қышқылдарының циклінен алатын болғандықтан  гипоксияға сезімтал келеді.

Анемияны көп жағдайда  салдарлық   иммундық тапшылықтың  себебі ретінде қарастырады. Иммундық тапшылық  аурулары тұжырымдамасын  жеке нозологиялық бірлік ретінде  қабылдау иммундық бұзылыстардың дамуындағы  анемияның алатын орны жайлы  жаңа көзқарасты  қалыптастырады.

Клиникалық манифестті иммундық  бұзылыс  эритроциттердің  жетілуінің бұзылыстарына, сондай–ақ олардың ыдырауының күшеюіне  әкелуі мүмкін.  ИТЖ кезіндегі тыныс алу жолдарының инфекцияларымен  (риносинуиттер, бронхиттер, отиттер, пневмониялар) манифестелетін  жиі дамитын анемиялар, гемоглобин деңгейінің төмендеуін ағзадағы иммундық бұзылыстардың салдары екендігін дәлелдейді.

Бүгінгі күні ИТЖ кезінде анемиялардың дамуының бірнеше  механизмдері белгілі.  Иммундық тапшылық жағдайында гемоглобин төмендеуінің бір себебі созылмалы гиперферритинемиямен (ИЛ−1β әсер) байланысты   ағзадағы темір қорының дұрыс таралмауы.

Созылмалы қабыну процесі кезінде көп  бөлінетін ИЛ−1β тарапынан  эритропроэзге супрессорлық әсері де анемияның себебі бола алады.  Сонымен қатар,  ұзақ уақыт антигендік жүктеме жағдайында көкбауырдың макрофагтарымен эритроциттердің ыдырауы күшейеді. Фагоциттер  эритроциттердің мембранасындағы патогендердің молекулалы  шаблондарын немесе антиденелердің Fc−фрагментін таниды. Бұл процесс гемофагоцитоз деп аталады (тінішілік гемолиз). Бір жағынан, антигендермен жүктелген эритроциттер комплемент немесе тромбоциттердің шабуылдаушы нысана жасушасына айналады. Мұндай жағдайда тамырішілік гемолиз болады. Гемолиздік бұзылыстардың  ИТЖ кезіндегі анемияның  клиникалық көрінісіне қосар  үлесі шектеулі. Бірақ, бұл патологиялық механизмдер анемиямен қатар жүретін ИТЖ−ның  клиникалық және лабораториялық белгілерін (тері жабындыларының субиктериялығын және  гипербилирубинемияны) түсіндіреді.

Сонымен, ИТЖ жағдайында анемияның дамуының патогенездік буындары ‒ темірдің салыстырмалы жетіспеушілігі (теміржетіспеушілікті анемия), эритропоэзге тікелей супрессиялық  әсер (гипопластикалық анемия),   эритроциттердің ыдырауының күшеюі (гемолиздік анемияға ұқсас) жатыр.

ИТЖ кезінде анемияны емдеу.  Анемияны емдеуде  қолданылатын  темір препараттары  ИТЖ кезінде толық әсер бермейді.  ИТЖ кезінде  темір препараттарын парентералды түрде енгізуге болмайды, өйткені гемосидероз қалыптасу каупі жоғары.  Қантүзілу мен қаныдырау бұзылыстарының кешенді  сипатына қарай, мұндай анемияларды кешенді түрде емдеу керек. Бұл жағдайда иммунотропты препараттар шешуші рөлді атқарады. Оларды  иммундық  бұзылыстың  түріне қарай  моно немесе   құрама  терапия ретінде  қолданады.  Егер анемияның себебі  қабынуалдылық цитокиндер әсерінен эритропоэздің тежелуі болатын болса,  эритропоэтинді препараттарды қолдану керек (мысалы, рекорман).  Алдымен белсенді қабыну процесін  иммунотропты, антимикробты, қабынуға қарсы препараттармен белсенді қабыну процесін басып алу керек.

Клиникалық манифестті гемолиз жағдайында   эритроциттердің адсорбциялаушы мембранасының  «тазаруын»  дезинтоксикациялаушы препараттар камтамасыз етеді.    Мұнда  энтералды (энтеросгель, силикс) және парентералды (коллоидтар, кристаллоидтар) дезинтоксикациялаушы препараттар қолданылады.  Ауыр анемия кезінде (гемоглобин деңгейі 75 г/л төмен болса) жуылған, мұздатылған  эритроциттерді инфузиялауға болады, бірақ ИТЖ кезінде мұндай жағдайлар сирек кездеседі.

Тромбоциттер. Тромбоцитопения − туа біткен  иммунодық тапшылық ауруы, Вискотт − Олдрич  синдромының көрінісі бола алады.  Тромбоцитопениядан басқа,  классикалық триадаға экзема және иммундық бұзылыстардың клиникалық белгілері кіреді.    Пробандтың генеалогиялық мәліметтерін қарағанда ауру  кейбір ұрпақтарда   терілік және иммундық бұзылыстарсыз, тек тромбоцитопения түрінде өтуі мүмкін екендігі анықталады.

Тромбоциттер − ағзаның туа біткен резистенттілігінің маңызды  факторы және әр түрлі инфекциялық агенттерден қорғануына белсенді қатысады.   Бірақ, бұл  дерек дәрігерлер арасында кең тарамаған. Тромбоциттер патогендерді  антиденелердің Fc−фрагменті  және  комплементтің  C1q−компоненті арқылы таниды.Танылған патогендерді тромбоциттер  протеолиздік ферменттерді және бос радикалдарды өндіру арқылы жояды.

ИТЖ кезінде  тромбоцитопения айналымдағы иммундық кешендердің көп түзілуіне байланысты тромбоциттердің шамадан тыс  жұмсалуынан  болуы мүмкін.    Сонымен,  тромбоциттер деңгейінің төмендеуі ИТЖ ауруларының  лабораториялық критериі  бола алады.  ИТЖ кезінде тромбоцитопения клиникасында  тері мен сілемейлі  қабаттарда  геморрагиялық бөртпелер  (петехиялар, экхимоздар) болады.  Мұндай клиникалық көріністер бронхит, отит, пневмонияның кезекті асқынуы кезінде  байқалады  және иммундық бұзылыстардың  толық немесе толық емес ремиссиясында азаяды немесе  мүлдем болмайды.  Бір жағынан  тромбоцитопения немесе тромбоцитопатия  негізіндегі гематологиялық аурулар  (мысалы, Верльгоф немесе Гланцман ауруы) иммундық бұзылыстармен қатар жүреді және оларды салдарлық иммундық тапшылық деп интерпретациялау керек.

Лейкоциттер.    Лейкоциттер немесе қанның ақ түйіршіктерінің адамның қанындағы орташа саны 4−9 х 10⁹/л, эритроциттерден 1000 есе аз. Лейкоциттер қан ағымы мен лимфа сұйығында қозғалмалы, қантамырлар қабырғасы арқылы мүшелердің тіндеріне өтіп қорғаныс қызметін атқарады. Морфологиялық ерекшеліктеріне және биологиялық маңызына қарай лейкоциттер 2 топқа жіктеледі:түйіршікті немесе гранулоциттер және түйіршіксіз агранулоциттер болып бөлінеді.

Басқаша жіктелуін қарастырсақ лейкоциттердің ядросының формасына қарай домалақ және сопақ сегменттелмеген, ядролары мононуклеарлы лейкоциттер, ал ядроcы бірнеше сегменттелген  − сегментті ядролық лейкоциттер деп аталады.

Қанды Романовский − Гимза әдісімен (қышқыл эозин және негіздік азур ІІ) бояйды. Эозинмен ашық қызыл түске боялғандарды  эозинофилдер немесе оксифилдер немесе ацидофилдер, ал егер азур−ІІ көкшіл−қызыл түске боялса базофилдер немесе азурофилдер деп аталады.   Осыған байланысты гранулоциттердің нейтрофильді, эозинофильді және базофильді түрлерін ажыратады. Ал түйіршіксіз − агранулоциттер лимфоциттер мен моноциттерге жіктеледі. Аталған лейкоциттік жалпы қандағы мөлшерін қанның лейкоциттік формуласы немесе лейкограмма дейді. Жалпы лейкоциттердің адам қанындағы саны мен пайыздық қатынасы өте құбылмалы. Көптеген ауруларда, адамның ішкен тағамына, істеген жұмысына қарай оның саны өзгеріп отырады. Сондықтан,  қан анализін тексеру арқылы көптеген ауруларды емдеп,  оларға диагнозға болады.

Лейкоциттер белсенді түрде қозғалады. Қантамырлар қабырғасындағы  эндотелиоциттердің арасынан өтіп, эпителийге, одан базальдық мембранаға, оны қоршаған негізгі зат арқылы дәнекер тініне өтіп отырады.
Лейкоциттер хемотаксис химиялық қоздырғыш болып табылатын тін өнімдерінің қалдықтарына, бактерияларға қарай қозғалады. Лейкоциттердің ең негізгі функцияларына микробтарды фагоцитоз әдісімен жою, иммундық реакцияларға қатысу  кіреді.

Гранулоциттер немесе түйіршікті лейкоциттер

Бұл топқа  нейтрофилдер, эозинофилдер, базофилдер жатады. Олар сүйектің қызыл кемігінде түзіледі, цитоплазмасында арнайы бояумен боялатын көптеген  түйіршіктері және сегменттелген ядролары бар. 

   Нейтрофильді гранулоциттер – саны жағынан ең көп, лейкоциттердің 48−78% құрайды. Ядросында 3−5 сегменттері болады. Нейтрофилдер пісіп жетілу мерзіміне байланысты бірнеше топқа бөлінеді: жас, таяқша ядролы және сегментті ядролы нейтрофилдер. Лейкоциттердің жас түрі мен таяқша ядролары әлі пісіп жетілмеген жас жасушалар болып саналады. Жас түрінің мөлшері қанда 0,5%−дан аспайды, не болмауы да мүмкін, ал таяқша ядролысы 1−6%, пішіні «S» әрібі тәрізді болып келген ядросы бар. Лейкоциттердің соңғы екі түрі көбінесе қанды көп жоғалтқанда және қабыну процестерінде кездеседі.

Нейтрофилді лейкоциттердің цитоплазмасында екі түрлі: арнайы және азурофилді түйіршіктері болады. Арнайы түйіршіктері майда, ашық түсті, саны көп, құрамында бактериостатикалық және бактерицидті заттары лизоцим, сілтілі фосфатаза мен лактофферині бар. Лизоцим бактерияның қабырғасын бұзатын фермент болып табылады. Лактоферрин темір ионымен байланысып,  бактерияларды өзіне жабыстыратын қасиетке ие.

Азурофильді түйіршіктер ірі, көгілдір−қызыл түске боялады. Бұларда біріншілік лизосомалар болып табылатын, құрамында лизосомалы ферменттері бар лейкоциттер. Жалпы нейтрофилдердің қызметі микроорганизмдерді  фагоцитоз әдісімен жояды. Сондықтан, бұларды макрофагтар дейді. Сау адамда фагоцитоз процесіне қатысатын нейтрофилдердің мөлшері 69−99%, бұл көрсеткішті нейтрофилдердің фагоциттік  белсенділігі дейді. Нейтрофилдер 5−9 тәулік тіршілік етеді.

Нейтрофилді гранулоциттер фагоцитоз және цитоуыттылық қызмет атқарады, Романовский – Гимза әдісін қолдана отрырып, бейтарап бояғыштармен боялуына  байланысты осындай атауға ие болды.  Нейтрофилдер фагоциттік белсенділігі бойынша макрофагтардан әлсіз, олар тек ұсақ заттарды ғана  фагоцитоздайды, сондықтан оларды кейде  микрофагтар  деп атайды. Бос патогендерді жою үшін тінаралық сұйықтыққа  агрессиялаушы факторларды секрециялау  − оларға тән қасиет. Патоген түскен жерге нейтрофилдер ең  бірінші келеді. Осы жасушалардың іс әрекетінің арқасында  қабынудың алғашқы кезеңдерінде  гипертермия мен интоксикацияның   дамуы жүреді, және де іріңді экссудат қалыптасып, қабыну ошағының айналасы шектеледі.

Нейтрофилдер деңгейінің  төмендеуі нейтропения, ал жоғарылауы нейтрофилез  деп аталады.

Нейтропения. Нейтропения абсолютті немесе салыстырмалы болуы мүмкін.  Егер нейтрофилдердің пайыздық  мөлшері олардың абослютті мөлшерімен  қатар төмендесе,  абсолютті нейтропения деп атайды.  Егер пайыздық саны төмендеп, ал абсолютті мөлшері  қалыпты немесе жоғарылаған болса, салыстырмалы нейтропения болады. Абсолютті нейтропения иммунитеттің  фагоциттік тізбегінің жетіспеушілігінің клиникалық белгісі болуы мүмкін. Осыған байланысты емдік шаралар  нейтрофилдердің пісіп жетілуіне, пролиферациясына,  белсенуіне бағытталуы  керек. Салыстырмалы нейтропения иммунитеттің басқа тізбегінің бұзылыстарының салдарынан  болуы мүмкін және  оның пайда болу себептерін тереңірек зерттеу керек.

Қабынудың  алғашқы кезеңдерінде  айналымдағы жасушалардың көп бөлігінің    қабыну ошағына  кетуіне байланысты  нейтропения пайда болуы мүмкін.     Мұндай жағдайда нейтрофилдер мөлшерінің транзиттік төмендеуі патологиялық болып саналмайды. Кейін мұндай нейтропения   арнайы цитокиндердің әсерінен  қызыл сүйек кемігінде нейтрофилдердің түзілуінің  күшеюімен компенсацияланады. Арнайы цитокиндер  гранулоциттік және гранлоциттік макрофагтық колония стимулдаушы факторлар деп аталады. Бұл цитокиндердің негізгі көзі – белсендірілген нейтрофилдер. Диагностикалық қателік жібермес үшін  транзиттік нейтропения анықталған жағдайда  жалпы қан анализін динамикада жүргізу керек.  Нейтропения қызыл сүйек кемігінің  гипопластикалық жағдайларының:   ілкі−  аутоиммундық немесе салдарлық  −  экзогенді,  эндогенді  (бауыр, бүйрек жеткіліксіздігі, қант диабеті) қосылыстар әсерінің салдарынан болуы мүмкін. Нейтропения  сүйек кемігіне   сәулелердің әсер етуінен де дамуы мүмкін. Нейтропенияның тағы бір маңызды  себебі  гельминтоздар, олар  токсикалық әсер етуімен қатар, қан түзілу процессіне тежеуші әсер көрсетеді.

ИТ жағдайында  нейтрофилдердің  жеткіліксіз белсенуі     колония стимулдаушы факторлардың жеткіліксіз өніміне, нәтижесінде  бейадекватты миелопоэзге әкеледі.   Инфекцияланған  ағзада  қажетті көлемде жасушалар өнімін қамтамасыз ете алмайды.   Бұл кезде  қызыл сүйек кемігінің ілкі зақымданбауы мүмкін. ИТЖ  ремиссиясы кезінде нейтрофилдер мөлшері қалыпты  болады, бірақ  инфекция жұқтырғанда нейтропения күрт жоғарылайды. Мұндай науқастардың нейтрофилдерінде миелопероксидазаның  (микробтарға қарсы бос радикалдарды  түзуші  фермент) белсенділігі жеткіліксіз болады, адгезиялық молекулалардың (мысалы, CD54),  экспрессиясының төмендеуі, хемотаксистің  әлсіздігі байқалады.

Салыстырмалы түрде қалыпты  жағдайда  компенсаторлық механизмдер  нейтрофилдердің қажетті деңгейін қамтамасыз етеді.  Бірақ,  қабыну жағдайында, нейтрофилдерге қажеттілік артқанда  оң кері байланыс механизмдерінің жеткіліксіздігі  адекватсыз миелопозге және нейтропения қалыптасуына әкеледі.  Иммунитеттің  күрделі бұзылыстары кезінде нейтропения  ИТЖ − ның ремиссиясы кезеңінде де байқалады, аурудың қайта өршуінде  агранулоцитозға ( 1,0х10⁹/ 1 л қанда ) дейін жетеді.

Нейтропенияның болуы  инфекциялық процестің клиникалық көрінісіне айтарлықтай үлес қосады. Қабыну ошағында некроздық өзгерістер, іріңді экссудат аз мөлшерде қалыптасады, ошақ көлемі бойынша тез ұлғаяды, шекарасы айқын емес болады. Сондықтан, нейтропения кезінде  инфекцияның  ағзаға жайылу қаупі  туындайды. Бұған қоса,  сипатты температуралық реакция байқалмайды немесе көлемі бойынша үлкен қабыну  ошағында субфебрилитетпен  ғана шектеледі.

Инфекцияның белсенділігіне қарамастан,  науқастардың жалпы жағдайы қанағаттанарлық болады, өйткені интоксикациялық синдром (әлсіздік, бас ауру, артралгия, миалгия) қалыптаспайды.  Бұл процесті   түсіндіру үшін   интоксикациялық синдром  белсенді нейтрофилдерден бөлінетін  қабынулық цитокиндердің (ИЛ−1β, ФНО−α, ИЛ−6, ИЛ−8, ГМ−КСФ ижәне т.б. ) әсерімен байланысты екенін ескеру  керек.

Циклді нейтропения деп аталатын  туа біткен ИТЖ  кезінде  нейтрофилдердің мөлшері  күрт, агранулоцитозға дейін  азаяды. Бұл ауру әр түрлі жерлерде  іріңді − некроздық қабынумен сипатталады.  Кейде клиникалық көріністері  уақытша  (нейтропенияның ремиссиясы) бәсеңдейді. Отбасылық қатерсіз  тұқымқуалаушы нейтропения болуы да мүмкін, бұл кезде нейтрофилдер деңгейі аса төмендемейді.

Нейтропенияның болуы  ЖРВИ ауруларға  сезімталдылықты  жоғарылатпайтынын ұмытпау керек, өйткені вирустық патогендерден қорғану  басқа иммунды механизмдер арқылы жүзеге асады. Нейтропения сілемейлі қабаттардың резистенттілігінің  төмендеуіне алып келмейді, өйткені  сілемейлі қабаттардың қорғанысы  негізінен  физикалық−химиялық факторлармен, секрециялық  иммуноглобулинмен және макрофагтармен қамтамасыз етіледі.

Нейтрофилдер   жергілікті қорғаныс механизмдері жеткіліксіз болатын және  иммунитет жүйесін іске қосу керек болған  төтенше  жағдайларда  жауап беруші жасушалар болып саналады.   Осыған байланысты белгілі бір уақыт көлемінде аз мөлшердегі нейтропения  клиникалық түрде байқалмайды. Науқастың  өзін қанағаттанарлық сезінуі және клиникалық белгілерінің айқын болмауы, оның  дәрігерге қаралуын кештеді. Науқасты әлсіздіктен гөрі,  іріңді−некрозды процестің тез таралуы жиі мазалайды.

Нейтропенияның  классикалық белгілері  –  іріңді−некрозды  ангина, гингивит, стоматит. Ауыз қуысының сілемейлі қабаты  микробтардың  түсетін қақпасы болғандықтан, осы жерде нейтрофилді гранулоциттердің  антимикробты қорғаныс жасау қажеттілігі туындайды.  Жіті лейкоздар  клиникасы  жиі  нейтропениямен  басталады.  Бірақ, ИТЖ−мен қабаттасқан нейтропения кезінде жіті лейкоздағыдай сілемейлі  қабаттарда некрозды қабыну ошақтары қалыптаспайды. Бұл иммундық жүйенің бір тізбегінің жетіспеушілігі кезінде  иммунитеттің басқа факторларының күшейтілген әрекетімен түсіндіріледі, ал  жіті лейкоз кезінде қанның барлық функциялық жасушаларының деңгейі  төмендейді.

Нейтропенияның алғашқы көрінісі ретінде  уретрит немесе  цистит сирек кездеседі. Аурудың өршуі және ауыр иммундық бұзылыстар кезінде   некрозды колит, флегмоналар, артриттер, остеомиелиттер, сепсис, ішкі мүшелердің  метастазды қабынулық зақымдануы байқалады.  Ішкі ағзалар зақымданғанда   некроздық өзгерістердің басым болуына және  қабыну ошағының  шектелмеуіне байланысты ағза жеткіліксіздігінің белгілері тез дамиды.

Нейтропенияның  клиникалық көріністері  макрофагтардың қалыпты  функциясының есебінен  бәсеңдеуі мүмкін, өйткені бұл жасушалардың функциялары  ұқсас.  Мұндай жағдайда қабынудың ерте фазасында  қабыну ошағы тез дамып,  жергілікті процесс тұрақтанады (макрофагтар нейтрофилдерге қарағанда қабыну ошағына кешігіп барады). Интоксикациялық синдром мен гипертермия белгілері кешірек дамиды, бұл қабынудың клиникалық көрінісіне спецификалық сипат береді. Иммунологиялық компетентті адамдарда қабыну процессінің жалпы белгілері бірінші қалыптасады,  содан кейін жергілікті зақымдану белгілері дамитынын еске түсірейік.  Бірақ,  практикада  ИТЖ−мен ауыратын науқастарда  нейтрофилдер мен макрофагтардың  функциялық белсенділігінің қабаттасқан  бұзылыстары жиі кездеседі, өйткені бұл жасушалар метаболизмі және агрессия  факторларының қалыптасу механизміне қарай ұқсас. Мысалы,  тұқым қуалаушы  немесе жүре пайда болған миелопреоксидаза ферментінің  ақауы кезінде  макрофагтың да, нейтрофилдердің де  микробоцидтік қызметі төмендейді.

Нейтрофилёз. Нейтропения сияқты нейтрофилёз  да  абсолютті және салыстырмалы болады. Жіті қабыну процесі кезінде иммундық жүйенің функциялық толық жағдайында  абсолютті нейтрофилез бастапқы кезеңде  лейкоцитоздың негізгі себебі болып табылады.  Сонымен қатар нейтрофилездің айқындылығы  қабыну реакциясының  интенсивтілігінің көрсеткіші болады. Жайылмалы бактериялық инфекция кезінде (мысалы, пневмония)   төмен нейтрофилез ИТЖ−ның лабораториялық белгісі  болуы мүмкін. Осылайша бактериальды патогендерге адекватты  иммундық жауап бергенде нейтрофилдер деңгейінің  жоғарылауы  аурудың клиникалық көрінісінің  айқын болуымен қатар жүреді.

Қабынудың соңғы кезеңдерінде  лимфоциттер есебінен лейкоцитоз дамиды.  Осылайша  қабынудың ерте кезеңіне нейтрофилді лейкоцитоз, ал соңғы кезеңдеріне лимфоциттік  лейкоцитоз тән. Мұндай заңдылық жасушасыртылық  бактериялық (стафилококк, стрептококк, протей, ішек таяқшасы және т.б.)  агенттерді жұқтырғанда сақталады. Бұл лабораториялық заңдылық бұзылысы  иммундық ақаулардың  белгісі болуы мүмкін.  Ұзақ уақыт сақталатын нейтрофилез  лимфоциттік  тізбектің жетіспеушілігін (мысалы, т − лимфоциттердің функциялық белсенділігінің төмендеуі) көрсетеді.

Созылмалы нейтрофилез лимфоциттік тізбектің  (т − лимфоциттердің функциялық белсенділігінің  төмендеуі) жетіспеушілігін көрсетеді, иммундық жауаптың арнайы деңгейіне өтуі баяулайды. Вирустық, микоздық, жасушаішілік  бактериялар (туберкулез микобактериясы), сол сияқты  микоплазма, хламидиялық жұқпалар кезінде  қорғаныс ретінде моноциттер (макрофагтар) және лимфоциттер  маңызды қызмет атқаратын болғандықтан, нейтрофилді фаза айқын болмайды.

Нейтрофилдер формуласының ығысуы. Қабыну кезінде нейтрофилдерге сұраныс көбейгендіктен, қанға бұл жасушалардың  жетілмеген түрлері  − жас және таяқшаядролы гранулоциттер түседі. Бұл лабораториялық   феномен нейтрофилдер  формуласының  солға ығысуы деп аталады.  Мұндай ығысу қабыну реакциясының интенсивтілігін көрсетеді, ығысу  неғұрлым айқындалған болса, соғұрлым қабыну  реакциясы  интенсивті  жүреді.

Массивті бактериялық инфекция (мысалы, пневмония)  кезінде нейтрофилді формуланың солға қарай сәл ығысуы иммундық бұзылыстың бар екендігін көрсетеді  және науқасты иммунологиялық тексеруден өткізуге  көрсеткіш болады.  Егер метамиелоциттер мен  промиелоциттер деңгейіне дейін ығысу  болса, лейкемоидты реакциядан  ажырату  үшін гематологпен кеңесу керек.

Кей уақыттарда керісінше жағдай болуы мүмкін,  нейтрофилдердің жас түрлерінің мөлшері азайып, нейтрофилдер формуласының оңға қарай ығысуын көрсетеді. Бірақ,  практикада мұндай ығысуды анықтау қалыпты   жағдайда да нейтрофилдердің жас түрлерінің мөлшерінің төмен болуына байланысты қиынырақ.

Нейтрофилдер формуласының оңға ығысуы  сүйек кемігінің гипорегенераторлы жағдайын  көрсетеді және сәулеленуден кейінгі  немесе аутоиммунды табиғатты  гипопластикалық анемия, сол сияқты В12 витаминінің тапшылығы  кезінде байқалады.

Эозинофильді гранулоциттер. Жалпы лейкоциттердің 0,5−5%, ядросының  диаметрі  12−14 мкм,  көбінесе 2 сегменттен тұрады, цитоплазмасында Гольджи аппараты, аздаған митохондриялары болады. Эозинофилдердің плазмалеммасының астында актин филоменттері орын алады. Цитоплазмасындағы түйіршіктері азурофильді (ілкі), эозинофильді (салдарлық) болып бөлінеді. Бұл түйіршіктердің негізін лизосомалар түзеді де, құрамында электрондық − тығыз гидролиздік ферменттер болады. Ал арнайы эозинофильді түйіршіктерінің диаметрі 0,6−1 мкм болып келген, кристаллоидты құрамында негізгі белоктар, оның ішінде аргинин және лизосомалы гидролиздік ферменттер мен пероксидаза болады. Эозинофилдердегі кристаллоидты түйіршіктері антипаразиттік қызмет атқарады. Эозинофилдің цитолеммасында «Е» иммуноглобулинге Ғс − рецепторы болады да, бұл аллергиялық реакцияға қатысады. Эозинофилдер гистаминнің метаболизміне қатысып, оның қандағы мөлшерін төмендетеді. Гистамин болса қантамырлар қабырғасының өткізгіштік қасиетін жоғарылатып, кейде тіндерде ісіктің болуына себепші болып, тіпті ағзаның тіршілігін жоюға дейін барады. Ағзада болатын күйзеліс реакциялары кезінде саны азаяды. Эозинофилдер қан ағымында 12−сағаттай болып, сосын тіндерге өтіп кетеді.

Эозинофилдер   нейтрофилді   гранулоциттер тәрізді фагоцитоздаушы және  цитоуытты жасушалар болып табылады.  Бірақ, бұл лейкоциттердің қызметі арнайы сипатта,  сілемейлі қабаттардың  иммундық жүйесінің функцияларымен тығыз байланысты.  Сілемейлі  қабаттардың  иммундық механизмдерінің бірі мес жасушалардың іс −әрекетімен жүзеге асырылатыны белгілі. Эозинофилдер патогенге тікелей зақымдаушы әсер етуімен  қатар, осы механизмнің  гипреактивациясының алдын алып, реттеп отырады. Бұл үшін  эозинофилді гранулоциттер мес жасушалардың  биологиялық белсенді заттарының ингибиторы болып табылатын агенттерді (гистаминаза, фосфолипаза Д, арилсульфтаза В) өндіреді.  Эозинофилдер тапшылығы немесе  функциялық жеткіліксіздігі жағдайында мес жасушалардан бөлінетін гистамин әсерінен болатын экссудациялық  өзгерістер айқынырақ және ұзақ уақыт болады.

Эозинофилдердің ең негізгі функцияларының бірі – антипаразиттік,  ішек құрттары (гельминтоз, шистосомоз) пайда болғанда  саны көбейіп, құрттардың жұмыртқаларын жояды. Эозинопения жағдайында көрсетілген патогендердің агрессиясы басымырақ болып, спецификалық терапияға  төзімдірек болады. Сонымен, гельминтоздар кезіндегі эозинофилия аллергиялық реакциялардың белгісі емес,  керісінше антигельминтті  иммунитеттің кернеулігін көрсетеді. Әсіресе, эозинофилияның жоғары мәні гельминттердің дамуының тіндік фазасында, аскаридоз жағдайындағы  Леффлер синдромында (аскарида дернәсілдерінің  дамуынан пайда болған жылжымалы өкпе  инфильтраттары) жиірек кездеседі. Бұл жағдайда эозинофилдер ең негізгі фагоцитоздаушы жасушалар болып саналады. Осылайша,  эозинопения кезінде иммундық жеткіліксіздік жағдайы қалыптасуы мүмкін. Массивті гельминті инвазия кезіндегі эозинопения   иммундық тапшылық ауруының белгісі болып табылады.

Эозинофилдердің  иммундық жауаптағы маңызына көптеген клиницистер назар аудармайды. Эозинофилияны  тек патологиялық белгі деп қарастыру қате. Эозинофилия қандай да болмасын  қабыну процесінің серігі,  қабынудың соңғы кезеңдерінде пайда болып, аурудың оң динамикасының белгісі болып табылады. Қабынудың алғашқы кезеңдерінде керісінше  эозинопения немесе анэозинофилия  байқалады. Бұл феноменді  айналымдағы эозинофилдердің қабыну ошағына қарай  таралуымен және глюкокортикоидтардың әсерімен түсіндіруге болады. Қабынудың бастапқы кезінде глюкокортикоидтардың деңгейі айтарлықтай жоғарылап, ағзаға күйзеліс факторы ретінде әсер етеді. Осылайша,  иммундық жауаптың ерте кезеңдерінде  эозинопения, ал рекновалесценция кезеңінде эозинофилия  болады.

Аллергиялық аурулар  (бронх демікпесі, поллиноз, атопиялық дерматит)  кезінде  эозинофилия міндетті түрде кездеседі, бірақ  аллергиялық аурудың дамуы  эозинофилдердің санының артуына байланысты емес екендігін түсіну керек.  Керісінше,  эозинофилді гранулоциттердің санының артуы атопиялық реакцияның ерте фазасының  регресін тудырады, ал бұл фаза клиникалық жағынан аса қауіпті, өйткені шұғыл жағдайлардың туындауына себеп болады.

Жалпы  қан анализін интерпретациялау  кезінде  эозинофилияның конституциялы түрі бар екендігін  ұмытпау керек. Кейбір адамдарда эозинофилдердің деңгейі  қалыптыдан жоғары болады және мұндай пациенттерде ешқандай клиникалық  шағымдары болмайды.

Базофильді гранулоциттер. Жалпы лейкоциттердің  0−1% құрайды, д−11−12 мкм. Сегменттелген ядросы (2−3) бар, цитоплазмасында жасуша органеллаларының бәрі де кездеседі, ал ерекшеліктеріне олардың өте ірі метахромды боялған түйіршіктерінің (0,5−1,2 мкм) болуы жатады. Базофильдердің түйіршіктерінің құрамында гепарин, вазоактивті гистамин, бейтарап протеазалар мен энзимдер болады. Базофильдердің демікпе, анафилаксия, бөртпе тері ауруларында дегрануляциясы байқалады. Базофильдер сүйек кемігінде түзіледі де, қан ағымында шамамен 1−2 тәуліктей болып, тіндерге таралады. Базофильдер ағзада иммундық және аллергиялық реакцияларға қатысады. Сонымен бірге, базофильдер қан ұю мен қантамырлар қабырғасының өткізгіштігін де реттейді.

Базофилді гранулоциттер функциялық белсенділігі жағынан  мес жасушаларға ұқсас. Мес жасушалар арқылы іске асатын  эффекторлық механизм белсенгенде, базофилдер  активтеніп, қабыну ошағына жылжиды және гистамин мен басқа да биологиялық белсенді заттарды  бөледі. Базофилдердің  мес жасушалармен функциялық  ұқсастығы  олардың эозинофилдермен бірігіп қызмет жасауына байланысты болады.  Сондықтан,   бұл көрсеткіштер синхронды өзгерістерге ұшырайды. Осылайша,  анбазофилия (базофилдердің мүлдем болмауы) қабынудың ерте фазасының белгісі болып табылып, анэозинофилиямен қабаттасады. Бұл өзгерістердің  әлі клиникалық белгілері жоқ бастапқы кезеңде пайда болуы  диагностикалық маңызды боп саналады.

Базофилдердің деңгейі  клиникалық көріністер  басылғанда қалыпқа келеді, ал эозинофилдер мөлшері синхронды жоғарылайды. Бұл  болжамы жағымды белгі болып табылады. Базофилия созылмалы лимфолейкоз кезінде кездеседі, сондықтан бұл көрсеткішті анықтағанда гематологиялық ауруға күманданғанда үлкен жауапкершілікпен қарау керек.

Агранулоциттер немесе түйіршіксіз лейкоциттерге лимфоциттер мен моноциттер жатады. Олардың ерекшелігі цитоплазмасында түйіршіктер болмайды және ядросы сегменттелмеген.

Лимфоциттер. Жалпы лейкоциттердің ішінде ересек адамның қанында 20−30% құрайды. Лимфоциттер көлеміне байланысты үш топқа: кіші, орташа, ірі болып жіктеледі. Ірі лейкоциттер жаңа туған сәби мен жас балалардың қанында кездеседі. Ересек адамдарда болмайды. Лимфоциттердің қай түрі болмасын оларға жақсы боялған  ірі, әрі дөңгелек пішінді гетерохроматинді ядросымен оны қоршаған сақина тәрізді цитоплазмасы тән. Кейде цитоплазмасында азурофильді аздаған ғана түйіршіктер де кездеседі.

Кіші лимфоциттердің цитоплазмасында везикулалар, лизосомалар, бос рибосомалар, полисомалар, Голджи аппараты т.б. болады. Бұлар: ашық және күңгірт түсті болып та жіктеледі. Кіші күңгірт түсті лимфоциттердің цитоплазмасы электронды тығыз базофильді боялған, цитоплазмасында өте көп рибосомалар болады.

Орташа лимфоциттер жалпы лимфоциттердің 10−12% құрайды,  ядросы дөңгелек, кейде бұршақ тәрізді болып келеді. Ядродағы хроматині сирек орналасқан, ядрошығы жақсы көрінетін лимфоциттер. Құрамында жасушаларға тән органеллаларының барлығы бар. Жалпы лимфоциттердің ішінде адамға тән аздаған лимфоплазмоциттер де кездеседі. Ерекшелігі: ядро маңында шоғырлана орналасқан түйіршікті эндоплазмалық тордың түтікшелері болады. Лимфоциттердің ең негізгі қызметі бұлар ағзада иммундық реакцияларға қатысады.

Лимфоциттердің арасынан үш түрлі функциялық топтарын  ажыратуға болады. Оларға  В ‒ және Т−лимфоциттері мен лимфоциттердің «нөлдік» түрлері жатады. Лимфоциттердің соңғы нөлдік түрінде, В және Т−лимфоциттерде болатын плазмолеммасында маркерлері болмайды, сондықтан бұларды лимфоциттердің әлі нақтыланбаған резервтік популяция қорына жатқызады.

Т−лимфоциттер, жалпы лимфоциттердің ішіндегі ең көбі − 70, В − лимфоциттерден Т−лимфоциттердің ерекшелігі − бұлардың плазмолеммаларында  иммуноглобулинді рецепторлары болады да,  бұлар өте төмен болады. Керісінше, Т−лимфоциттерде өзіне тән антигендерді тани біліп, олармен байланысатын арнайы рецепторлары үнемі ағзадағы жасушалық иммунитетке қатысады. Т−лимфоциттер лимфокиндерді синтездеп, В−лимфоциттердің қызметін реттеп отырады. Т−лимфоциттер Т−хелперлерге,Т−супрессорларға және Т−киллерге жіктеледі.

Қазіргі кезде клиникада адамның иммундық статусын бағалау, лимфоциттердің түрлерін анықтау иммунологиялық және иммуноморфологиялық әдістер арқылы жүзеге асады.

Лимфоциттердің жалпы тіршілігі бірнеше аптадан бірнеше жылға дейін созылады. Әсіресе, Т−лимфоциттер «ұзақ тіршілік ететін» жасушалар тобына жатады, ал В−лимфоциттердің тіршілігі Т−лимфоциттеріне қарағанда «қысқа» А.А.Максимовтың айтуынша лимфоциттер «қозғалғыш мезенхимадан дамыған жасушалар қоры», қанның бағаналы жасушаларынан дамыған.

Әртүрлі патогендерді арнайы тануға қабілетті, иммундыкомпетентті жасушалар лимфоциттер деп  аталады.  Ересек адамдардың қанындағы лимфоциттердің қалыпты  мөлшері  20−40%. Балалардағы лимфоциттер деңгейін  интерпретациялау кезінде  қан формуласының  физиологиялық айқасуын ескеру керек. Лимфоциттер деңгейінің артуы − лимфоцитоз, төмендеуі – лимфопения деп аталады. Лимфоцитоз және лимфопения абсолютті және салыстырмалы болуы мүмкін.

Бактериялық  инфекция  кезінде  лимфоцитоз  иммундық жауаптың екінші жартысына тән. Антигентаныстырушы жасушалардан антиген туралы ақпаратты лимфоциттер  қабылдайды. Иммундық жауаптың ерте кезеңінде  абсолютті немесе салыстырмалы нейтрофилез байқалады,  абсолютті лимфоцитоз болуы мүмкін.

Иммундық жауап лимфоцитті  түріне ауысқанда қабынудың клиникалық көріністері  − жалпы (гипертермия, интоксикация) және  жергілікті  (ісіну, қызару, ауыру, жергілікті температураның көтерілуі, функциясының бұзылуы) бәсеңдейді. Лимфоциттер деңгейінің жоғарылауымен қатар қабынудың көріністерінің бәсеңдеуі  иммунды компетентті жасушалардың   функциялық  қабілетімен  түсіндіріледі.  Лимфоциттік  реакциялар  патогендерді танудың  арнайы механизмдерінің   туа біткен резистенттілік факторларларын ынталандырып,   иммундық жауаптың тиімді  болуына ықпалын тигізеді.   Егер нейтрофильді кезеңнің  лимфоциттіге  ауысуы қабынудың белгілерінің  бәсеңдеуімен қатар жүрмесе,   бұл  − қолайсыз болжамды фактор болып табылады.  Бұл  иммундыкомпетентті жасушалардың   иммундық жауапты  арнайы (адаптивті) деңгейге ауыстыруға шамасыз  екендігін көрсетеді. Мұның себебі: лимфоциттердің өзінің  қасиеттеріне (иммундыкомпетентті жасушалардың  сапалық ақаулары), сондай−ақ  антиген таныстырушы   жасушалардың әрекетіне  байланысты болуы мүмкін. Антигендерді сапасыз  таныстыру  патогеннің табиғаты жайында лимфоциттерге ақпаратты дұрыс бермей, арнайылығы жеткіліксіз антиденелер синтезіне алып келеді.   Клиникалық және лабораториялық белгілердің  диссоциациясының  себебін иммунограмма жүргізу арқылы  анықтауға болады.

Вирустық  инфекциялар  кезінде  нейтрофилді кезең өте қысқа болады және қан формуласында лимфоциттер басымырақ. Сонымен, этиологиясы вирустық  ауруларға  иммундық жауаптың басынан бастап лейкоцитоздың лимфоциттік түрі тән.  Қанның жалпы анализін талдау кезінде  этиологиялық факторды ескеру керек.  Вирустық инфекция кезінде  салыстырмалы  лимфоцитозбен қатар лейкопенияның дамуы  патологиялық белгі  болып табылады.  Вирустық агенттердің иммундық супрессиялық белсенділігі байланысты  лимфоциттер деңгейінің төмендеуіне әкеледі.

Моноциттер қанда басқа лейкоциттерге қарағанда ірілеу д. 9−12 мкм, тіпті қан жағындысында да д 18−20 мкм болады. Жалпы лейкоциттердің 2−10 % құрайды. Ядросының пішіні әртүрлі (таға, бұршақ тәрізді), кейде бөлшектенген де болып келеді. Ядросында майда шашырап орналасқан гетерохроматиндері бар. Ядрошығы біреу, кейде бірнеше болады. Цитоплазмасында әлсіз базофильді түйіршікті лизосомалары бар. Моноциттердің цитоплазмасында көптеген пиноцитозды везикулалары мен эндоплазмалық тордың өте қысқа түтікшелері болады. Ағза моноциттері макрофагтық немесе мононуклеарлы−фагоциттік жүйеге қатысады. Бұл жүйеге қатысатын жасушалар сүйек кемігіндегі промоноциттерден дамиды. Моноциттер қан ағымында 36 сағаттан 104 сағатқа дейін болады.Тіндерге қоныстанған моноциттер макрофагтарға айналады. Макрофагтардың ерекшелігіне олардың құрамында көптеген лизосомалар, фагосомалар, фаголизосомаларының  болуы жатады.

Моноциттер. Моноциттер бірегей қасиеттерімен ерекшеленетін жасушалар –макрофагтардың плазмалық бастапқы жасушалары болып табылады. Макрофагтардың бірегейлігі олардың бір мезетте ең тиімді фагоцит, ең күшті цитоуыттық агент және антигенді таныстырушы функцияларын атқаруымен байланысты. Антигенді таныстыру сапасына қарай макрофагтар  дендритті жасушалардан кейінгі орынды алады. Моноциттер де  қан плазмасында   тіндегі  макрофагтар сияқты функцияларды орындай алады. Моноциттердің пайыздық мөлшері – 4−10%. Моноциттердің көбеюі моноцитоз, ал азаюы моноцитопения  деп аталады.

Абсолюттік моноцитоз бактериялық микроорганизмдерге иммундық жауаптың  барысында байқалады.Соған қарамастан қатыстық моноцитоз кезеңі қысқа уақыт болып, аурудың клиникалық көрінісінің  айқындалған кезеңіне сай келеді.

Жасушаішілік  қоздырғыштарға (вирустар,  саңырауқұлақшалар, кейбір бактериялар) қарсы иммундық жауап  кезінде  ұзақ уақыт қатыстық моноцитоз болады.  Бұл жағдайда қатыстық моноцитоз  лимфоциттік лейкоцитозбен қабаттасады.  Инфекцияның клиникалық көріністері басылғаннан кейін  моноциттер деңгейі қалыпқа келеді. Осылайша, моноцитоздың жойылуы  сауығу критерийі болуы мүмкін. Егер де клиникалық сауығудан кейін де  аздаған моноцитоз сақталатын болса, инфекцияның созылмалы түріне ауысқанын және инфекциялық агенттің толық жойылмағанын сеніммен айтуға болады.

Продуктивті қабынумен жүретін ауруларда (гранулема  түзілуі) моноцитоз жоғары болады. Туберкулез және  саркоидоз ауруларында. Дәл осы макрофагтар гранулема түзуші алып фагоциттеуші жасушалардың көзі болып табылады. Продуктивті қабынудың клиникалық көрінісімен қатар моноцитопения байқалса, бұл  иммундық бұзылыстардың белгісі болып табылады.

1410

Қан жасушаларының жасқа байланысты өзгеруі

Жаңа туған нәрестенің алғашқы сағаттарындағы қанында эритроциттердің саны 6,0−7,0*10¹² /л, демек ересектердің эритроциттерден көп.  Кейін 10−14 тәуліктерде бұл көрсеткіш ересектердің эритроциттерінің санына теңеседі. Ал 3−6 айлық нәрестеде эритроциттердің саны қайтадан азаяды. Бұл физиологиялық анемия. Сәбидің жыныстық пісіп−жетілу кезінде эритроциттердің саны қайтадан ересектердің санымен теңеседі. Жалпы жаңа дүниеге келген нәрестеде анизоцитоз байқалады, оның ішінде эритроциттердің макроциттері мен ретикулоциттері көп болады. Жаңа туған  нәресте қанындағы лейкоцитттер 10,0−30,0 х10⁹/л болса, ал екі аптадан кейін 9,0−15,0х10⁹/л дейін  саны азаяды. Баланың 14−15 жасында лейкоциттерінің саны ересектердікімен бірдей. Жаңа туған сәбидегі нейтрофилдермен лимфоциттердің саны ересектердікіндей 4,5− 9,0х10⁹/л. Бұл әрі қарай лимфоциттердің саны өсіп, ал нейтрофилдерінің мөлшері азаяды.Туғаннан кейінгі төртінші тәулікте бұл лейкоциттердің саны теңеседі. Мұны лейкоциттердің бірінші физиологиялық қиылысуы дейді. Баланың 1−2 жасында лимфоциттері 65%, ал нейтрофильдері 25%, 4−жастағы балада қайтадан лимфоциттер азайып, ал нейтрофилдер көбейіп, ересектермен теңеледі, мұны екінші физиологиялық қиылысу кезеңі дейді. Біртіндеп лимфоциттердің санының азаюы, ал нейтрофилдің көбеюі баланың жыныстық−пісіп жетілуі кезінде, қалыпты жағдайдағы ересектердікімен теңеседі.

Эритроциттердің тұну жылдамдығы (ЭТЖ).  ЭТЖ  көптеген жағдайларға, әсіресе қан сарысуындағы ірі  ( иммуноглобулиндер,  кейбір жіті фазалы протеиндер) және ұсақ   (альбумин) нәруыздардың ара қатынасына  тәуелді. Ірі нәруыздардың мөлшері  альбуминдерге  қатысты  жоғарылағанда  ЭТЖ жоғарылайды және керісінше. Қабынудың ерте кезеңінде  жітіфазалық протеиндердің (С−реактивті ақуыз, сарысулық амилоид А  және т.б.) деңгейі айтарлықтай  жоғарылайды,  ал кеш кезеңінде (арнайы иммундық жауап) антиденелердің (иммуноглобулиндер)  мөлшері жоғарылайды. Осылайша  қандай да бір  иммундық жауап болмасын сарысулық  нәруыздардың ара қатынасының өзгерісіне алып келеді де, ЭТЖ−ның жоғарылауымен байқалады.

Эритроциттердің тұнуының  жылдамдауының тікелей себебі  олардың мембранасының  электр зарядының өзгеруі болып табылады. Оның  төмендеуі   бірдей зарядталған эритроциттердің өзара  тартылыс  күшінің  азаюына әкеліп,  қанның қызыл пластиналарының  бір біріне жабысып, пробирканың түбіне  баған  түрінде тұнады.  Эритроциттердің  электр зарядының төмендеу механизмін  төмендегідей түсіндіруге болады. Қабыну жағдайында белгілі бір цитокиндердің әсерінен эритроциттер адгезиялық молекулаларды, Fc−рецепторларды, комплементке рецепторларды  және тағы сол сияқты  молекулаларды  экспрессиялайтыны белгілі, ал бұл олардың мембранасында көптеген микробтық және иммундық  (мысалы, иммундық кешен) өнімдердің жиналуына алып келеді. Бұл молекулалардың меншікті электростатикалық сипаттамасы бар, сөйтіп формалық элементтің  шамасына әсер етеді.

ЭТЖ  жынысқа  және жасқа қарай әр түрлі болады. Жаңа туылған  нәрестелерде ЭТЖ  0−2 мм/сағ, бір жасқа дейін балаларда  ересек адамдардың деңгейіне жетеді. Сау ересек адамдарда ЭТЖ 12 мм/сағ (ерлерде) и 15 мм/сағ (әйелдерде). Жасы егде адамдарда ЭТЖ 20−25 мм/ сағ. жоғарылайды.

ЭТЖ–ның жоғарылауы әрдайым патологиялық белгі болып табылмайды. ЭТЖ жоғарылауының физиологиялық себептеріне  қызу, етеккір, жүктілік жатады. Жүктіліктің екінші жартысында ЭТЖ 60−70 мм/сағ. дейін жоғарылауы мүмкін. Сондықтан, ЭТЖ өзгерісін  клиникалық белгілермен қоса бағалау керек.

Патологиялық жағдайларда  ЭТЖ жоғарылауы әрдайым иммундық себептерге байланысты болмауы мүмкін, мұны жалпы қан анализін интерпретациялағанда ескеру керек.Анемия және қан сұйылғанда (инфузиялы терапия  әсерінен) ЭТЖ жоғарылайды, ал  дегидратация жағдайында  төмендейді.

Бірақ, ЭТЖ   жоғарылауы көбінесе қабынулық процеспен байланысты болады. Бұл кезде жоғары ЭТЖ  иммундық жауаптың интенсивтілігін сипаттайды, бірақ сапасына  көрсеткіш бола алмайды. Бұл жоғары ЭТЖ−ның  жеткіліксіз иммундық жауап кезінде  де болу мүмкін екендігін көрсетеді. Мысалы: ИТ жағдайы бар науқастарда себепші инфекциялық қоздырғыштарға қарсы арнайы антиденелердің жеткіліксіз синтезі кезінде ЭТЖ жоғарылайды. Белсенді  бактериялық  инфекция кезінде ЭТЖ төмендеуі ИТ жағдайдың критерийі болып табылады да, агрессиялық патогенге қарсы иммундық жауаптың әлсіздігін көрсетеді.

ЭТЖ  инертті көрсеткіш. Қабынудың продромдық және  бастапқы кезеңдерінде ЭТЖ  қалыпты болады.  Эритроциттердің тұну жылдамдығының жоғарылауының бірінші белгілері клиникалық көріністің айқындалу кезеңінің ортасына қарай пайда болады. ЭТЖ қалыпқа келуі инфекциялық қоздырғыштың  толықтай жойылуымен қатар келмейді.Иммундық жауап сәтті аяқталғаннан кейін де ЭТЖ ұзақ уақыт  жоғары деңгейде  сақталуы мүмкін, сондықтан  аурудан сауығу критрерийі бола алмайды. Бұл феномен  қандағы  антиденелердің ұзақ уақыт болуымен байланысты. IgG қан сарысуында 21−23 күнге дейін айналымда болады.

ЭТЖ аутоиммундық аурулар кезінде  жоғарылайды. Аутоантиденелердің синтезі және  айналымдағы иммундық кешендердің түзілуімен жүретін  аутоиммундық аурулар кезінде ЭТЖ жоғарылайды. Осылайша, ЖҚЖ кезіндегі  ЭТЖ−ның орташа статистикалық мәні  ревматоитды артритпен салыстырғанда  біршама жоғары, өйткені соңғы жағдайда жасушалық аутоиммундық механизмдер  басымырақ.

Ісіктер кезіндегі  ЭТЖ жоғарылауын ісіктерге қарсы  антиденелердің өнімімен, жітіфазалық протеиндер синтезімен, АИК жоғары концентрацияда түзілуімен түсіндіруге болады. Неоплазияның  клиникалық асимптомды даму кезеңінде ЭТЖ жоғарылауы − бұл көрсеткіштің диагностикалық  құндылығын көрсетеді.

Жалпы қан анализінің маңыздылығына қарамастан, клиникалық иммунологияда диагностикалық мәні шектеулі.  Бұл иммундық факторлардың  функциялық сапасын    сипаттайтын  көрсеткіштердің  жоқтығымен байланысты.    Бұл кемшіліктерді  иммунограмманы параолельді жасау арқылы жоюға болады. Кейбір авторлар  классикалық жалпы қан анализінің көрсеткіштерін иммунограмма құрамына  кіргізіп, мұндай иммунограмманы  «заманауи қан анализі» деп  атайды.

Қорытынды.

Медициналық ЖОО  студенттері үшін иммунодиагностиканың негізгі әдістері мен принциптерін, адамның иммундық статусын бағалау және иммунологиялық диагноз қою принциптерін білу өте маңызды. Жоғарыда айтып кеткендей, иммунодиагностика  қазіргі заманға сай клиникалық иммунологияның маңызды бөлімі болып табылады. Сондықтан  студенттерді адамның иммундық жүйе қызметінің бұзылысқа ұшыраған буынын табуға, аурудың этиологиясын, патогенезін, мүмкін болатын асқынудың болжамын талдауға, иммунокоррекцияға арналған дәрілік препараттарды таңдауға, жүргізіліп жатқан терапияның тиімділігіне дұрыс баға беруге үйрету, олардың иммунология пәні бойынша клиникалық ойлау қабілетін дамытуға орасан зор ықпалын тигізеді. Жалпы алғанда, иммунологиялық зерттеу келесі кезеңдерден тұратынын ескерген жөн.

Сонымен, қазіргі иммунологиялық зертханалардың жұмысында  ағынды лазерлі цитометрия,  иммуноферментті талдау, полимеразды тізбекті реакция және т.б әдістер кеңінен қолданылады.

Жалпы  айтқанда, студенттер үшін жалпы иммунологиядан алған білімдерін болашақта ұтымды пайдалану мақсатында  иммунодиагностиканың негізгі әдістері мен ұстанымдарын білу шарт. Атап айтсақ, адамның иммундық  статусын бағалау және  иммунологиялық диагноз қою принциптерін, иммунологиялық зерттеу жүргізуге көрсетімдерді, иммунограмманы интерпретациялаудың негізгі ережелерін, иммунды статусты бағалау әдістерін, ағынды лазерлі цитометрияны, саулелі ағынды цитофлуориметрияның іс−әрекет принципін, лейкоциттер пісіп жетілуінің кластерлері (СД−антигендерін), лимфоциттердің популяцияларын  және субпопуляцияларын  иммунофлюоресценция  әдісімен сандық анықтауды, иммуноферментті талдау әдісін, ИФТ  құрылымының іске асырылуына және қызметкерлерге, жабдықталуына қойылатын негізгі талаптарды, полимерлі тізбекті реакцияны, лимфоциттерді бластты трансформациялау серпілісін (ЛБТС), лейкоциттердің миграциясын тежеу серпілісін (ЛМТС), цитокиндерді анықтау, лейкоциттердің фагоциттік белсенділігін анықтау, апоптоздың цитофлуориметрлік бағалау әдісін, иммундық жүйе параметрлерін сипаттауда қолданылатын басқа да әдістерді білу студенттің міндеті. Қорыта келгенде,  алған білімдерін тест арқылы бағалауға болады.

Тестілік тапсырмалар

1. Жасушалық иммунитетті бағалау әдістеріне жатпайтын әдісті табыңыз:
2. қой эритроциттерімен розетка түзу  реакциясы;
3. лейкоциттер мен макрофагтар миграциясын тежеу реакциясы;
4. бласттрансформация реакциясы
5. тышқан эритроциттерімен розетка түзу реакциясы;
6. динитрохлорбензолға жанасу аллергиясы:

2. Иммундық статусты бағалау неден тұрады:
3. Т− және В−лимфоциттерді анықтаудан:
4. медиаторларды анықтаудан:
5. Ig Д және Е анықтаудан:
6. эозинофилдерді анықтаудан:
7. қан биохимиясынан:

3. В−лимфоциттердің функциялық  белсенділігі қалай  анықталады:
4. жасушаларды лаконос митогендерімен өңдегеннен кейін пролиферациялық жауап беру және Ig−дің әртүрлі кластарының қандағы мөлшерімен;
5. бөгде жасушаларды лизистеу қабілетімен;
6. макрофагтар мөлшерімен;
7. антигенді байланыстыру қабілетімен:

4. Лимфоциттердің бласттрансформациясында қолданылатын  митогендер келесі топтарға бөлінеді:
5. Т− және В−митогендер
6. В− және NK− митогендер
7. К− және ЕКК−митогендер
8. Ig−дік
9. барлығы дұрыс:

5. CD 8 және CD 30 маркерлері  қолданылады :
6. Т−хелперлерді анықтауда;
7. Т−супрессорларды анықтауда;
8. Т−киллерлерді анықтауда;
9. В−лимфоциттерді анықтауда;
10. NK− анықтауда;

6. Диагностикалық мақсатта терілік – аллергиялық сынамаларды  қоюда  қандай препараттарды қолдануға болды:
7. БЦЖ;
8. Туберкулин;
9. Сіреспелік анатоксин;
10. АКДС;
11. Колибактерин;

7. Гуморальдық иммунитетті бағалау әдістері:
8. Т−лимфоциттер санын анықтау;
9. ЖБТ терілік сынамалар қою;
10. Т−хелперлерді функциялық бағалау;
11. Манчини бойынша агар гелінде иммуноглобулиндерді анықтау;
12. комплемент белсенділігін анықтау;

8. Аллергизация мүмкіндігі … төмендеген жағдайда жоғарылайды;
9. Т−хелперлер;
10. Ig М;
11. Ig Е;
12. Т−киллерлердің функциялық  белсенділігі;
13. Т−супрессорлардың функциялық белсенділігі;

9. Хелперлік−супрессорлық индекстің төмендеуі келесіде байқалады:
10. ревматоидты артрит;
11. атопиялық дерматит;
12. псориаз;
13. инфекциялық мононуклеоз;
14. созылмалы аутоиммундық гепатит;

10. Хелперлік−супрессорлық индексті анықтау ненің көмегімен жүзеге асырылады:
11. НКТ−сынамасы;
12. ЛБТР;
13. теофиллиндік сынама;
14. тимол сынамасы;
15. барлығы дұрыс;

11.  Ересек адамның қан сарысуындағы  Ig А мөлшері:
12. 8−20
13. 0,9−4,5
14. 0,6 – 2,5
15. 20−33
16. 1,0−4,0

12. Иммунитеттің Т−жүйесінің сапалық зерттеу  әдістеріне  қайсысы жатады:
13. Е−РТЖ;
14. ИФТ;
15. ЛБТС;
16. КБС;
17. барлығы дұрыс;

13.Лимфоциттердің  миграциясын тежеу реакциясының негізінде келесі заттың продукциясы тіркеледі:

1. ФУМ;
2. Митогендер;
3. ИЛ−2,3;
4. ІНФ;
5. ГМ−КСФ;

14.Митоген   дегеніміз:

1. жасушалық иммунитетті белсендіруші зат:
2. Лимфоциттердің бөлінуін белсендіретін зат;
3. Лимфоциттердің бөлінуін тежейтін зат:
4. Қандағы цитокиндердің мөлшерін арттыратын зат:
5. антидене бөлінуін белсендіретін зат:

15.Фитогемагглютинин қандай жасушалардың митогені:

1. В−лимфоциттердің;
2. Т−лимфоциттердің;
3. Антиденелердің;
4. NK−жасушалардың;
5. барлығы дұрыс;

16. ЖСБТ терілік сынамалардың нәтижесі қанша уақыттан кейін тіркеледі:
17. 30−60 мин
18. 1−3 сағат
19. 12 сағат
20. 24−72 сағат
21. бір аптадан кейін

17.CD−фенотиптеу келесіні анықтайды:

1. гемолиздік сарысудың титрін;
2. адсорбцияланған сарысудың титрін;
3. иммундық жүйе жасушаларының әр түрлі популяцияларын:
4. антидене концентрациясын:
5. барлығы дұрыс

18. CD 16 антиденелер  келесіде қолданылады:
19. Т−хелперді анықтауда;
20. Т−супрессорды анықтауда;
21. Т−киллерді анықтауда;
22. В−лимфоциттерді анықтауда;
23. NK−жасушаларды анықтауда;Бласттрансформация – бұл:

19. лимфоцит
20. тердің бластты түрге айналуы:
21. макрофагтар миграциясын тежеу:
22. лимфоциттердің комплемент тәуелді лизис  реакциясы
23. бластты жасушалардың жетілген  В−лимфоциттерге дифференцировкасы;
24. жасушалар өлімі;

20. Гуморальдық иммундық тапшылыққа күмәнданғанда  келесілер анықталады:
21. Т−лимфоциттер;
22. Макрофагтар;
23. В−лимфоциттер және антиденелер;
24. базофилдер және антиденелер;
25. эозинофилдер:

21. Қандай да бір антиген ағзаға түскенде төмендегілердің  қайсысы бірінші болып бөлінеді:
22. Ig А;
23. Ig G;
24. Ig М;
25. Ig D;
26. Ig Е;

22. Иммундық статус дегеніміз:
23. жасушалық иммунитетті сипаттайтын лабораториялық көрсеткіштер жиынтығы;
24. туа біткен немесе жүре пайда болған иммундық жетіспеушілік жағдайы;
25. иммундық көрсеткіштердің жоғарылауына байланысты жүретін иммундық жүйенің белсенді жағдайы;
26. иммундық жүйенң жасушаларының санын және қызметін сипаттайтын лабораториялық көрсеткіштер жиынтығы;
27. гуморальдық иммунитетті сипаттайтын лабораториялық көрсеткіштер жиынтығы;

23. Төменде берілген сынамалардың қайсысы иммундық статусты бағалаудың бірінші деңгейіне жатпайды:
24. Е−розетка түзу;
25. моноклонды антиденелердің көмегімен Т−лимфоциттерді анықтау;
26. Манчини бойынша радиалды иммунодиффузия реакциялары;
27. фагоциттік санды  және  фагоцитоз  индексін  анықтау;
28. шеткері қандағы лимфоциттер санын анықтау;

24.Фагоцитоздаушы жасушалардың функциялық  жағдайын бағалау мақсатында қайсы  әдіс қолданылмайды:

1. фагоциттік санды  анықтау:
2. НКТ−сынамасы;
3. “терілік терезе” әдісі;
4. лейкоциттер миграциясын тежеу серпілісі;
5. фагоцитоз индексін  анықтау:

25.Қорғаныстың арнайы емес факторларын бағалаудың лабораториялық  әдістеріне қайсысы жатпайды?

1. қанның бактерицидтік белсендігін анықтау;
2. Биологиялық сұйықтықтарда лизоцим мөлшерін анықтау;
3. Комплемент мөлшерін анықтау;
4. Лейкоциттік интерферон мөлшерін анықтау;
5. жоғарыдағылардың барлығы;

26.Фагоциттердің  респираторлық  жарылуын анықтау неге  жатады?

1. Жасушалық иммунитетті зерттеуге;
2. Иммундық статусты бағалаудың 1 − деңгейлі сынамаларына;
3. Иммундық статусты бағалаудың 2 − деңгейлі сынамаларына;
4. Гуморальдық иммунитетті зерттеуге;
5. Иммундық статусты бағалаудың  3 − деңгейлі сынамаларына;

27.Иммунограмма көрсеткіштеріне төмендегілердің қайсысы әсер етпейді?

1. экологиялық факторлар;
2. күйзеліс;
3. антибиотиктер қабылдау;
4. кәсіби зияндылықтар;
5. дұрыс жауап жоқ;

28.Иммундық  статус  нені сипаттайды?

1. Иммундық жүйенің анатомиялық – функциялық  жағдайын, яғни берілген уақытта белгілі бір антигенге иммундық  жауап беру қабілетін;
2. ағзаның бейспецификалық факторының жағдайын;
3. экзогенді антигендерге қарсы тұру қабілетін:
4. гуморальдық иммунитет жағдайын;
5. дұрыс жауап жоқ;

29. Иммундық статусты бағалаудың 2 деңгейлі сынамаларына төмендегілердің қайсысы  жатпайды?
30. моноклонды антиденелердің көмегімен  Т−лимфоциттерді (СДЗ) анықтау;
31. моноклонды антиденелердің көмегімен  Т−лимфоциттердің субпопуляцияларын  (СД4, СД8)  анықтау;
32. моноклонды антиденелердің көмегімен В−лимфоциттерді (СД19) анықтау;
33. фагоциттік санды  және  фагоцитоз  индексін  анықтау;
34. ІgЕ (иммуноферменттік анализ) анықтау;

30. Фагоциттердің бактерицидтік белсендігін қалай анықтайды?
31. агарда өсіру;
32. НКТ−сынамасы;
33. ЛМТС;
34. розетка түзу әдісі;
35. барлығы дұрыс;

31. Комплемент жүйесінің белсенділігін қандай әдіспен анықтау мүмкін емес:
32. 50 % гемолиз бойынша гемолиздік белсенділікті анықтау;
33. Иммуноэлектрофорез;
34. гемоглобиннің электрофорезі;
35. иммуноферменттік;
36. хромогенді субстрат қолдану арқылы;

32.Қозғалғыштығы, адгезиясы,  сіңірілуі, түйіршіксізденуі,  жасушаішілік киллинг және жұтылған бөлшектердің қорытылуы,  оттегінің белсенді түрінің түзілуіне байланысты келесіні  анықтауға болады:

1. фагоциттердің функциялық белсенділігін;
2. комплемент жүйесінің функциялық  белсенділігін;
3. В−лимфоциттердің функциялық  белсенділігін;
4. Т−лимфоциттердің функциялық белсенділігін;
5. дұрыс жауап жоқ:

33.Иммундық статусты бағалаудың  1 деңгейлі сынамаларына  қайсысы жатпайды?

1. моноклонды антиденелерді қолдану арқылы мононуклеарлы             жасушалардың беткейлік маркерлерін анықтау:
2. В− және Т−лимфоциттердің бласттрансформациясы:
3. Терілік аллергиялық сынамалар:
4. лимфоидты органдарды гистохимиялық талдау:
5. Фагоциттердің респираторлық жарылысын талдау:

34.НКТ− сынамасының 2 негізгі түрін ата:

1. тікелей және жанама;
2. индукцияланған және спонтанды;
3. жалпы және кеңейтілген;
4. қарапайым және жүктемелі;
5. 1 және 2− деңгейлі:

35.Иммуноферменттік  талдау әдісінің мәні:

1. антиген және антидененің коньюгатты қосып алу арқылы телімді өзара әрекеттесуі;
2. лимфоциттер мен ксеногенді  эритроциттердің   жасушалық конгломерат түзу арқылы байланысуы;
3. эритроциттерді телімді байланыстыруда;
4. сарысулық иммуноглобулиндердің дисперсиялығының  өзгеруінде;
5. антиген әсерінен макрофаг ядросының соматикалық мутациясында;

36. ИФТ қойылу уақыты:
37. 1−3 сағат;
38. 1 тәулікке дейін;
39. 30 минут;
40. 1 апта;
41. 72 сағат;

37. ИФТ мақсаттары мен міндеттері:
    1. аурудың кезеңін анықтау;
    2. созылмалы және жіті түрін анықтау;
    3. ауру тасымалдаушыларды анықтау;
    4. барлығы дұрыс;

38. Инфекциялық процесс кезінде қанда … бірінші анықталады?
39. Ig А;
40. Ig Е;
41. Ig М;
42. Ig G;
43. Ig Д;

39. Ig А негізгі бөлімі қайда шоғырланады?
40. иммундық жүйе мүшелерінде;
41. қанда;
42. лимфада;
43. көкбауырда;
44. сілемейлі қабаттарда;

40. Емделген инфекция кезінде  қан сарысуында анықталады?
41. Ig А;
42. Ig Е;
43. Ig М;
44. Ig G;
45. Ig Д;

41. ИФТ артықшылықтарына … жатады:
42. әдістің жоғары сезімталдығы;
43. реакция жүргізудің қарапайымдылығы;
44. салыстырмалы арзан бағасы;
45. аспаптық және визуалды есепка алу мүмкіндігі;
46. барлығы дұрыс;

42. ИФТ сезімталдығы:
43. 1 нг\мл дейін;
44. 0,05 нг\мл дейін;
45. 1−3 нг\мл;
46. 0,5 нг\мл дейін;
47. 5 нг\мл;

43. ИФТ −ның жалған оң нәтижесі келесі жағдайда болмайды:
44. ревматоидты фактордың болуы;
45. жүйелік аурулар;
46. зат алмасу аурулары;
47. кейбір дәрілік препараттарды қолдану;
48. АИТВ−инфекциясы.

44. Қолданылатын антигеннің сапасына қарай ИФТ−ға арналған тест−жүйелердің  неше түрі бар:
45. 2;
46. 3;
47. 4;
48. 5;
49. 6;

45. Пептидті тест−жүйелерде келесі  қолданылады:
46. антигеннің нәруыздарының химиялық синтезделген фрагменттері:
47. табиғи антигендер (лизиске ұшыраған немесе ультра дыбыспен өңделген);
48. антигеннің гендік−инженерлік әдіспен алынған нәруыздық құрылымдарының аналог протеиндері;
49. антигеннің залалсызданған экзоуыты:
50. микроағзалардың жасуша қабырғасының компоненттері;

46. ИФТ екінші кезеңінде келесі жүзеге асырылады:
    1. арнайы антигендер тігілген планшет ұясына  қан сарысуын қосу;
    2. антиген−антидене кешенінің түзілуі;
    3. ұяларды шаю; ферментке сезімтал түссіз субстратты қосу,
    4. ұяларды шаю; антитүрлік антиденені қосу;  «сэндвич» түзілу
    5. өнім концентрациясын  фотометрде  өлшеу;

47. ИФТ әдісінде  антиген – антидене кешенінің байланыстыратын коньюгат:
48. комплемент;
49. ИЛ−2;
50. антитүрлік Ig;
51. иммуноглобулин Е;
52. фактор В;

48. «сэндвич»  құрылымының қабаттары  неден тұрады:
49. антиген –бірінші антиденелер – екінші антиденелер;
50. антиген – комплемент – иммуноглобулин G;
51. антиген − иммуноглобулин М − иммуноглобулин G;
52. иммуноглобулин G – антиген – комплемент;
53. бірінші антиденелер − иммуноглобулин G – антиген;

49. Аурудың жіті фазасының маркері:
50. Ig А;
51. Ig Е;
52. Ig М;
53. Ig G;
54. Ig Д;

50. ИФТ−ның  жетістіктеріне … жатпайды:
51. әдістің жоғары сезімталдығы:
52. реакция жүргізудің қарапайымдылығы:
53. тек қана визуалды тіркеу мүмкіндігі;
54. экологиялық тазалығы және қауіпсіздігі;
55. салыстырмалы арзан бағасы;

Жағдаяттық есептер

Есеп №1

11 жасар науқас түсті. Анамнезінде қайталанбалы  вирустық, паразиттік жұқпалар, жылына  4−5 рет ЖРА және ЖРВИ  ауырған. Қарау кезінде беттің дисморфиясы (төменгі жақ сүйектерінің  жетілмегендігі, көздері алшақ орналасқаны және құлақтары төмен орналасқаны) анықталды.

Иммунограмманы талдау кезінде  келесі өзгерістер анықталды.

1. Иммунограмманың нәтижесі бойынша балада қандай ауру болуы мүмкін?
2. Аурудың иммунопатологиялық сипаты қандай?
3. Диагноз қоюда қандай лабораториялық көрсеткіштер шешуші болып табылады?

Есеп №2

12  жасар науқас түсті. Балада жиі қайталанбалы бактериялық инфекциялар: жиі ЖРА, бронхит, пневмония, терінің іріңді жаралары, кандидоз байқалады.

Иммунограммасында келесі өзгерістер анықталды.

1. Иммунограмма нәтижесі бойынша диагнозды болжаңыз.
2. Аурудың иммнопатологиялық сипаты қандай?
3. Диагноз қоюда қандай лабораториялық көрсеткіштер шешуші болып табылады? 

Есеп №3

3 жасар бала ауруханаға түсті.  Анамнезінде:   жиі іріңді−инфекциялық аурулар, ЖРВИ, жылына  4 реттен аса ЖРА. 2,5 жасында менингитпен ауырған. Созылмалы тонзиллит. Пальпация кезінде  лимфотүйіндері  және көкбауыры үлкеймеген.

Иммунограммасында келесі өзгерістер анықталды.

1. Иммунограмма нәтижесі бойынша науқаста қандай ауру болуы мүмкін?
2. Аурудың иммунопатологиялық сипаты қандай?
3. Диагноз қоюда қандай лабораториялық көрсеткіштер шешуші болып табылады?

Есеп №4

Науқас бала  2 жаста,   туа біткен ИТЖ-мен ауырады,  тері, шаш, көз қарашығы түссіз.  Анамнезінде қайталанбалы тонзилофарингит, өмірінің алғашқы жылында 4−5 рет ЖРА және ЖРВИ  ауырған,  1 жас  6 айында пневмониямен ауырған.

Иммунограмма  көрсеткіштері:

1. Иммунограмманың нәтижесі бойынша балады қандай ауру болуы мүмкін?
2. Аурудың иммунопатологиялық сипаты қандай?
3. Диагноз қоюда қандай лабораториялық көрсеткіштер шешуші болып табылады?

Есеп №5

3 жасар науқас бала түсті, физикалық (дене массасы төмен) жетілмеген, тері жабындысы бозарған. Анамнезінде жылында 4−5 рет ЖРА және ЖРВИ  ауырған,  1 жас  5 айында бронхитпен,  2,6 жаста  пневмониямен ауырған.

Иммунограмма:

1. Иммунограмманың нәтижесі бойынша балада қандай ауру болуы мүмкін?
2. Аурудың иммунопатологиялық сипаты қандай?
3. Диагноз қоюда қандай лабораториялық көрсеткіштер шешуші болып табылады?

Есеп № 6

Науқас  қыз бала  9 жаста. Тексеру кезінде  бетінің дисморфиясы анықталды.  Құлақ қалқандары төмен орналасқан, төменгі жағы жетілмеген.  Анамнезінде   жылына  6 реттен аса  қайталанбалы  ЖРА, ЖРВИ, 2,5 және 6 жасында  пневмониямен ауырған.

Иммунограмма көрсеткіштері:

1. Иммунограмманың нәтижесі бойынша балада қандай ауру болуы мүмкін?
2. Аурудың иммунопатологиялық сипаты қандай?
3. Диагноз қоюда қандай лабораториялық көрсеткіштер шешуші болып табылады?

Есеп №7

Науқас бала 5 жаста,  атаксиямен ауруханаға түсті. Физикалық дамуы артта қалған,  тері жабындысы бозарған, оң көзінің конъюнктивасында, құлақ қалқандарында тамырлық шоғырлану (телеангиоэктаздар) байқалады.

Бала 1,5 жасында бронхитпен, 4 жасында  пневмониямен ауырган. Жылына   5 реттен аса  қайталанбалы  тонзиллит, ЖРВИ, ЖРА байқалады.

Иммунограмма  көрсеткіштері:

1. Иммунограмманың нәтижесі бойынша балада қандай ауру болуы мүмкін?
2. Аурудың иммунопатологиялық сипаты қандай?
3. Диагноз қоюда қандай лабораториялық көрсеткіштер шешуші болып табылады?

Есеп №8

35 жасар науқас әйел  ұйқысының бұзылуына,  шаршағыштыққа,  тершеңдікке,  күйгелектікке,  жүйке күйзелістеріне  шағымданады. Қарау барысында:  қалқанша безі  ұлғайған, айқын экзофтальм.

Лабораториялық  көрсеткіштері:

1. Ауруды және оның кезеңін болжаңыз?
2. Аурудың иммунопатологиялық сипаты қандай?
3. Диагноз қоюда қандай лабораториялық көрсеткіштер шешуші болып табылады?

Есеп №9

47 жастағы науқас. Шағымдары: әлсіздік,  ісінулері, салмағының біртіндеп төмендеуі, (соңғы 2,5 жылда  6 кг).     Тексеру барысында: мұрнының қырында, бетінде эритема анықталды,  буындардың  деформациясыз ревматоидты артриті.

Лабораториялық көрсеткіштері:

1. Ауруды және оның кезеңін болжаңыз?
2. Аурудың иммунопатологиялық сипаты қандай?
3. Диагноз қоюда қандай лабораториялық көрсеткіштер шешуші болып табылады?

Есеп №10

Дәрігер стоматологтың қабылдауына науқас келді.  Аузында  пустулалық бөртпелер пайда болатынына,  су немесе тамақ ішкенде ауыратынына шағымданды.   Дәрігер тексеру кезінде  науқастың  лимфоаденитті, ауыз қуысының сілемейлі қабатының эрозиялық−жаралық зақымданғанын анықтады. Пациентте әлсіздіктің болуы,  температурасының  t° 37,5−37,8°с көтерілуі, салмағының төмендегені анықталды.

Лабораториялық көрсеткіштері:

ИФТ кезінде   gp120, gp41   Ат  анықталды.

1. Ауруды және оның кезеңін болжаңыз?
2. Аурудың иммунопатологиялық сипаты қандай?
3. Диагноз қоюда қандай лабораториялық көрсеткіштер шешуші болып табылады?

Есеп №11

Периоститпен түскен  32 жастағы науқас,  анамнезінде  жарты жыл бұрын  дене қызуының  көтерілуі, қолында және бетінде  бөртпелер пайда болғаны, лимфа түйіндерінің  ұлғайғандығы анықталды.  Қазір жайылып кеткен лимфаденопатия.

ИФТ кезінде   gp120, gp41   Ат  анықталды.

1. Ауруды және оның кезеңін болжаңыз?
2. Аурудың иммунопатологиялық сипаты қандай?
3. Диагноз қоюда қандай лабораториялық көрсеткіштер шешуші болып табылады?

Есеп №12

Бала 8 ай бойы терінің ауыр іріңді инфекциясымен ауырған. Анамнезінде бірнеше рет пневмония болған, соңғы рет 7,5 айда деструктивті стафилакоккты пневмония бойынша стационарда емделген, соңында науқас көз жұмған. Қанда: анемия, нейтрофилдер abs, абсолютті моноцитоз, эозинофилия, t қалыпты.

Жалпы ауру – туа біткен иммундық жетіспеушілік.

Айқындалған ауру төмендегілердің қайсысына жатады:

1. инфантилді өлім-жітімді агранулоцитоз;
2. туа біткен иммунологиялық нейтропения;
3. прогрессивті септикалық гранулематоз;
4. Брутон синдромы;
5. Вискотт−Олдрич синдромы.

Аталған аурудың себебі:

А) ақ жасушалардың сандық жетіспеушілігі;

Б) ақ жасушаларды жоғары мөлшерде «қолдану»;

В) микробтардың лизиске ұшырамауы;

Г) интерферонның жетіспеушілгі;

Д) комплементтің жетіспеушілігі. 

Есеп №13

6. 3 жастағы бала тұмаумен ауырған кезінде вирусқа қарсы терапия және R−масса қабылдаған (мұрыннан қанның көп кету салдарынан). Қан анализінде нейтропения.

Жалпы ауру – туа біткен иммундық жетіспеушілік.

Айқындалған ауру төмендегілердің қайсысына жатады:

1. гипогаммаглобулинемия;
2. салдарлық жүре пайда болған иммунологиялық нейтропения;
3. сепсистік гранулематоз;
4. ЖИТС;
5. туберкулёз.

Диагностика үшін қолданылмайтын әдісті атаңыз:

а) лейкоциттерді және антиденелерді анықтау;

б) гемограмма;

в) иммундық химия;

г) микробиологиялық әдіс;

д) морфологиялық әдіс. 

Есеп №14

7. Есірткі қабылдаған анадан туған 6 айдағы нәресте. Тексеру барысында: салмағы төмен екендін, қызба, үш рет фарингит болғаны және тері мен сілемейлі қабаттардың микоздық зақымдануы және лимфаденопатия анықталды. Қанда: анемия, лейкоцитопения, лимфоцитопения. Иммунограммада – Т− лимфоциттер саны Т−хелперлер есебінен төмендеген.

Жалпы ауру – АИТВ-инфекция.

ЖИТС−тің этиологиялық факторын атаңыз:

1. ретровирустар;
2. цитомегаловирустар;
3. герпес вирусы;
4. микоплазмалар;
5. онковирустар.

ЖИТС−тің жұғу жолдары:

А) жыныстық;

Б) тікелей (анадан балаға);

В) гемотрансфузиялық;

Г) ине арқылы (наркомания);

Д) тұрмыстық. 

Есеп №15

Жүректің туа біткен ақауы бар бала операцияға алынды. Онда цианоз, тыныштықта ентігу және бүкіл жүрек аумағында шу байқалады. Анамнезінде тырысу синдромы, үздіксіз диарея, кандидоз, интерстициялық пневмония. Тексеру барысында: дизэмбриогенез стигмасы – мұрыны жалпақ (гипертелоризм), құлақтары төмен орналасқан. Иммунограммада: Т−лимфоциттер мөлшері азайған, В−жасушалар саны артқан, Т− лимфоциттердің ФГА−ға серпілісі жоқ. Операция кезінде қолға доғасының аномалиясы және айырша бездің жоқ екендігі анықталды. Жалпы ауру –Ди−Джорджи синдромы.

Айқындалған ауру төмендегілердің қайсысына жатады:

1. гипогаммаглобулинемия;
2. Т−жасушалық иммунитеттің жетіспеушілігі;
3. аралас ИЖЖ (иммундық жетіспеушілік жағдай);
4. В−жасушалық иммунитеттің жетіспеушілігі
5. комплемент жүйесінің туа біткен жетіспеушілігі. 

Есеп №16

3 жастағы балада созылмалы кандидоз белгілері – қол−аяқтың тырнақтары, басы және беті зақымданған, сонымен қатар салдарлық стафилакоккты инфекция қосылған.

Жалпы ауру – созылмалы сілемейлі−терілік кандидоз.

Айқындалған ауру туа біткен ИЖЖ қай түріне жатады.

1. Т−жасушалық иммундық жетіспеушілік;
2. аралас иммундық жетіспеушілік;
3. лимфоцитофтиз;
4. Брутон ауруы;
5. Ди−Джордж синдромы.

Ауру тұқым қаулайды:

А) рецессиялық тип бойынша;

Б) аутосомды тип бойынша;

В) аутосомды – рецессиялық тип бойынша.