Аурулар номенклатурасы – белгілі ұйымдастырылған жеке аурулардың атаулары және олардың сипаттамасы
Ауру алды-биологиялық және әлеуметтік бейімделу анық төмендемейтін немесе бейімделудің төмендеуі сыртқы ортаның кейбір факторларымен әрекеттескенде ғана көрінетін адам организмінің денсаулық және ауру арасындағы күйі Ауру-организмге зиянды факторлар әсер еткеннен әлеуметтік пайдалы қызметтін құрылымдық-функциялық және метаболизмдік өзгерістердің функциялардың және бейімделудің бұзылыстардың кешенімен көрінетін ерекше өмірлік процесс Асқыну — организмде бар ауру бойынша екінші үрдіс
Аурулардың жіктелуі-нақты критерилерге негізделіп ауруларды топтарға бөлу жүйесі Айрудың өршуі-көрініп түрған симптомдардың күшеюімен немесе жаңалардың пайда болуымен сипатталатын созылмалы ауру ағымың сатысы Ауру ағымның айқын емес түрі-аурудың атипиялық ағымының мысалы айқынемес симтомдармен сипатталады Аурудың абортивті-аурудың атипиялық ағымының мысалы қысқарған ағымен ауыртпалық көріністері тез арада жойылуымен кенеген сауығуымен сипатталады
Адаптация – эволюцияда қалыптасқан тірі организмнің өзгермелі өмір сүру ортасына бейімделуі.
Альтерация-жасушалар құрылысының метаболизмінің функцияларының өзгерістері зардапталуы
Амилоид-акуыздар алмасуы бузылуынын онiмi ретiнде саналатын глобулиндер мен полисахаридтердiн курделi кешенi.
Амилоидоз-тiндерде амилоидтын жиналуымен сипатталатын дистрофиянын турi.
Антиоксиданттар-асқын тотығу процестерді әлсірететін химиялық қосындылар мен физикалық әсерлер
Апоптоз-жасушаның тіршілігі жойылуының генетикалық бағдарламаланған механизмі. Арнайы жасушаішілік процестерді белсендіру арқылы қамтамасыз етіледі энергияны қажет ететін процесс алдымен ядроның пикнозы мен бөлшектенуі өтеді ал цитоплазма содан кейін тіршілігін тоқтатады
Аутолиз-құрамында гидролиздік ферменттердің әсерінен организмдегі тіндер мен жасушалардың ыдырауы
Анеуплоидия-бөлек хромосомалар санының өзгеруі.
Аллель –бір белгіні анықтайтын, гомологиялық (жұптық) хромосомалардың бірдей бөліктерінде орналасқан жұп гендердің біреуі.
Богомолец А.А.-Киев мектебінің ірі патофизиологтардың бірі.НЕгізгі ғылыми бағыттары-қалыпты жағдайда және патологияда организм реактивтілігін анафилаксияның даму жолдарын,қанның қайта құюдың әсерін зерттеу. Оның дәнекер тіннің трофикалық қызметі туралы ілімі қазіргі кездегі коллагеноздар туралы көзқарастардың негізі болып саналады.
Биологиялық олім-организм тіршілігінің қайтымсыз тоқтауы даралық тіршіліктің сонғы сатысы
Бастапқы маңызды тізбек – барлық қалған тізбектердің дамуына қажет тізбек.
Бластопатиялар – бластогенездің(ана құрсағы ішінде дамудың 1-15 күндері) бұзылуымен байланысты ұрық дамуының ақаулары.
Гипербариялық оксигенация-жоғары қысымда оттегімен дем алу.
Гибернация-физикалық әсер және наркоз арқылы дене температурасын жасанды түрде төмендету.
Гипертермия немесе қызып кету-қоршаған ортаға жылуды беруді қиындататын немесе жылудың сырттан көбірек түсуін ынталанды-
ратын сыртқы ықпалдардың әсерінен дене температурасының жоғарылауы.
Гипотермия-дене температурасының төмендеуі.
Гипобария-төмен барометрлік (сыртқы,
атмосфералық) қысым.
Гипокинезия-тіршілік жағдайларымен байланысты қозғалыс белсен
ділігінің төмендеуі Гиподинамия-қозғалыс белсенділігінің жетіспеушілігі.
Гиперергия –организм реактивтiлiгініiң жоғары болуы.
Гипоергия – организм реактивтiлiгiнiң төмен болуы.
Гиалин-кейбiр патологиялык процестерде кездесетiн, жартылай молдiр, шыныга уксас, тыгыз акуыздык зат.
Гиалиноз-аралык тiнде гиалиннiн жиналуымен сипатталатын акуыздык дистрофиянын турi.
Ген – ата – ана қасиеттерін және айрықшылығын ұрпақтан ұрпаққа тарататынхромосоманың арнайы бөлшегі.
Геном – хромосомалардың гаплоидты құрамындағы гендердің жинағы.
Генотип – жеке организмге тән гендердің жинағы.
Генофонд – организмніңбір түрі популяциясындағы гендердіңжинағы.
Гаплоидты құрам – жыныс жасушасындағы хромосомалардың жинағы. Онда осы түрге тән әр хромосомалар жұбынан бір ғана хромосома бар(адамда22аутосома + 1 жыныстық хромосома).
Генеалогия– бір немесе бірнеше ұрпақтардың ішіндегі индивидуумдардың арасындағы туыстық байланыстарды анықтау.
Гаметопатиялар- гаметогенез(ана құрсағы ішінде дамудың 1 күні) бұзылыстарымен байланысты ұрық дамуының ақаулары.
Гендік мутация – бір аллельдердің басқасына ауысуын анықтайтын бөлек гендердің ішкі құрылымының өзгеруі.
Геномдық мутация – жиынтыққа хромосомалардың құрылысы өзгермей санының өзгеруі.
Декомпрессия белгілері-газдар көлемі ұлғаю
ымен,сұйықтықтардың қайнау температурасы төмендеуімен,тіндерде еріген азоттың газды түрге ауысуымен және гипобариямен байла
нысты симптомдар.
Десатурация-газдар еруінің төмендеуі және организмнің сұйық ортасынан,
жасушаларынангаздардың шығарылуы.
Диатездер–кәдімгі қоздырғыштарға сәйкес емес реакциялармен жауап беруімен кейбір ауруларға бейімділігімен сипатталатын конституция ауытқуы.
Дизергия–организм реактивтiлiгiнiң бұрмалануы.
Дизадаптация–сыртқы немесе iшкi орта факторларына организм бейiмделуiнiн бұзылуы.
Деадаптация–организмнің бұрын иеленген өмір сүру ортасына бейімделу қасиеттерін жоғалту.
Дисплазиялар-жасушалардын нактылануынын бузылуы, ол жасушалардын функциялары, метаболизмi, курылысынын туракты озгерiстерiмен сипатталады, жасушалардын тiршiлiгi бузылуына акеледi.
Деструкция-жасушалардын, тiндердiн калыпты курылысынын бузылуы, ыдырауы.
Детрит-тiндер ыдырауынын ботка тарiздес онiмi.
Денатурация-әртүрлі әсерлерден ақуыздардың және нуклеин қышқылдарының құрылысы өзгергендіктен олардың кәдімгі қасиеттерінің толық немесе жартылай жоғалуы
Детергенттер-беткейлік тартылысты әлсірететін заттар. Дистрофияжасушалардың тіршілігі бұзылуымен қабаттасатын заттек алмасуларының бүзылыстары
Диплоидты құрам – барлық хромосомалардың жұптық жинағы немесе екі гаплоидты құрам.
Делеция– бөлек нуклеотидтердің (гендік мутация) немесе хромосома бөлшектерінің (хромосомалық мутация) түсіп қалуымен өтетін мутациялар түрі.
Дупликация– хромосома бөлігінің екі еселенуі.
Дерматоглифика– саусақтардың ұшындағы әшекейлер суретіне, алақан сызықтарының орналасуына қарап тұқым қуалайтын ауруларды анықтау.
Дандар- кіші популяциялар(1500 ден 4000 дейін адам)
Жыныстық хроматин-соматикалық жасушаларда спираль тәрізді күйіндегі әлсіреген Х-хромосома.
Жиырылу(контрактильді)арқылы термогенез-бұлшық еттердің жиырылуы және тонусы өсуінен жылу өндірілуінің жоғарылауы.
Жиырылусыз өтетін(контрактильді емес)термогенез-тотығу-тотықсыздану процестерінің белсеңдірілуінен организмде жылу өндірілуінің жоғарылауы.
Жылулық соққы-сыртқы ортадағы жоғары температураның ұзақ уақытты әсерінен дене температурасы тез арада көтерілуімен өтетін организмнің жедел қызып кету.
Жағдай-ауруды өздігінен тудырмайтын, бірақ оның пайда болуына, дамуына, аяқталуына әсер ететін фактор, жағдай немесе олардың жиынтығы.
Жасушаның зардапталуы-жасушалардың құрылысы метаболизмі және Функцияларының Өзгерістері.
Жедел фаза жауабы-аурудын жiтi кезенiндегi закымдануларда дамитын организмнiн жалпы реакциясы. Жедел фаза жауабы жиi кабыну дамуына, иммундык жуйе жане фагоциттейтiн мононуклеарлардын жуйесi белсенуiне акелетiн закымдануларда байкалады. Бiр топ кабынуы кушейтетiн цитокиндердiн пайда болуы мен босауы кушеюiмен сипатталады.
Жедел фаза акуыздары-бауырда тузiлетiн жане жедел фазага жауап дамыганда канга тусетiн акуыздар.
Импеданс-тіндердің электрлік қарсыласуы.
Инбридинг– некелесетін адамдардың туыстық жақындығы.
Инцесттік неке- бірінші деңгейлік туыстық жақындығы бар адамдардың арасындағы неке (әке-қызы,ана-баласы).
Изоляттар– кіші популяциялар(1500адамға дейін).
Инверсия- хромосома бөлігінің 180 градусқа ауысуы.
Клиникалық патофизиология-патофизиологияның бөлігі. Негізгі міндеттері: а) адамның әр ауруындағы жүйелер мен ағзалар қызметтері бұзылыстарының сипатын және ауырлығын зерттеу; ә) ауру патогенезі және оның клиникалық көріністері арасындағы өзара байланыстарын анықтау; б) патологиялық процестің зақымдалғын ағзаға және ауру организмнің басқа ағзалары мен жүйелеріне әсер ету деңгейін анықтау; в) функциялық диагностика әдістерін меңгере білу; д) адам ауруына байланысты диагностика, алдын алу және емдеу жағынан жаңа нұсқауларды өңдеу.
Клиникалық өлім-жүректің қызметі тыныс алу тоқтағаннан кейін басталатын және орталық жүйке жүйесінің жоғарғы бөлімдерінде қайтымсыз өзгерістер дамығанша жалғасатын терминальдік жағдай
Корпачев-Қазақстандағы тәжірибелік реаниматологияның негізін салушысы.Негізгі жұмыстары тірілтінгеннен кейінгі дамитын энцефалопатияның даму жолдарын зерттеуге арналған
Кессонды (декомпрессиялық) ауру–десатурацияға байланысты және жоғары атмосфералық қысымнан қалыпты қысымға тез арада өткенде дамитын ауру.
Күн соққысы–жалаң басқа жылы күн сәулеле
рінің ұзақ әсер етуінен болатын жедел қызып кету. Кинетоздар-организмге ұзақ уақыт ішінде әсер ететін өзгермелі жылдамдықтан туатын қозғалыс аурулары.
Кавитация–жасушаларда өте майда құыстардың тез арада пайда болуынан, кейін олардың кенеттен жабылып қалуынан пайда болған соққы толқыны тіндерді зақымдау салдарынан «жарылу эффектісінің»дамуы.
Кондиционализм–себеп туралы жоққа шығара
тын және ауру пайда болуында жағдайлар кеше
ндерінің маңыздылығын қолдайтын медицинадағы ағым.
Қауіп факторы– белгілі аурудың тура себебі бола алмайды,бірақ пайда болу мүмкіндігін жоғарыл
атын фактор.
Конституция–тұқым қуалайтын және жүре пайда болған қасиеттердің негізінде құралған және организмнің раективтілік жағдайын қалыптастыратын қызметтік және морфологиялық ерекшелітердің жиынтығы.
Құрылымдық – қызметтік бірліктердің ұстамалы белсенділігінің заңы – әр ағза тұтас қызмет атқарады, бірақ оның қызметтік бірліктері бір уақытта жұмыс істемейді (олардың бөліктері уақытша қорда сақталынады), қызметтік бірліктер тұтас жұмыс істемейді (олардың бөлек жасушалары қорда орналасады), жасушаның бәрі бір уақытта жұмыс істемейді (оның бөлек органеллалары тыныштық қалпында сақталынады).
Кариолизис-жасушада дистрофиялык озгерiстерде ядронын толык ыдырауы
Кариорексис-жасушадагы дистрофиялык процестер барысында ядронын болшектерге дейiн ыдырауы.
Коллапс-артериялык кысымнын томендеуiмен, айналымдыгы каннын колемi азаюымен сипатталатын жiтi тамырлык жеткiлiксiздiк.
Кома-адам омiрiне кажеттi кызметтердiн реттелуi бузылуымен, сырткы коздыргыштарга рефлекстердiн жок болуымен, орталык жуйке жуйесiнде патологиялык тежелудiн анык корiнуiмен байланысты естен терен тануымен сипатталатын куй.
Кариотип – бір биологиялық түрге жататын организмнің соматикалық жасушаларындағы хромосомдық құрамның морфологиялық ерекшіліктерінің жинағы.
Код – ақуыз молекуласында аминқышқылдарының орналасу ретін анықтайтын ДНҚ молекуласындағы нуклеотидтердің орналасуы.
Кодон – белгілі аминқышқылыныңполипептидті тізбекке енуін реттейтін ДНҚ немесе РНҚ молекуласындағы үш азот негізінен тұратын генетикалық кодтың бірлігі
Латентті ағым-сыртқы көзбен қарағанда көрінбейтін ауру ағымы
Ми өлімі-бас миының қайтымсыз зардапталуы ол жүрек қызметі және газдар алмасуы сақталған жағдайда да дамуы мүмкін
Монокаузализм–этиологиядағы бағыт.Осы бағы
тқа сәйкес, әр ауруды бір себеп қана шақырады және де организм осы себеппен кездескенде міндетті түрде ауру дамиды.
Мутация– генетикалық аппараттың тұрақты өзгеруі.
Мутаген – мутацияны шақыратын фактор.
Нозология – ауру туралы ілім
Неговский-реаниматологияның ілім ретінде дамуының негізін салушысы 1936 жылы әлемде алғаш рет организм тірілтуінің тәжірибелік физиологиясының лабороториясын кұрған
Нормергия– организм реактивтiлiгiнiң қалыпты болуы.
Некроз-тірі организмдегі тіндердің жасушалардың өлуі олардың тіршіліктерінің толық жөне қайтымсыз тоқтауы
Некробиоз-тіндегі жасушалардың бір бөлігі өлген ал басқа бөліктердің ары қарай қызметін атқарып жүрген жағдайы.
Өлім – организмдегі тіршіліктің тоқтауы процесі
Патофизиология-ол ауру организмнің бұзылған қызметтерін зерттейтін және ауру дамуының, ағымының, аяқталуының жалпы зандылықтарын анықтауды өз мақсаты ретінде қоятын ілім.
Пашутин В.В.- Ресейде патофизиологияның оқу пәні ретінде және ғылым ретінде қалыптасуының негізін салушының бірі.Осы ғалым басшылығымен Қазан университетінде алғаш рет жалпы және тәжірибелік патология кафедрасы құрылған.Негізгі еңбектері ашығу,зат алмасу және оттегінің жетіспеушілігіне бағытталған.
Подвысоцкий В.В.-патофизиологтардың Киев мектебінің негізің салушысы. Негізгі еңбектері ісік дамуының,бездік тін регенерациясы мәселелерін зерттеуімен байланысты.
Пат реакция-патогендік факторлардың әсеріне жауап ретінде дамитын биологиялық мәнсіз сійкессіз қысқа мерзімді элементарды әдеттегідей емес реакция Пат Процесс-ауру туындататын ықпалдың бүліндіргіш әсеріне заңды т.рде пайда болатын реакциялардың жиынтығы
Пат Жағдай-организм үшін кері биологиялық мәні қалыптан тыс тұрақты ауытқу ол өте сылбыр дамитын үрдіс немесе оның салдыры
Полиэтиология– бір ауру көптеген себептермен шақырылуы мүмкін деген көзқарасты мақұл
дайтын этиологиядағы бағыт.
Патогенез – аурулар, патологиялық процестер мен патологиялық жағдайлардың даму жолдары, ағымы, аяқталуы мен салдарлары туралы ілім.
Патогенездік ем –ауру патогенезіндегі себеп салдарлық қатынастардың тізбектерін жоюға бағытталған шаралар кешені.
Патогенездік факторлар – этиологиялық фактор әсер еткенде пайда болатын және мұнан былай ауру дамуында себептің рөлін атқаратын организмдегі өзгерістер.
Патогенездің кері айналып соғу шеңбері – аурудың патогенездегі бір салдар кері айналып соғу арқылы шеңбер түзуі мүмкін. Шеңбердің қалыптасуы оң кері байланыс принципіне негізделген.
Паранекроз-тіршілігі тоқтаған жасушаларда байқалатын өзгерістерге ұқсас қайтымды құбылыстар
Пикноз-жасушанын немесе ядронын жиырылуы, ныгыздалуы, олшемiнiн тез арада азаюы
.Прооксиданттар-асқын тотығу процестерді күшейтетін химиялық қосындылар мен физикалық әсерлер
Пенетрандық – тасушының фенотипінде геннің көріну жиілігі.
Панмиксия-еркін некелесу.
Плейотропия-бір геннің көптеген көріністері.
Полиплоидия- хромосомалардың гаплоидтық құрамының санының еселі өзгерістері.
Пробанд- зерттеушінің назарына бірінші түскен адам.
Рецидив-аурудың клиникалық көріністерінің уақытша жоңалуынан кейінгі қайталануы немесе көріністерінің күшеюі Ремиссия — деп науқас адамның жағдайының уақытша түзелуін түсінеді.
Реанимация-арнайы тірілтетін шараларды қолдану арқылы жойылған немесе дөрекі бұзылған организмнің өміріне қажетті қызметтердің орнын толтыру не қалыпқа келтіру Реаниматология-организмнің жаңа ғана жойылған тіршілік етуге қажет қызметтерді қалыпқа келтіру және организмнің өлуі және тірілуі заңдылықтарын зерттейтін ілім Резистенттiлiк – патогендiк факторлар әсерiне организмнiң тұрақтылығы.
Реактивтiлiк – сыртқы ортаның әртурлi әсерлерiне тiршiлiк әрекетiн өзгерту арқылы организмнiң жауап беру қасиеттi.
Симптом-аурудың патологиялық процестің, жағдайдың, реакцияның немесе синдромның белгісі Синдром-бірыңғай патогенезімен бірлескен симптомдармен сиппаталады
Сауығу-ауру аяқталуының бір түрі аурудан кейінгі организмнің қалыпты өмір сүруіне ңайта келуімен сипатталады
Сатурация-организм тіндерінде және сұйық ортада газ еруінің жоғарылуы
Сәуле ауруы-организмді сырттан 1 Гр және одан жоғары дозамен біркелкі түрде сәулеленуден дамитын ауру.
Стресс-жалпы бейiмделу синдромы-табигаты артурлi тiтiркендiргiштердiн асерлерiне организмнiн ерекше, стереотиптi, жалпы жауабы реакцияларынын жиынтыгы.
Сибстер– бір ата-аналық жұптың балалары.
Трансверсия – пуриндік негіздің пиримидиндік негізгеэәне пиримидиндік негіздің пуриндік негізге ауысуымен сипатталатын гендік мутацияның түрі.
Тұқым қуалайтын аппарат – ұрықтандырғаннан кейін ұрпаққа толық өтетін, көптеген гендерден тұратын хромасомалар жиынтығы.
Транслокация- хромосома бөлігінің басқа хромосомаға ауысуы.
Транзиция- бір пуриндік негіз басқа пуриндік негізбен,ал пиримидиндік негіз басқа пиримидиндік негізге ауысуымен сипатталатын гендік мутацияның түрі.
Трисомия- хромосомалардың бір жұбына тағы бір хромосоманың қосылуы.
Тәжірибе-басқарып, реттеп тұруға ыңғайлы жағдайда зерттеу мақсатымен белгілі бір құбылысты жасанды түрде шақыру не өзгерту. Бақылаудан айырмашылығы-зерттеліп жатқан объектімен өзара белсенді қатынаста болуда. Моделдеудің мәні-патологиялық реакцияларды, патологиялық процестерді, түрлі ауруларды үлгілеуде. Әдетте тәжірибе ғылыми зерттеу барысында өткізіледі және де гипотезаны тексеру, түрлі құбылыстар арасында себептік байланыстарды анықтау үшін маңызды. Патофизиологияда тәжірибелік зерттеу объектісі-науқас адам. Көбіне тәжірибе жануарларға өткізіледі.
Терминальді жағдайлар-осы күйге келтірген себеп жойылса жа жануарлардың және адамның организмі одан өзі шыға алмайтын күйі
Тау ауруы–жоғарғы биікке көтерілгенде дамитын және пайда болған гипоксиялық гипоксияға байланысты ауру.
Тотенше жагдайлар-адам омiрiне оте кауiптi жагдайлар, белсендi турде откiзiлетiн емдiк шараларды кажет етедi. Организмге коршаган ортн е зиян факторларынын асерiнде немесе омiр суруге манызды физиологиялык функциялардын жане метаболизмнiн оте ауыр бузылыстарына акелетiн ауыртпалык процестер жагымсыз багытта озгергенде дамиды.
Фенокопия – организмнің кейбір белгілерінің сыртқы орта әсерлерінен пайдаболған,тұқым қумайтын өзгерістерінің тектік мутацияларға ұқсас болуы.
Фенотип – генотип және сыртқы орта арасындағы қатынастың негізінде құралған организмдегі барлық белгілер мен қасиеттердің жиынтығы.
Фетопатиялар- ана құрсағы ішінде дамуының 72-280 күндері бұзылыстарымен байланысты ұрық дамуының ақаулары.
Фохт А.Б.– патофизиологтардың Мәскеу мектебінің негізін салушысы.Негізгі еңбектері жүрек-тамыр патофизиологиясын зерттеуге бағытталған.
Физикалық моделдеу(материялық)-биологиялық объекттерге моделдеу немесе жасанды физикалық жүйелерге(өкпені жасанды желдету,жасанды бүйрек аппараттары)
Формаланған(материялық емес )моделдеу-логакалық, компьютерлік несеме математикалық моделдеу
Функциялық элемент – ағзаның барлық тіндерінің жасушалық, талшықтық құрылымдарынан тұратын, белгіді ретке келтірілген құрылымдық – функциялық кешен бола алатын, сонымен қоса осы кешеннің негізінде тіндік алмасу процестері қамтамасыз етілетін микрожүйе. Сайып келгенде, бұл жасушалардың микроқанайналым бірлігінің, жүйке талшықтарының, дәнекер тіннің жиынтығы.
Хромосомдық мутациялар – бір немесе бірнеше хромосомалардыңқұрылымдық және морфологиялық қайта құрылыстары (аберрациялары).
Хромосомалар – құрамына ДНҚ кіретін және тұқым қуалайтын мәлметті тасушы жасыша ядросының құрылымдық элементі.
Хемилюминесценция-жасушадағы кейбір биохимиялық реакциялармен қабаттасатын әлсіз жарықтану.
Цитолиз-жасушалардың ыдырауы
Шок-организмнiн омiр суруге манызды кызметтерiнiн катты алсiреуiмен сипатталатын ауыр патологиялык процесс.
Этиология–ауру пайда болуы және дамуының се
бептері мен жағдайлары туралы ілім
Этиологиялық ем–ауру себебіне қарай (жою,әлсі
рету арқылы) бағытталған ем
Этиологиялық фактор немесе ауру себебі–белгілі бір жағдайларда организмге тура әсер етіп, сол немесе басқа ауруларды тудыратын және оған ерекше қасиеттерді беретін зат немесе құбылыс.
Электр өрісі әсерінен мембананың тесілуі-күшті электр орісінің әсерінен мембранада тесіктердің пайда болуы
Экспрессивтік-сол немесе басқа геннің фенотиптік көрінісі.
Эмбриопатиялар– ағзалар дамуының (ана құрсағы ішінде дамуының 16-72 күндері) бұзылыстарымен байланысты ұрық дамуының ақаулары.
Ятрогенді аурулар–медицина қызметкерлерінің қателерінен дамитын аурулар немесе дәрігер
дің дұрыс я қате әрекеттерінің нәтижесінде ал
дын алу, диагноз қою,емдік шараларды қолда
нудың қолайсыз салдары ретінде дамиды.
