Эпилептикалық (эпилепсиялық) статус – ол эпилептикалық ұстамалар бірінен кейін бірі өте жиі қайталанатын, арасында науқас есін жиып үлгермейтін (сериялы ұстамаларға қарағанда) немесе бір ғана ұстама 30 минутқа созылатын жағдайды айтады.
Ең жиі себебі — ЭҚЗ (эпилепсияға қарсы заттарды) қабылдауды кенет тоқтату. Басқа себептері – ми ісігінің бастапқа көрінісі, метаболикалық бұзылыстар, алкогольді абстиненция, инсульт, менингит немесе энцефалит, мидың гипоксиялық зақымдалуы. Ал 25% жағдайда себебін табу қиынға соғады. Кеде эпилептикалық статус эпилепсияның дебюті болып табылады.
Генерализденген тонико-клоникалық ұстамалар статусы (тырыспалы эпилептикалық статус) — жедел жағдай, соңы летальді болатыны сирек емес.
Тырыспалы статус қоздырғыш аминқышқылдарының лаұтырысымен және екіншілік метаболикалық бұзылулармен байланысты нейрондардың өлу қауіпі бар, сондықтан да оны қайткенмен жылдам басу керек.
Статустың асқынуы:
- тыныс бұзылыстары (апноэ, нейрогенді өкпе ісінуі, аспирациялық пневмония),
- гемодинамикалық бұзылыстар (АГ, жүрек ырғағының бұзылысы, қан айналымның тоқтауы),
- Вегетативті бұзылыстар (гипертермия, бронхиальді гиперсекреция, құсу),
- Метаболикалық бұзылыстар (ацидоз, гиперкалиемия, гипергликемия немесе гипогликемия).
- Сүйектердің сынуы, сонымен қатар омыртқаның да сынуы,
- рабдомиолиз,
- Бүйрек жетіспеушілігі,
- ДВС және балтырдың терң веналарының тромбозы,
- Ми ісінуі және бас ми ішілік гипертензия,
- Ми гипоксиясы,
- гипертермия,
- Қыртыс веналардың тромбозы және т.б.
Статустың ең сирек жағдайы ұстамалардың жиілеуі, статус рецидиві, жадының нашарлауы және т.б. когнитивті функциялардың нашарлауы, ЭКЗ сезімталдығының төмендеуі.
Эпилептикалық статус терапиясы
1) Тыныс алу жолдарының өткізгіштігін қалыптастыру: ауыз және тамақтан шырышты, алынып-салынбалы тіс протезін алып тастау, ауа өткізгішті енгізу арқылы ауа жіберу (маска немесе мұрын канюлясы көмегімен).
- Аспирациядан сақтау үшін басын жанына қисайтқан жөн.
- Тұншығу кезінде науқасқа интубация және ЖӨЖ (ИВЛ) жасау қажет.
- Ұстама кезінде тұлғаның және бастың жарақаттануының алдын ала ескерілуі қажет.
2) Көктамырдан алынған қанды клиникалық және биохимиялық зерттеуге (клиникалық қан қорытындысында, құрамындағы электролиттер, зәр қышқылын, трансаминазаны, кальциді, магниді, глюкозаны, алкогольді анықтау) жіберу.
3) Көктамырға 10-20 мг мөлшерде диазепам (реланиум) (натрия хлоридінің 1-2 ампула изотониялық ерітіндісінде немесе 20-40% глюкозада ерітілген) 2-5 мг/мин жылдамдықта енгізу. Егерде диазепамды көктамырға енгізуге мүмкіндік болмаған жағдайда оны ректальді енгіземіз.
Диазепамді енгізу кезіндегі негізгі асқынуы — тұншығу, сондықтан да науқастың тынысын жақсартуға дайын болу керек. Диазепаммен статусты басқаннан кейін жылдам ұзақ әсері бар негізгі антиэпилептикалық препаратты (фенобарбитал, карбамазепин, дифенин, валлпроенді қышқыл) енгізу қажет.
4) Дене қызуын түсіру, АҚ қалыптастыру шараларын ұйымдастыру. Статус кезінде метаболикалық ацидоздамуы мүмкін, бірақ оның коррекциясы тек ауыр жағдайда қажет етеді.
5) Аталған шаралардың көмегі болмаған жағдайда, науқасты госпитализация алды этапта мүмкін:
- Барбитураттарды бұлшықетке енгізу (1 г гексеналды немесе натрий тиопенталды 10 мл натрии хлоридтың изотониялық ерітіндісінде езіп, 10 кг дене салмағына 1 мл есеппен ерітіндіні енгізеді),
- Көктамырға 20% натрии оксибутираттың 10 мл ерітіндісін (1—2 мл/мин жалпы мөлшері 250 мг/кг) енгізеді
- Наркоз, азот тотығы мен ауа қоспасы (2:1) қатынасында
- Паральдегидтің ректальді (0,1-0,2 мл/кг) енгізілуі.
6) интенсивті терапия жағдайында барбитуратты көктамырға енгізуге болады. Алдын ала ЭКГ және ЭЭГ мониторингті қарап, науқасты интубациялау керек.
- Ең алдымен 10 мл 1% гексенал немесе тиопентал ерітіндісін 1—2 мин ішінде енгізеді, бұл уақытта науқастың АҚ, ЖСЖ (ЧСС), тынысын бақылап отырамыз. Егер енгізу барысында шұғыл өзгерістер байқалмаса, енгізуді жалғастыра береміз. Жалпы мөлшері 1% ерітіндінің 60—80 мл-дан аспау керек.
- ЭЭГ-дағы эпилептикалық белсенділік белгілері және клиникасы жойылу үшін наркоздың 1—2 стадиясына дейін жету керек.
- Шұғыл өзгерістер: шұғал тыныс нашарлауы, ауыр артериальді гипертензия, бүйрек жетіспеушілігі кезінде барбитурат қарсы көрсетілген. Шұғыл тұншығу кезінде ЖӨЖ (ИВЛ) беруге, АҚ төмендегенде вазатоникалық сұйықтық беруге дайын болу керек.
7) Патогенетикалық еміне су-электролитті және қышқылды-сілтілі баланстың коррекциясы кіреді, сонымен қатар ми ісінуі емдеу кіреді (маннитол, 0,25—1 г/кг, лазикс 20—40 мг, дексаметазон, 12—16 мг 15—20 мин ішінде көктамырғаенгізеді). Рабдомиолиз кезінде регидратация және зәрді натрии бикарбонаты көмегімен сілтілі қылу қажет.
8) Статустың себебін, яғни жарақат белгілері, бас миішілік ошақтың немесе жүйелі ауру үрдісін анықтау үшін науқасты объективті қарау қажет. ОЖЖ-де инфекцияға немесе САК қауіп болғанда, науқасқа ЛП (маннитола, 0,25-1 г/кг) тағайындаймыз.
Плеоцитоз және қызбаны анықтау үшін ликвордың бактериологиялық зерттеуінің нәтижесіне сүйенеміз, бәрақ ол анықталмайынша науқасқа антибактериальді терапия жасаймыз. Науқастың жағдайы қалыптасқаннан кейін аурудың себебін анықтау үшін КТ немесе МРТ жасау қажет.
