Ортан жілік зақымдалулары
Санның проксимальды бөлігінің сынықтары
Анатомо- физиологиялық ерекшеліктері. Санның (os femoris) проксимальды бөлігі ерекше анатомо-физиологиялық жағдайларда орналақан:
- Сан сүйегінің мойыны сүйек қабымен қапталмаған, ол ұршықтар аймығында жақсы қапталған.
- Жамбас-сан буын капсуласы санға ұршықаралық сызық (алдынан) және ұршықаралық қырынан (артынан) біршама проксимальды мойын негізінде бекітіледі.
Сан сүйегі басы мен мойны келесі артериялармен қанмен қамтамасыз етіледі
Сонымен, жамбас-сан буыны капсуласының санға бекитін орнынан сынық неғұрлым проксимальды болса, басының қанмен қамтамасыз етілуі нашарлайды. Сан ұршықтарының аймағы бұлшықеттерден келетін артериялар арқасында жақсы қанмен қамтамасыз етіледі.
Сан диафизі мен мойын осьтерінен құралған мойын-диафизарлық бұрыш орта есеппен 120 0с – қа тең. (1150с-тан 1350с-қа дейін.) Осы бұрыш неғұрлым кіші болса, сан сүйегі мойнына жүктеме соғұрлым көп түседі, яғни жиі сынады. Егде жаста мойын-диафизарлық бұрыштың азаюы сан сүйегі мойнының сынығына әкелетінфактор болып есептеледі.
Анатомиялық құрылымына сай санның проксимальды бөлігінің трабекулярлы құрылымының бұзылысына байланысты мықтылығы төмендейді. Сондықтан жүйелі остеопороз осы аймақтағы сынықтың негізгі себебі болып табылады.
Осыған байланыст жүйелі остеопорозы бар егде адамдарда травмалық агенттің минимальды әсерінен сынық пайда болуы мүмкін. Жас жәнеорта жастағы адамдарда да санның проксимальды бөлігінің сынықтары әртүрлі этиологиялы остеопороз әсерінен жиі дамиды.
Сан сүйегінің сынықтарының жіктелуі
І. Сан сүйегі басының сынықтары (2а сур);
ІІ. Сан сүйегі мойнының сынықтары:
1. Локализациясы бойынша:
- Субкапитальды (2б сур)
- Трансцервикальды (2 в сур)
2. Ығысуларға байланысты:
- Варусты (1 б сур);
- Вальгусты (1 в сур);
ІІІ. Ұршық аймағы сынықтары:
Сан сүйегі мойнының базальды сынығы (2 г сур);
- Изолирленген сынық/ үлкен немесе кіші ұршықтың ығысуымен немесе ығысуынсыз жұлынып сынуы (2 д сур);
- Ұршық арқылы сынығы (2 е сур.);
- Ұршықаралық сынығы (2 ж сур.);
- Ұршық асты сынығы (2 з сур.);
Сан сүйегі мойнының сынықтары жарақат кезіндегі аяқтың орналасуына байланысты абдукционды және аддукционды деп бөлінеді.
Абдукционды сынықтар жамбас-сан буынында әкетілген аяққа құлағанда пайда болады. Бұл кезде мойын-диафизарлық бұрыш үлкейеді (1 в сур), сондықтан мұндай сынықтарды вальгусты деп атайды. Вальгусты сынықтар көбіне енген (вколоченные) сынықтар болады.
Әкелінген аяққа құлағанда мойын-диафизарлық бұрыш азаяды (аддукционды немесе варусты сынықтар). Варусты сынықтар 4-5 есе жиі кездеседі. (1 б сур)
Ұршық сынықтары енген және енбеген де болуы мүмкін. Айқын сүйек қабына және жарғышақтардың жиналу аймағының үлкен болуына байланысты қанмен жақсы қамтамасыз етілгендіктен бұл сынықтар жақсы бітіседі.
Диагностика. Ауырсыну шап аймағында немесе ұршық аймағында пайда болады (артынан сираққа иррадирленуі мүмкін) және тыныштық жағдайында ауырсыну айқын емес. Жамбас-сан буынында қозғалыс жасағанда ауырсыну үдейе түседі.
Аяқ тірегі енген сынықтарда әртүрлі дәрежеде бұзылған, енбеген сынықтарда – мүмкін емес.
Аяқтың сыртқы ротациясы тізе үсті сүйегі мен табан сүйегінің орналасуына байланысты жеңіл анықталады және ұршық сынықтарында айқын білінеді. (4 сурет) Сынықтың айқын белгісі болып сынық аймағында активті ішкі ротация жасай алмауы болып есептеледі. Бұл екі симптом енген сынықтарда болмауы мүмкін.
Енген және енбеген сынықтарда сан осі бойымен және үлкен ұршыққа жүктеме түсіргенде зақымдалған аймақта ауырсыну байқалады. Осы симптом үлкен ұршықты және түзу жатқан аяқтың өкшесін соққылағанда анықталады.
«Жабысқан өкше» симптомы енбеген сынықтарға көбірек тән. Науқас түзу аяғын арқасына жатқан қалпында көтере алмайды. Санды бүккенде табан тірек бойынша сырғиды. Сондықтан, бұл симптомды «сырғымалы өкше» деп атаған дұрыс.
Мойнының варусты сынықтарында үлкен ұршық жоғары ығысады, бұл үлкен ұршықтың жоғары орналасу симптомдар топтарының пайда болуын шарттайды. Сынықтарда жиі, үлкен ұршық төбесінен мықын сүйегінің алдыңғы-жоғары осінен іштің ортаңғы сызығына дейін өтетін, Шумахер сызығының жағдайын бағалайды.(Қалыптыда Шумахер сызығы кіндіктен жоғары немесе кіндік маңында өтеді, үлкен ұршық жоғары тұрса- кіндіктен төмен.)
Сан сүйегі мойнының варусты сынығына 2-3 см-ге аяқтың салыстрмалы қысқаруы тән.
Аталған симптомокомплекс мойын және ұршық сынықтарын анықтауда маңызды.
Енген сынықтарды диагностикалауда белгілі бір қиындықтар туады. Мұндай сынықтарда көптеген симптомдар айқн емес немесе тіпті болмауы да мүмкін. Кейде пациенттер өздері зақымдалған аяққа жүктеме түсіріп қосымша тірексіз де жүре беруі мүмкін, ал бұл сынықтың ыдыруына әкеледі. Алайда, бұл науқастарда жүргенде шап аймағында, сынық аймағында үлкен ұршықты соққылағанда ауырсыну пайда болуы міндетті белгілер.
Егер, остеопорозы бар пациентте жарақат механизміне тән (құлау немесе үлкен ұршық аймағындағы соққы) шап аймағында және үлкен ұршық аймағында аяқ осі бойынша жүктеме түсіргенде ауырсыну пайда болады. Диагностикалық қателіктің алдын-алу үшін рентгенологиялық зерттеу жасау қажет.
Радиологиялық зерттеу. Ығысумен болатн сынықтарда тура және бүйір проекцияларда рентгенограмма жасау жеткілікті. Енген және «стресстік» сынықтарда рентгенограммалар интерпретациясын анықтауда қиындықтар пайда болуы мүмкін. Диагностикаға функциональды рентгенограммалар (тура проекцияда) әкелінген және әкетілген аяқ жағдайында, 10-14 күннен соң динамикадағы рентгенограммалар, КТ және МРТ көмектесуі мүмкін.
Емханаға дейінгі көмек. Емханаға дейінгі көмек этапындағы емге жансыздандыру мен шинасыз иммобилизация кіруі керек. Осы этаптардағы сынықтарға жергілікті жансыздандыру жасап қажеті жоқ. Себебі, стерильді емес жағдай, ауырсыну синдромының айқын еместігі.
Жансыздандыруды анальгетиктерді парентеральды жолмен енгізу көмегімен де жетуге болады. Тізе астына аяқтың сыртқы ротациясын шектеу үшін валик салады. Осы жағдайда науқастарды теңбілдермен (носилкалар) транспортирлейді.
Сан сүйегі (ортан жілік) мойнының сынықтарының емі. Сан сүйегі мойнының сынығымен науқастарды оперативті емдейді, ал енген вальгусты сынықтарды және хирургиялық емге жалпы қарсы көрсеткіштері науқастарды консервативті емдейді.
Стационарда сынықтарға жергілікті анестезия жасайды, новокаин немесе лидокаиннің 2% 20,0 мл ерітіндісі көмегімен. Мойын сынықтарында анестетиктерді буын қуысына енгізеді, сан артериясынан 2 көлденең саусаққа үлкен ұршықтан жұмыр байламның ішкі және ортаңғы 1/3 бөлігінің шекарасынан сыртқа қарай пунктирлер арқылы. Егер, операцияны бірінші күндері жасамаса, аяқтың 200 әкетілген күйінде, үлкен сан сүйегінің төмпешігіне қаңқадан тарту салынады.
Сан сүйегі мойнының консолидациясы үшін сынықтарды жақсы жанастыру және мықты фиксациялау қажет, ал бұған тек хирургиялық жолмен қол жеткізуге болады.
Сан сүйегі мойнының остеосинтезінің хирургиялық емде екі жолын қарастырады: ашық және жабық.
Ашық түрінде жамбас-сан буынының артротомиясын жасайды, жалаңаштап сынықтарды репонирлейді. Содан кейін ұршық асты аймағынан штифт қағып, осы штифт көмегімен визуальды сынықтарды біріктіреді. Жараны тігеді.Ашық және сүйекішілік әдіс сирек қолданылады, өйткені артынан айқын косаартроз, сан сүйегі мойнының жалған буыны, сан сүйегі мойнының басының асептикалық некрозы дамиды. Әдіс жарақатты.
Сан сүйегі мойнының жабық немесе буыннан тыс остеосинтез әдісі кеңінен қолданылады. Науқасты ортопедиялық столға жатқызып, жергілікті немесе жалпы анестезия көмегімен жансыздандырыпсынықтардың Уитмен бойынша репозициясын жасайды.
Сан сүйегі мойнының сынықтарының Уитмен бойынша репозициясы: аяқты 15-200-қа әкетеді, табанның қалыпты қалпына осі бойынша тракция жасап 30-400-қа ішкі ротация жасайды.
Ұршық асты аймағынан сүйеккке дейін жұмсақ тіндерді тіледі және осы нүктеден сан сүйегі мойнынан кетпей сынықтард бекіту үшін 3 лопастты штифт + дератационды винт немесе 3 спонгиозды винт салынады. 4 аптадан кейін науқас операция жасалған аяққа жүктеме түсірмей таяқ көмегімен жүруіне болады. Операциядан кейін 6 айдан соң ғана жүктемеге рұқсат. Еңбек қабылеттілігі 8-12 айдан соң қалпына келеді.
Қазіргі кезде егде адамдардағы сан сүйегі мойнының сынықтарын эндопротез көмегімен емдеу кең қолданылуда. Ол бір полюсті сан сүйегінің тек басын алмастыру, екі полюсті – басы мен ұршық ойығын алмастыру болып екіге бөлінеді.
Сан сүйегі мойнының буынішілік варусты сынықтарын тек қана, егер қосымша ауыр сырқаттары болса немесе науқас травмаға дейін де жүрмесе, консервативті ем тағайындалады.
Бұл емнің мақсаты – сынық бітіспейтін жағдайда науқас өмірін сақтап қалу, яғни ерте мобилизация әдісі.Сынық анестезиясынан кейін науқасты кереуетке тізе астына валик салып жатқызып, ағына дератационды етік салады. Қаңқадан тарту жасалынбайды. Бірінші күннен бастап науқастарды төсекте елсенді қалыпқа ауыстырады. Науқастар тыныс алу гимнастикасымен шұғылданады, жиі бүйіріне ауысып жатады және түсірілген аяқпен отырады. Бірінші аптасында науқастар балдақпен манежде жүре бастайды. Науқастарға анальгетиктер тағайындалады. Тромбоэмболиялардың алдын – алу шараларын жүргізеді, қосымша ауруларын емдейді.
Емдеудің бұл әдісінде сынықтардың бітісуі болмайды. Науқастар өмірінің аяғына дейін манежде, балдақпен жүруге немесе кресло көмегімен қозғалуға мәжбүр.
Субкапитальды енбеген сынықтары бар науқастар ауыр топ қатарына кіреді. Бұл сынықтың бекіту қиындықтары мен сан сүйегі басының қанмен қамтамасыз етілуінің бұзылыстары оперативті аяқтың ұзақ уақыт (айлап) жүктемеде жатуына әкеледі. Дұрыс емдегеннің өзінде де 20 % науқастарда асептикалық некроз дамуы мүмкін.
Сондықтан, сан сүйегі басының субкапитальды сынықтары бар кәрі адамдарда сынық остеосинтезінің орнына буынды эндопротезбен алмастырған жөн. 70 жастан асқан адамдар араында эндопротездеу кең таралуда. Оның тиімділігі – операция жасалған аяққа ерте күш түсіру мүмкіндігінде (3-4 аптадан соң), ал эндопротезді бекітуге сүйек цементін қолданған жағдайда операциядан соң 3-4 күн өткеннен соң.
Сан сүйегінің мойнының енген (вальгусты) сынықтарын емдеу. Сан сүйегі мойнының енген сынықтары енбеген сынықтардан қарағанда жақсы бітіседі. Сынық «ыдырауы» (жарғақшалардың бекітілуінің бұзылысы) асқсыну болып саналғандықтан оның алдын –алу керек.Емдеу тактикасы сынықтың жазықтықтағы бағытына байланысты. Емдеуді тек қана оперативті жолмен ғана емес, сонымен қатар консервативті жолмен де жүргізуге болады. Консервативті ем кезінде сынық «ыдырауының» және сан сүйегі басының асептикалық некрозының алдын –алу қажет. Ол үшін жас науқастарға қысқартылған ( тізе буынына дейін) жамбассандық гипстік таңу 3-4 айға салынады және зақымдалған аяқпен балдақ көмегімен тірексіз жүруге рұқсат беріледі: кәрі адамдарға – Белер шинасымен аяқ иммобилизациясы жүргізіледі: үлкен сан сүйегінің төмпешігіне аз салмақты жүк (2-3 кг) салып қаңқадан тарту салады. Үлкен салмақты жүкті салуға болмайды, себебі ол сынық «ыдырауына» әкеледі. Бірінші күндерден бастап ЕДШ тағайындалады. 1.5-2 айдан соң қаңқадан тарту алынады. Науқастарға сынған аяққа тірексіз балдақтар көмегімен жүруге рұқсат етіледі. Жарақаттан кейін 3-4 айдан соң аяққа дозирленген жүктеме түсіруге болады. Сан сүйегі басының асептикалық некрозын алдын-алу үшін аяққа толық жүктемені 6 айға дейін түсіруге тиым салынған. Еңбекке жарамдылық 6-8 айдан кейін орнына келеді.
Ұршықты сынықтардың емі. Ұршық сынықтары сан сүйегі мойнының сынықтарына қарағанда жақсы қанмен қамтамасыз етілуіне және сынықшалардың бір-бәрәмен жақсы жанасып жатқандығынан емге жақсы көнеді.
Сан мойнындағы сынықтардағы қиындықтармен ұршық сынықтарында кездеспейді. 2.5-3.5 айдан кейін жақсы бітеді: жалған буын пайда болмайды. Бірақ, кәрі адамдарда емдеу принциптері консервативті де жүргізіледі, себебі жасына байланысты көп жатқаннан пайда болатын тромбоэмболияардың алдын алу үшін.
Жас науқастарда ығысусыз сынықтарында кейде емді коксидтік гипс арқылы жүргізуге болады. Ол 2.5-3.5 айға салынады. Аяққа күш түсіру 1.5-2 айдан кейін рұқсат етіледі. Көп жағдайларда, әсіресе ығысумен болған сынықтарда, үлкен сан сүйегінің төмпешігінен тұрақты қаңқадан тарту жүргізу кереек немесе сан айдаршықтарынан Белер шинасымен тарту қажет (жүк 1\6 дене салмағынан).
Қаңқадан тартумен емдеген кезде келесі ережелерді сақтаған жөн: ұршықты сынық аймағындағы варусты деформация неғұрлым үлкен болса, тартуда соғұрлым аяққа әкетілген жағдай жасау керек. Егер, варусты деформация болмаса тартуда аяқты әкетпейді. Қаңқадан тартуды 6-8 аптадан соң алып тастайды. Ары қарай емді функциональды түрде жүргізеді.
Функциональды емді арнайы шина немесе Белер шинасы көмегімен жүргізеді. Тізе және жамбассан буынында алдымен пассивті, артынан активті қозғалыстар жасайды. Балдақшалармен аяққа жүруге рұқсат беріледі, 2.5-3.0 айдан кейін аяққа толық жүктеме түсіріп жүруге болады. Функциональды емнің артықшылығы ол басқа емдерге қарағанда сынық консолидациясына дейін буындардағы қозғалыстар толығымен қалпына келеді, ал гипстік таңумен салыстырғанда бұлшықеттер атрофиясы аз дәрежеде байқалады.
Егде жастағы адамдарды қаңқадан тартумен емдеу оларды мәжбүрлік жағдайда отыруымен және гиподинамиясына әкеледі. Бұндай науқастарды оперативті жолмен емдеу керек немесе оперативті жолмен емдеуге қарсы көрсеткіштер болса,ерте иммобилизация әдісін қолданған жөн. Осы әдісте науқасты төсекке жатқызады, тізе астына сыртқы ротацияны шектеу үшін валик қойылады.
Бірінші күндерден бастап, науқастарды төсекте отырғызады, балдақпен аяққа жүктеме салып жүргізеді. Сүйек ығысқан күйде бітісді, яғни аяқтың қысқаруымен жүреді және сыртқы ротациясына әкеледі. Алайда, осы әдістің арқасында егде жастағы адамдар арасында өлім азаюда.
Ұршық сынықтарын хирургиялық жолмен емдеу тиімдірек, себебі ерте реабилитация жүргізп, науқасты активизациялауға болады. Қазіргі кезде сынықтың осы түрін фиксациялайтын көптеген құралдар бар. Сонымен қатар, бұл фиксаторлар сан сүйегі мойнының сынықтарында да қолданылуы мүмкін.
Сан сүйегі мойнына операция кезінде сынықшаларды бекітіту үшін екі немесе үш пластты шеге енгізіледі, ал конструкцияның мықтылығы үшін үлкен диафизарлы накладкалар салады. Емдеу мерзімдері және еңбекке жарамдылық консервативті емдегі сияқты.
Аталған операциялардан кейін қосымша сыртқы иммобилизацияны гипстік таңумен жасамайды.
Операциядан кейінгі уақытта асқынулардың алдын алу қажет (пневмония, ойықтар, тромбоэмболиялар және т.б.). 2-3 күннен соң науқастр балдақпен жүре бастайды, еңбекке жарамдылық ұршық сынықтарында 3-6 айдан кейін қалпына келеді.
Асқынулар. Буыннан тыс (ұршық) сынықтары әрдайым бітіседі, алайда функциональды ем кезінде немесе жарақаттанған аяққа жүктемені ерте түсіргенде бітісу қысқарумен және деформациямен болуы мүмкін. Буынішілік (мойындық) сынықтардың кш асқынуларына ұзақ уақыт бітіспеуі, сан сүйегі мойнының жалған буыны, сан сүйегі басының асептикалақ некрозы және жамбассан буынының посттравмалық артрозы жатады. Сан сүйегі мойнының жалған буыны және жамбассан буынының посттравмалық артрозы кезінде Мак-Муррей бойынша ұршықаралық медиализдеуші остеотомия остеосинтез операциясын жасауға болады. Алайда 70 жастан асқан науқастардажалған буын және сан сүйегі басының асептикалық некрозы кезінде бірполюсті эндопротездеу операциясы көрсетілген, ал жас науқастарда тотальды эндопротез операциясы тиімдірек.
Үлкен ұршық сынығы
Жарақат механизмі тура. Кей жағдайларда бөксе бұлшықеттерінің тез жиырылуынан жұлынған сынықтар болуы мүмкін. Ығысумен болған сынықтарда ұршық жоғары және артқа немесе кіші және ортаңғы бөксе бұлшықеттерінің тракциясы әсерінен сыртқа ығысады.
Үлкен ұршығы сынығы бар науқастар жүруге қабылетті. Аздаған ауырсыну үлкен ұршық аймағында локализденеді. Обьективті түрде сынық аймағында ісіну және ауырсыну анықталады. Әкету шектелген және ауырсынумен жүреді. Пассивті қозғалыстар, әсіресе ротационды, сынық аймағындағы аырсынудың күшеюіне әкеледі.Алдыңғыартқы проекциядағы рентгенограмма бойынша интерпретация жасау оңай.
Емханаға дейінгі этапта сынықты жансыздандыру онша қажет емес. Артынан, сынық орнына 2% тік 20мл новокаин ерітіндісін енгізіп және екі үш аптаға Белер шинасымен иммобилизация жасау керек. Ығысумен болған сынықтарда аяққа шинаны әкетілген және сыртқы ротация жағдайында салады. Үлкен ығысумен болған сынықтарда хирургиялық емге жүгінеді. Ұршықты ойығына шуруптар, сүйек штифі немесе сым көмегімен фиксациялайды. Еңбекке жарамдылық 1.5 айдан кейін қалпына келеді.
Кіші ұршық сынығы
Механизмі бойынша бұл санды тез бүгу мен жазу немесе мықын бел бұлшықетінің қатаюы кезінде пайда болатын жұлынған сынық.
Санның ішкі бетінде және жоғарғы үшен бір бөлігінде кейде айқын білінетін ауырсыну болады. Санды тік бұрышқа дейін бүккенде ауырсыну азаяды. Кіші ұршық аймағын пальпациялағанда ауырсыну бар. Рентгнограмма анализі кезінде сынықты кіші ұршық аймағындағы өсу зонасынан айыру қажет. Күмән туған жағдайларда сау жақтың да рентгенограммасын жасайды.
Емханаға дейінгі көмек: Ауырсынуды азайту үшін аяқты тізе және жамбассан буынында бүгеді, айқын ауырсынуда және науқасты ауруханаға транспортировака жасау керек болса сынық орнына 2% тік 20мл новокаин ерітіндісін енгізеді. Науқастарды деңбілдерде транспортирлейді. Аяққа аз әкетілген және тізе, жамбассан буынында бүгілген жағдайында 10-12 күнге шина салынады. Үшінші аптасында аяқты жазып жүруге рұқсат беріледі.
Ортан жілік диафизі сынықтары
Сан диафізінің сынығы – өте ауыр жарақат. Тіпті жабық сынықтар шокпен және сынық аймағындағы қан жоғалтумен бірге жүреді.
Анатомо-физиологиялық ерекшеліктері. Сан диафизі мықты бұлшықеттермен қоршалған және қанмен жақсы қамтамасыз етіледі, бұл бір жағынан сынық кезіндегі тінішілік қан кетуді анықтаса, екінші жағынан тез бітісуге де жақсы.
Доминирлеуші бұлшықет қатаюының реализациясы, жоғарғы үштен бір бөлігіндегі бұлшықеттер сынық кезінде проксимальды сынықшаның бүгіліп, әкетілуіне және сыртқы ротациясына әкеледі, ал дистальды сынықша ішке және әкелетін бұлшықеттер тартуынан жоғары ығысады. (9а сурет) Сонымен қатар, сынық неғұрлым жоғары болса, соғұрлым проксимальды сынықшаның сыртқа ығысуы болады. Санның ортаңғы үштен бір бөлігінің сынықтарында бұлшықеттер антогонисттері арқасында сынықшалардың көлденең және ұзыннан ығысуына және айқын емес ось деформациясына әкеледі.
Диафиздің төменгі үштен бір бөлігінің сынығына балтыр бұлшықетінің жиырылуынан дистальды сынықшаның артқа ығысуы болады. Тізе асты артериясы қоса зақымдалуы мүмкін. Проксимальды сынықша әкелетін бұлшықеттер салдарынан ішке ығысады
Классификация. Ұзын сүйектер сынығы сияқты сан диафизінің сынықтарын бөледі: сынық сипаты бойынша көлденең, қиғаш, винт тәрізді, жарғақты, сегментарлы. Локализациясына байланысты ұршық асты, сонымен қатар жоғарғы, ортаңғы және төменгі үштен бір бөліктерінің жоғарыда айтылған ығысулары бойынша.
Жарақат механизмі. Басқа да диафизарлы сынықтардағы сияқты механизмі тура және тура емес. Травмалық фактордың бағыты мен жанасу нүктесіне сай сынық сипаты және дәрежесі анықталады.
Диагностика. Ауырсыну синдромы айқын. Жиі сан диафизінің сынықтары ауырсыну, қан жоғалту салдарынан пайда болатын шокпен бірге жүреді. Диагнозды абсолютті және салыстырмалы белгілері бойынша қою қиындық тудырмайды. Функцияның айқын бұзылысы, сынық орнында ауырсыну тән. Гематома мен сынықшалардың ығысуына байланысты сан өлшемінің үлкеюі байқалады. Деформация сынық дәрежесіне байланысты. Жоғарғы үштен бір бөлігінің сынығына «галифе» тәрізді деформация тән.Диафиз бойымен патологиялық қозғалыс анықталады. Осы жерде кейде сынықшаның аяғы пальпациялануы мүмкін.
Ығысумен болған сынықта санның абсолютті қысқаруы болады. Анестезияға дейін сүйек крепитациясын анықтауға тиым салынған, себебі шоктың пайда болуы немесе тереңдеуіне әкеледі.
Төменгі үштен бір бөлігінің сынығында магистральды қантамырлар зақымдалу болуына байланысты дистальды бөліктің қанмен қамтамасыз етілуін тексеру қажет (тері түсі, пульс).
Радиологиялық зерттеу. Алдыңғы және бүйір проекциядағы жақындағы қантамырларды қоса алумен жүргізілетін рентгенография сынық сипатын бағалауға көмектеседі. Басқа радиологиялық зерттеулер жүргізудің қажеті жоқ.
Емханаға дейінгі көмек. Шокқа қарсы терапия шок болған кезде жүргізу қажет (жансыздандыру,инфузионды терапия, гормонотерапия, оксигенотерапия).
Шиналармен иммобилизация зақымдалған аяқпен қоса жамбасты бірге фиксациялау қажет. Шиналауды жансыздандыру фонында жүргізеді. Дитерихс шинасын салады. Ол жоқ болған жағдайда, иммобилизацияны қзын сатылы шинамен комбинациялап жүргізеді.
Емі. Сан диафизінің сынықтарын гипстік таңумен жеке емдеу қолданылмайды. Қаңқадан тарту консервативті емдеу кезінде өзіндік әдіс ретінде немесе операцияға дайындыққа көмекші терапия ретінде қолданылады. Тартуды үлкен сан сүйегінің төмпешігінен, сирек сан айдаршықтарынан стандартты Белер шинасы көмегімен жүзеге асырады. Санның жоғарғы үштен бір бөлігінің сынығында аяққа әкетілген жағдай жасайды. Ортаңғы үштен бір бөлігінң сынығында проксимальды сынықшаның сыртқа ығысуы болмаса, аяқты әкетусіз тартады. Сан диафізнің төменгі үштен бір бөлігінің сынығын қаңқадан тартумен емдеу жүргізіледі:
- Балтыр бұлшықетін босату үшін артқа ығысқан дистальды сынықшаны 90 градуста тізе буынында бүгілген қалыпта емдейді.
- Сан мен сирақ осьтерінен құралған бұрыш биссектрисасы арқылы сан айдаршықтарынан тартуды жүргізеді.
- Дистальды сынықша астына валик салады.
Кейде сынықшалар репозициясы үшін қосымша бүйір немесе алдыңғыартқы жұмсақ жіпшелер тягасын қолданады. 1.5-2 айдан кейін қаңқадан тартуды шешеді, содан кейін 3-3.5 айға коксидті гипстік таңу салынады. Қаңқадан тартуды шешкеннен кейін сынықты функциональды әдіспен емдеуге болады – гипстік таңу иммобилизациясынсыз. Функциональды емдеу әдісі ұршық сынықтарындыкіндей. Сынған аяққа аз жүктеме малып балдақпен жүру 2-2.5 айдан кейін рұқсат етіледі.
Бұндай әдісті винт тәрізді және қиғаш сынықтарда, ығысусыз көпжарғақты сынықтарда немесе қаңқадан тартумен жасалған иммобилизация арқасында жақсы нәтижеге қол жеткізгенде сынықшалар репозициясын жасағанда қолданылады. Консервативті ем көп уақыт төсектік режимді талап етеді.
Оперативті емді жалпы абсолютті және салыстырмалы көрсеткіштер бойынша жасалады. Көрсеткіштердің бірі болып науқастарды ерте активизациялау болып табылады ( мысалы егде жастағы науқастар, политравма кезіндегі әлсіз адамдарда).
Аз травмалық әдіс – егде жастағы адамдарды ерте төсекте активизациялау арқасында өмірін сақтап өалатын ошақтан тыс стержньдік аппарат көмегімен фиксация. Бұл әдіс политравма кезінде де тиімді.
Ұршық асты және айдаршық үсті сынықтарының остеосинтезі үшін жиі бұрышты пластина немесе накладкасы бар динамикалық винт қолданылады. Ортаңғы үштен бір бөлігінің сынығында пластинамен экстрамедуллярлы остеосинтез немесе штифпен интрамедуллярлы остеосинтез жүргізіледі. Стерженьдік аппарат көмегімен фиксациялауға да болады.
Диафиз сынығының стабильды остеосинтезңне құм сағаты формалы сүйекми каналының біркелкі емес ені бөгет жасайды. Штифт тек қана каналдың арылу аймағында ғана жанасып жатады. Егер сынық аймағына сүйекми каналының тарылу аймағы сәйкес келмесе сынықшалар арасында ротационды және тербелмелі қозғалыстар тән. Стабильді остеосинтез жасау үшін сынық орнында сүйекми каналын штифтпен бірдей қылып бұрғылайды. Сәйкес диамитрлі штифт енгізіледі. Бұрғылаусыз стабильды остеосинтез үшін дистальды және проксимальды блоктайтын штифт қолданылады.
Стабильді остеосинтезден кейін гипстік таңу салынбайды. Операциядан кейін бірінші күндері аяққа дозирленген жүктемемен балдақпен жүруге болады.
Толық жүктемені сынық сипаты мен фиксатор түріне байланысты рұсат етіледі.
Асқынулар. Жалған буындар сирек кездеседі. Жиі баяу консолидация, имплантант сынықтары, сынық деңгейіндегі деформациялар, контрактуралар кездеседі. Операциядан кейінгі іріңдік асқынулар болуы мүмкін.
Үлкен сан сүйегінің жоғарғы метафизіне қаңқадан тартуда біз өткізген кезде кіші сан сүйек нервісі зақымдалуы мүмкін. Біздерді сырттан ішке қарай өткізу бұндай асқынуға әкелмейді. Тізе буынында контрактуралар пайда болуы мүмкін, әсіресе сан сүйегінің төменгі үштен бір бөлігінің сынықтарында. Контрактуралардың алдын алу үшін науқастарды тез активизациялайтын әдіс қолдану.
