Қоздырғышы – менингококк (Neisseria meningitidis), грам теріс диплококк: тұрақсыз, қоршаған ортада тез өледі. Бірнеше топ қоздырғыштарын бөледі: A, B, C,X, Y, Z, W-135, L.
Эпидемиология. Инфекция ошағы – ауру (әсіресе аурудың басында) және бактериотасымалдаушылар. Инфекцияның жұғу жолы: ауа-тамшы жолы. Қатынастық индексі онша жоғары емес. Аурушаңдық көрсеткіші 100 мың адамға 5-5,5 болып келеді. Негізінен ерте жастағы балалар ауырады.
Патогенез. Инфекцияның кіретін жерлері – мұрынжұтқыншақ, сиректеу аран кілегеі қабақтары болып келеді. Менингококктар жергілікті барьерді бұзып, лимфогенді жолмен көп мөлшерде қанға түседіде, лейкоциттермен қосылып, қанмен организмге түгел жайылады. Аурудың даму-дамымауы клеткалық және гуморальдық иммунитеттің жағдайына байланысты. Комплементтердің терминальды компоненттерінің (С5-9), пропердин, аспениелер жетіспеушілігі байқалатын балалар менингококкқа ерекше сезімтал болып келеді. Геморрагиялық бөртпелердің пайда болуы, ТІШҰ синдромының пайда болуына әкелетін, гемостаздың бұзылу процессіне байланысты жүреді. Менингококктар гемотогенді жолмен гематоэнцефалотикалық кедергі бұзып өтіп, мидың жұмсақ қабатына жетіп, олардың қабынуына әкеледі. Орталық нерв жүйесінің зақымдалуында эндотоксиннің (менингококктің клеткалық қабырғасының өнімі) және аллергизациялайтын заттың, сонымен қатар, ісік өліеттену түрткісінің, интерлейкиндердің, тромбоциттерді активтейтін түрткілердің алатын орны маңызды.
Жіктелісі. Түрі бойынша: Жергіліктенген – назофарингит, жайылған – менигит, менигоэнцефалит, менингококкцемия болып бөлінеді. Ауырлық дәрежесі бойынша: жеңіл, орташа ауыр, ауыр. Ағымы бойынша: тегіс және асқынулы (жедел бүйрек үсті безі жетіспеушілігі, эпендиматит, ТІШҰ- синдромы, ми шемені, пневмония, артрит, отит және т.б.).
Клиникалық көрінісі. Инкубациялық кезеңі 1-7 күнге созылады. Айқын даму, кері даму, сауығу кезеңдерінің ұзақтығы аурудың ауырлық дәрежесіне және клиникалық түрлеріне байланысты болып келеді. Менингококктық назофарингит сирек анықталады, анықталғандада ауру адаммен қатынаста болғаны анықталып, мұрынжұтқыншақ кілегейінен жұғынды алынып, жұғындыдан менингококк сеуіп шығарылғанда ғана осы диагноз қойылады. Менингококкцемия немесе менингококктық сепсис аурудың науқас баланың өміріне қауіп тудыратын түрі. Менингококкпен инфекциялаған 1000 баланың 1-уі науқасқа шалдығады. Аурудың бұл түрінің негізгі белгісі – үдемелі ауыр интоксикация және уртикарлы немесе макулопапулезді бөртпе. Бөртпелер геморрагиялы сипатты болады Алғашқы сағаттарда бөртпелер аяқ басында, балтырында, құйрығында пайда болады, содан соң аяқ-қолына, бетіне және енесіне тарайды. Бөртпелер қып-қызыл, көкшіл, дөңгелек немесе жұлдызша түрлі байқалады, олардың бірімен қосылуы мүмкін. Үлкен қан құюлулар байқалады, кейін орнында олардың ойылып түсіп қалуына байланысты, мүкістіктер мен тыртықтар пайда болатын, өліеттену (некроз) байқалады. Менигококкцемияда буындар (полиартриттер), көз (увеит, иридоциклит, панофтальмит), жүрек (энд-, мио-, перикардиттер), бауыр (гепатолеанальды синдром), бүйрек (пиелиттер, гломерулонефриттер), бүйрек үсті безі (бүйрек безінің жедел жеістпеушілігі – УотерхаузФридериксен синдромы) зақымдалып, ТІШҰ- синдромы дамиды. Менингококкты менингит (менигоэнцефалит) жедел басталумен, айқын жалпы интоксикация белгілерімен, басының ауруымен, қайталап байқалатын құсумен, менигиальды белгілермен (желке бұлшық еттерінің тартылуы, Керниг, Лесаж, Брудзинский белгілері, үлкен еңбектің көтерілуі немесе пульсациясы) сипатталады. Ошақтық белгілер пайда болса, энцефалиттің даму куәсі болады. Менингитте 5-10% жағдайда науқастың өлуі байқалады. Науқастардың есту қабылетінің төмендеуі 5-31 % жағдайда анықталады.
Лабораториялық анықтау. Мұрынжұтқыншақтан менингитке себеді (ИФА). Менингитке қан және жұлын суы бактериоскопия жасалады. Серологиялық диагностика: Аурудың ағымы барысында РПГА, ВИЭФ. Гемограмма: лейкоцитоз, солға ығысқан нейтрофилез, аэозинофилия, ЭТЖ-ның артуы білінеді. Ажырату диагноз: менингококкты менингитте гемофильді таяқшалармен, пневмококкпен шақырылған менингиттермен жүргізіледі.
Емдеу. Менингококктық инфекцияға болжам туған барлық науқастар аруханаға жатқызылады. Этиотроптық ем. Үлкен мөлшерде бір апта бойына күніне 4-6 рет пенициллин немесе эритромицин, менингитте – цетриаксон (роцефен) немесе цефотаксим, левоми-цитин венаға жіберіледі. Бір жасқа дейінгі балаларға менингитте дексазаонмен қысқа курс жүргізеді: тәулігіне 0,6 мг (4 рет енгізіледі) 2 күн бойына антибиотикотерапия фонында. Жергілікті ем – антисептикалық ертінділермен тамағын шайып, мұрнын жуады. Жедел бүйрекүсті безі жетіспеушілігінде: 10% глюкоза ертиндісін 30 мг/кг есебінен венаға ағымды жіберу, гидрокартизон 20-50мг-нан. Пульс анықтала бастағанда, тамшылатып жіберуге ауысады (преднизолонның тәуліктік дозасын 5-10 мг/кг-ға, гидрокартизонның дозасын 20-30мг/кг-ға жеткізеді). Гормонотерапияның жалпы ұзақтығы 3-5 күнге созылады. Сауығу шектері: клиникалық белгілерінің толық жойылып кетуі. Антибиотикотерапияның толық курсын жүргізу. Мұрынжұтқыншақ кілегейінен 2 рет менингококкқа алынған жұғындының нәтижесі теріс мәнді болуы керек. Сауыққан кейін бір жыл бойына педиатрдің бақылауында болады.
Эпидемияға қарсы шаралар. Науқасты толық клиникалық-лабораториялық сауыққанға дейін оңашалау керек. Қатынаста болғандар оңашалағанан бастап, 10 күн карантинде болуы керек. Қатынаста болғандарға күнделікті термометрия жүргізіліп, бақыланып отырады. Менингококкты инфекцияның инвазивті түрлерінде (менингит, менигококкцемия) химио-профилактика жүргізіледі: 2 күн рифамицин немесе бір рет цефтриаксон. Қатынаста болғандарға, араға 3-7 күн салып, 2 рет мұрынжұтқыншақ кілегейінен жұғынды алынады, күнделікті ылғалды жинау және желдендіру жүргізіледі. Вакцинация. Ауру эпидемиясында қауіпті топтағы балаларға (аспления, 2 жасқа дейінгі балаларға, алғашқы иммунодефицит байқалатын балаларға менингкокктық A, C, Y- вакцина енгізіледі.
