Созылмалы гастрит

     Созылмалы гастрит – асқазанның кілегей қабатының созылмалы, рецедивті, үдеуге бейім қабынулы-дистрофиялық зақымдалуы. Созылмалы гастрит (СГ) – полиэтиологиялық ауру. Созылмалы гастриттің жиі себебі болып балалар арасында мыналар саналады:

• алиментарлы фактор (91%). Оларға: ретсіз тамақтану, құрғақ тағамдар жеу, ащы,майлы тағамдар қолдану, рационда ақуыз, витаминдердің жеткіліксіздігі, синтетикалық тағам қоспаларын, кофе, алкоголь пайдалану;
• психо-эмоциональды факторлар;
• созылмалы инфекция ошақтары (лор патология, кариес т.б.);
• қолайсыз экологиялық жағдай (ауыз суы, атмосфера, топырақтағы нитрат құрамы жағдайлары)
• медикаменттер пайдалану (стероидты емес қабынуға қарсы препараттар, кортикостероид, антибиотиктер);
• зиянды дағдылар (темекі, наркотик);
• тағамдық аллергия;
• дуодено-гастральды рефлюкс, паразитоздар, басқа асқорыту мүшелерінің аурулары.
• Созылмалы гастрит және жара түзілуінде маңызды рольді Helicobacter pilori алады. Бұл асқазанның антральды бөлігінің беткейлі эпителийінде тропты спираль тәрізді грам теріс таяқша.
• 

Патогенезі. Тұқымқуалаушылыққа бейімділік және жоғарыда көрсетілген ұзақ әсер ететін зақымдаушы факторлар фонында СГ қалыптасуының, соған сәйкес үш түрге бөлінетін, үш механизмі болуы мүмкін:

1. эндогенді-аутоиммунды механизм асқазан қошау жасушаларына антидене пайда болуына байланысты дамиды (гастрит А). Бұл гастрит СГ құрамында 1-3% ғана құрайды.
2. экзогенді-инфекциялық, оған Helicobacter pilori-мен ассоцияланған гастрит (гастрит В) сәйкес келеді. Ол СГ құрамында 85% құрайды.
3. экзоэндогенді асқазанның дәрілермен немесе айқындуоденогастральды рефлюкспен қозуына байланысты гастрит (гастрит С), СГ-ның 10-12% құрайды.

Балалар гастродуодениттерінің жіктелісі (Сидней жүйесі, 1990 ж.)

     Клиникалық көрінісі қабыну процессінің орналасуы мен жайылу деңгейіне байланысты. Тән болып келеді:

– өршу кезеңі бірнеше күннен 2-3 аптаға дейін созылады;

– өршу кезеңінде стереотипті клиникалық көріністері болады;

– белгілері тағам қабылдаумен және тағам сипатына байланысты;

– өршу сипаты жыл мезгіліне (көктем-күз) байланысты;

Антральды гастритте және антродуоденитте аурудың ағымы жара тәріздес болады. Негізгі белгісі – іштің ауруы:

– ашқарынға немесе тамақ ішкеннен кейін 1,5-2 сағат өткен соң, кейде түнде байқалады;

– тамақ ішкеннен кейін азаяды;

– көбіне қыжылдаумен, кейде ащы кекірумен, сиректеу жеңілдететін құсу байқалады;

– пальпациялағанда эпигастрия, пилородуоденальды аймақтарда ауырсыну;

– іш қатуға бейімділік;

– тәбеті, әдетте жақсы;

– асқазанның сөліністік функциясы қалыпты немесе жоғары;

– эндоскопияда – асқазанның антральды бөлімінің және он екі сақиналы ішектің

буылтығының қабынулы-дистрофиялық өзгерісі (антродуоденит);

– Helicobacter pilori-мен ассоциялану тән.

Фундальды гастритте ауырсыну:

– тағамнан, әсіресе көп мөлшерде қабылдаған, қуырылған және майлы тағамнан кейін

пайда болады;

– эпигастрияда және кіндік аймағында орналасады;

– іші сыздап аурады;

– өздігінен 1-1,5 сағаттан кейін басылады;

– іш ауырғанда эпигастриялық аймаққа салмақ түсу, толып кету сезімі, ауамен кекіру,

жүрек айнуы, сиректеу жағдайын жеңілдететін құсу бірге байқалады;

– нәжәсінің тұрақсыздығы;

– тәбеті төмендеген және таңдамалы;

– пальпациялағанда эпигастрия аймағында және кіндік маңында жайылған ауырсыну;

– асқазанның сөліністік қабылеті сақталған немесе төмендеген;

– эндоскопияда асқазанның денесі және фундальды бөлігі зақымдалған, гистологиялы зерттеуде асқазан клегей қабатында атрофиялық өзгерістер анықталады;

Созылмалы гастродуоденитте (СГД) көптеген атипті және белгісі білінбейтін түрлері болуы мүмкін. 40%-да СГД жасырын дамуы мүмкін, морфологиялық және клиникалық өзгерістердің деңгейі сәйкес келмеуі мүмкін.

     Диагностикасы анамнез және қарау мәліметтеріне негізделеді және асқазанның сөліністік және моторикалық функциясын зерттеуді және эндоскопиялық ақпараттарды қамтиды. СГ және СГД міндетті түрде Нр инфекциясын анықтау, асқазанның кілегей қабатына гистологиялық зерттеу жүргізу керек. СГД-те эндоскопияда кілегей қабатында ошақтық және жайылған (диффузды) гиперемия, ісіну, қыртыстарының гипертрофиясы анықталады, лимфофолликурлы гиперплазия, тегіс немесе сәл көтерілген эрозия байқалады. Кейде бозғылттық, кілегей қабатының жұқаруы білінеді, дегенмен атрофияның болу немесе болмауы немесе оның айқындылығы тек гистологиялық зерттеу нәтижесіне сүйеніп бағаланады. Гистологиялық зерттеу – асқазан және он екі сақиналы ішек клегей қабатындағы қабынулық, дистрофиялық және дисрегенераторлық процесстердің дәрежесін нақтылы анықтауға, Нр-дің вегетативты және кокктық түрлерін анықтауға мүмкіндік береді.

       Емі кешенді. Өршу кезінде физикалық және психикалық тыныштық, емдәм, дәрілік және физиотерапиялық ем қажет. Механикалық және химиялық аяушылықпен, сөліністі қоздыратын тағамсыз, бөлікті тамақтандыру керек. Асқазанның қышқылтүзу функциясы қалыпты немесе жоғары болғанда сорылмайтын антацидтер: фосфалюгель, мегалак, маалокс, протаб қолданылады. Тұз қышқылы шектен өнетін болса селективті холинолитиктер: гастроцепин, риабол беріледі. Басқа антисөліністік дәрілерді (Н2-гистаминблокаторлар, протонды айдағыштар (насос) блокаторлары) шектеп қолданады. Эрозияларда пленкақұраушы дәрілер (сукральфат, денол) және ПГЕ2 простогландиндер синтетикалық аналогтері (мизопростол) қолданылады. Хеликобактериоз анықалғанда инфекцияға қарсы ем (ОЖА қара) жүргізіледі:

– асқазан және он екі сақиналы ішек клегей қабатында эрозиялық өзгерістер болғанда;

– қайтпайтын бездер атрофиясымен жүретін нодулярлы гастритте немесе гастродуоденитте (гистологиямен дәлелденсе);

– от басында пилородуоденальды аймақтың эрозивті-жаралы арулары немесе асқазан рагі байқалса;

– Нр дәлелденген вируленттігінде (СagA және VacA серологиялық белоктары анықталса немесе морфологиялық – кілегей қабатының клеткаларының вакуолизациясы – жолмен анықталса);

– Helicobacter pilori (Нр) эрадикациясына қосымша, Маастрихтік ІІІ келісімі бойынша (2005 ж.), көрсеткіш болып протондық помпаның ингибиторларын (ППИ) немесе стероидты емес қабынуға қарсы дәрілерді ұзақ қабылдау, Верльгоф ауруы, теміртапшылық анемия есептеледі. Физиотерапиялық ем индуктермияны, новокаинмен, папаверинмен электофорезді, озокеритті және парафинді аппликацияларды қамтиды.

Алдын алу тиімді тамақтануға, күн тәртібін оңтайландыруға және физикалық және психоэмоциялық салмақтарды қалыптастыруға жағдай жасаудан, инфекциялық ошақтарды, паразитоздарды санациляаудан тұрады.

Диспансерлік бақылау. Науқастар гастроэнтерологтардың бақылауында 3 жыл бойына болады. Сауығу кезінде қажет:

– аяушы емдәмді сақтау;

– фитотерапия – шайшөп, мыңжапырақ, сүйелшөп, түймедақ қайнатпалары 2 – 3 апта бойына (күзде және көктемде);

– физиотерапия – кальций, броммен электофорез, динамикалық ток, гидротерапия, балшықпен емдеу;

– минеральды сулармен («Ессентуки № 4», «Славянская», «Смирновская», «Боржоми»)  3-4 айдан кейін 2-3 аптадан қайталап ем жүргізеді;

– витаминдермен (А, В, С топтары) қайталап ем жүргізеді.

Санаториялық-курорттық ем өршуден кейін 3 ай өткен соң жүргізіледі. Жылына бір рет ЭГДС және Нр эррадикациясы бақыланады. Диспансерлік есептен 3 жыл бойына үздіксіз толық клиникалық ремиссия бақайлғанда ғана шығарылады.