Германия, Австрия және Швейцарияда ДТЗ-ты Базедов ауры деп атайды, ал ағылшын әдебиеттерінде Грейвз және Пэрри ауруы туралы жазылса, итальяндықтар оны Флаяни ауруы дейді. Бұл ауру 20-50 жастар аралығында жиі кездеседі. Әйелдер мен ерлер арасындағы аурушылдық қатынасы – 1:4-1:7.
Этиологиясы. Біріншілік токсикалық зобта негізгі себеп – психикалық жүктеме. В.Г.Баранов және оның әріптестері өздерінің жұмыстарында ДТЗ-тың нейроциркуляторлы дистониямен байланысын көрсеткен. Ауру, сонымен қатар, жедел және созылмалы жұқпалы аурулармен (тұмау, баспа, ревматизм және т.б.), энцефалитпен, бас-ми жарақатымен, жүктілікпен, йодтың көп мөлшелерін қолдануымен шақырылады.
Клиникалық көрінісі. Аурудың алғашқы белгілеріне бұлшықет әлсіздігін, тез шаршағыштықты, тітіркенгіштікті, ұмытшақтықты, ұйқысыздықты, жүрек қағуын, ентігуді, қол дірілдеуін, ыстықтау сезімін, терлеуді, жүдеуді, іш өтуді жатқызуға болады. Симптомдар үштігі – зоб, тахикардия және бақшаңкөзділік – Базедов ауруының классикалық симптомокешені болып табылады.Без тығыз немесе жұмсақ, диффузды ұлғайған, ауру сезімінсіз. Кей жағдайда бездің пульсациясын және тамыр шуларын анықтауға болады. Тиреоидты гормондардың және олардың метаболизм өнімдерініңшамадан тыс өндірілуі тотықсыздана фосфорлануды өзгертеді, жасуша ішінде энергия жиналуын бұзады, бұл бұлшықет әлсіздігінің бірден-бір себебі болып табылады.
Жүрек қантамыр жүйесінің қызметінің бұзылу синдромыпульс жиіленуі – тахикардия, жыпылықтаушы тахиаритмиямен сипатталады. Ауыр жағдайда тахикардия минутына 160-180 соғысқа дейін жетеді. Токсикоздың бастапқы фазаларында миокард артық жүктемемен жұмыс істейді. Жүрек көлемі ұлғаяды, әсіресе, солға қарай ұлғаю байқалады. Біртіндеп жүрек қызметінің декомпенсациясы дамиды. Жетіспеушілік негізінде кейін кардиосклерозды дамытатын токсикалық серозды немесе продуктивті миокардит жатыр. Сонымен қатар, жиі миокардта биохимиялық бұзылыстар байқалады.
Орталық және перифериялық жүйке жүйесінің зақымдану синдромына қозғыштық, зейіннің төмендеуі, жылағыштық, тез шаршағыштық, ұйқы бұзылыстары, бүкіл дене треморы («телеграф бағаны симптомы»), әсіресе, қол саусақтарының треморы (Мари симптомы), қатты терлегіштік, тері қызаруының бозарумен алмасуы жатады. Айқын қызыл дермографизм, қышыну, кейде пигментация, шаш түсуі тән.
Тиреотоксикоздың басты симптомы – жүдеу. Ол тәбетке байланыссыз дамиды. Асқазан-ішек жолы аруының ауыр түрлерінде зақымдалады. Сирек асқазан және ішек аймағында ауру сезімі, құсу байқалады. Науқастар іш өтуге немесе үлкен дәреттің тұрақсыздығына шағымданады.
Диффузды токсикалық зоб жиі көз және орбита жағынан байқалатынөзгерістер – конъюктива гиперемиясы және ісінуі, көзде «құмды» сезіну, көзден жас ағу, жарықтан қорқу, көзде ауру сезімі, көз алмаларының қозғалысының бұзылуы анықталады. Караудың жоғары қарай парезі, жақындап келе жатқан затқа көз қарашығын орнықтырғанда, көз алмасының бүйірге қарай кетуі, яғни, Мебиуссимптомы байқалады.
- Штельваг симптомы –-қабақ сирек қағу.
- Грефесимптомы – көз алмасы төмен қозғалғанда, жоғарғы қабақтың қалуы.
- Делримпл симптомы – көз саңылауының біркелкі емес кеңеюі.
- Розенбахсимптомы – жұмылған қабақтың дірілдеуі.
- Елинексимптомы – қабақ пигментациясы.
- Боткинсимптомы – қарауды бекіткендегі көз саңылауының аз уақытқа кең ашылуы.
- Жоффруасимптомы – жоғары қарағанда маңдай әжімделуінің болмауы.
- Кохер симптомы – төменгі қабақтың қалуы.
- Репнев – Мелехов симптомы – ашулы қарау.
- Джиффорда симптомы – жоғарғы қабақты айналдыру қиындығы.
В.Г.Баранов және В.В.Потин офтальмопатияның 3 дәрежесін сипаттайды:
1 дәреже – шамалы экзофтальм (15,8±0,2 мм) және қабақтың ісінуі, офтальмопатияның басқа белгілері жоқ.
2 дәреже -әлсіз экзофтальм (17,9±0,2 мм), қабақ және конъюктиважағынан айқын өзгерістер, көз қозғаушы бұлшықеттер қызметі әлсіз зақымдалған.
3 дәреже – айқын экзофтальм (22,8±1,1мм) және көзге қауіпті симптомдардың болуы: көз саңылауының толық жабылмау есебінен қасаң қабықтың ойылуы, тұрақты диплопия,қосарланған бейне көру, көз қозғаушы бұлшықеттерінің қызметінің нашарлауы, көз нерві атрофиясының белгілері.
Тиреотоксикоздың төмендегідей ауырлық дәрежелерін ажыратады:
Жеңіл – минутына ЖСЖ-80-100 рет, пульстік қысымның жоғарылауы, жыпылықтаушы аритмия жоқ, айқын жүдеу, қолдың әлсіз треморы, еңбекке қабілеттілік айтарлықтай төмендеген.
Орташа ауырлықта – минутына ЖСЖ 100-120 рет, қысымның жоғарылауы, жыпылықтаушы аритмия жоқ, айқын жүдеу 20%, қолдың айқын треморы, еңбекке қабілеттілік айтарлықтай төмендеген.
Ауыр- ЖСЖ- минутына 120 реттен көп, қысымның жоғарылауы, жыпылықтаушы аритмия, тиреотоксикалық психоз, тиреогенді бүйрекүсті безінің жетіспеушілігі, дене массасы айқын төмендеген,қолдың айқын треморы, еңбекке қабілеттілік жоқ.
Қанда Т3 және Т4-тің жоғарғы деңгейі анықталады. Көпшілік жағдайда тиреоид ынталандырушы аутоантиденелер анықталады. (ТТГ рецепторына антиденелер).
УДЗ-де қалқанша безінің диффуздыұлғаюы байқалады, без паренхимасыәлсіз гипоэхогенді, біртекті құрылымды, бездің қанайналымы айтарлықтай жоғарылаған.
Қалқанша безді сканерлеуде РФП-ның без тінімен айқын диффуздыұсталуы байқалады.
Тиреотоксикалық зобтың консервативті емін 3 тарихи кезеңге бөлуге болады: 1-кезең – алдыңғы ғасырдың 20-жылына дейін, ол кезде без функциясын төмендететін арнайы дәрілер қолданылмады;
2-кезең 1922-1943 жылдар йодпен емдеу;
3-кезең 1943 жылданбастап Astwood тиоурацилдің тиреостатикалық әсері туралы мәліметтер жариялаған. Бұл кезең тиреотоксикоз белгілерін төмендетуге бағытталған антитиреоидты препараттарды қолданумен байланысты.
Тиреотоксикоздың емі ішкі тиреоидты гормоногенезді басуға бағытталады. Ол үшін гормоногенезді блокадалау мақсатында эутиреоидты жағдайға жету үшін мерказолил және қосымша L – тироксинмен орынбасушы терапия қолданылады. Ем курсы ТТГ деңгейін, тиреоидынталандырушы антиденелерді 3-4 ай сайынбақылауымен1-1,5 жыл.Клиникалық ремиссияға (аурудың беті қайтуы) тез жету үшін антитиреоидты заттарды бета- адреноблокаторлармен үйлестіру маңызды. В-блокаторлар тұрақты тахикардиясы, экстрасистолиясы, жыпылықтаушы аритмиясы бар науқастарда оң нәтиже береді.
Аурудың ауыр ағымында эндокринді офтальмопатия және бүйрекүсті безінің жетіспеушілігі дамығанда глюкокортикос-тероидтар тағайындалады. (5-30 мг/тәул преднизолон) Т3 және Т4 мөлшерін және ТТГ әсерін төмендету үшін0,9-1,5 г/тәул. литий карбонаты тағайындалады.
Радиобелсенді йод та тиімді, бірақ оның бірқатар кемшіліктері бар, солардың бірі – гипотиреоздың дамуы. Радиобелсенді йодты, тек кейбір ерекше жағдайлар болмағанда, 40–45 жастан жас адамдарға тағайындауға болмайды. Ауыр қосалқы аурулары бар науқастарда, операцияға қатаң түрде қарсы көрсеткіштер болғанда және ауру операциядан кейін қайталанғанда радиобелсенді йодты қолдануға болады. Бұл емде қосымша мерказолилді қолдану керек.
Қалқанша бездегі хирургиялық ем. Операция өте үлкен зобы бар науқастарға консервативті ем нәтижесіз болғанда тағайындалады. Сонымен қатар, антитиреоидты препараттармен емдеу қарсы көрсетілген науқастарға оперативті ем тағайындалады.Операция алдында безді тығыздандыружәне көлемін азайту үшін 10-12 күн көлемінде Люголь ерітіндісін қолдануға болады. Люголь ерітіндісін 25-50 тамшыдан күніне 3 реттен тағайындайды.
Операция науқас ағзасының эутиреоидты жағдайында жасалады, яғни операция алдында ағзаны экстракорпоралды детоксикациялау шараларын жүзеге асыру керек – плазмоферез, гемосорбция және т.б.О.В.Николаев бойынша қалқанша бездің субтоталды және субфасциалды резекциясы жасалады (бұл операция 1-5 г-нан қалқанша бездіңекі бөлігін кеңірдектің алдыңғы бүйір бетінде қалдыруға негізделген).
Тиреотоксикалық криздің алдын-алу үшін операциядан кейін консервативті ем 7-8 күн бойы жалғастырылады. Барлық науқастарға операциядан кейінгі бірінші күнде 0,5х3рет күніне аспирин, 5 күн бойында мөлшерін біртіндеп азайта отырып Люголь ерітіндісітағайындалады. Қан кету жоғары болса, операциядан кейінгі 1-2 күн бойында викасол көрсетілген.
Күрт асқыну (криз) дамығанда ем тиреоидты гормондардың ағзаға түсуін төмендетуге бағытталады. Қалқанша без гормондарының өндірілуін төмендететін йод препараттары қолданылады. Венаға әр 8 сағат сайын1л 5% глюкоза ерітіндісіне 5-10% натрий йодиді ерітіндісін қосып енгізіледі. Пероралды 30 тамшыдан 4 рет күніне Люголь ерітіндісі, меркозолил(60-100мг) беріледі. Коматозды жағдайда тиреостатикалық препараттарды глюкозаның 100 мл 5% ерітіндісіне қосып зондарқылы асқазанға енгізеді. Үлкен дозаларда β (бета)-блокаторлар (20-40мг анаприллин 6сағат сайын) қолданылады. Бүйрекүсті безінің жетіспеушілігі дамығанда гидрокортизон (300-600мг/тәул) және преднизолон (200-300 мг/тәул) тағайындалады.
