Қалқанша бездің аурулары көпшілік жағдайда«зоб» деген ортақ атауға біріктіріледі. Зоб кезінде бездің ұлғаюы ошақты (түйінді зоб) және таралған (диффузды зоб) болуы мүмкін. Сонымен қатар, без түгелдей ұлғайып, онда жекеленген түйіндер болуы да мүмкін. Мұндай зобты аралас зоб немесе диффузды-түйінді зоб деп атайды.
Бездің көлемі мен пішінінің өзгеруімен қатар, оның қызметтері де өзгеруі де мүмкін. Қалқанша без функциясының жоғарылауы –- гипертиреоз,ал төмендеуі- гипотиреоз. Эндемиялық аймақтарда бұл ауру без қызметінің бұзылуынсыз өтуі мүмкін – токсикалық емес немесе эутиреоидты зоб. Гипертиреоз – қалқанша без функциясының жоғарылауы болса, тиреотоксикоз-қалқанша без гормондарының қанға көп мөлшерде түсуі салдарынан дамитын ағзаның патологиялық жағдайы.
Жіктемесі ( В.С.Савельев, А.И.Кириенко, 2006ж) .
Зобтың шығу тегі бойынша :
-эндемиялық;
-спорадикалық.
Бездің ұлғаю дәрежесі:
0 – без қалыпты пішінде, көрінбейді және пальпацияланбайды;
І-без айқын қолға сезіледі, бірақ жұтынған кезде көрінбейді;
ІІ- без қолға сезіледі және жұтынған кезде көрінеді;
ІІІ- без қарап тексергенде жақсы көрінеді («қалың мойын»);
ІV -без мойынның пішінін айтарлықтай өзгертеді жәнеісікке ұқсайды;
V -без өте ірі көлемде, мойынның алдыңғы бетінің айтарлықтай бөлігін алады, бұл өңештің және кеңірдектің басылуына әкеледі.
Зобтың пішіні:
-диффузды ;
-түйінді;
– көп түйінді (полинодозды) ;
– аралас.
Бездің функциялықжағдайы:
– эутиреоидты;
-гипотиреоидты;
– гипертиреоидты (тиреотоксикалық зоб).
Тиреотоксикоздың ауырлық жағдайына байланысты:
– субклиникалық (жеңіл ағымды);
– манифесті (орташа ауырлықта);
– асқынған (ауыр).
Зобтың аберрантты орналасуы :
– тілдің түбірі;
– алдыңғы көкірекаралық (төсартылық зоб);
– аналық без.
Б.В.Петровский және В.С.Семенов (1962 ж), тиреотоксикалық зобтың төмендегідей жіктемесін ұсынады:
І. Зоб пішніне байланысты:
а) диффузды ;
б) түйінді;
в) аралас.
ІІ. Бездің ұлғаю дәрежесіне байланысты : ІІ,ІІІ,ІV,V.
ІІІ. Аурудың ағымына байланысты:
а) жедел тиреотоксикоз;
б) байқалмай басталатын және баяу ағыммен сипатталатын тиреотоксикоз.
ІV. Тиреотоксикоздың сипатына қарай:
а) біріншілік;
б) екіншілік.
- Тиреотоксикоздың айқындылығына байланысты:
а) жеңіл түрлері;
б) орташа дәрежеде;
в) ауыр тиреотоксикоз.
VІ. Аурудың сатысына байланысты:
а) невротикалық;
б) нейрогормоналды;
в) висцерпатиялық;
д) дистрофиялық;
е) марантикалық.
