Жедел мастит – сүт безі тіндерінің жедел, іріңді, жайылмалы немесе шектелген қабынуы. Көбінесе жедел мастит лактациялық кезеңнің алғашқы 4-айларында дамиды. Бұл ауру жедел және созылмалы болуымүмкін. Сонымен қатар, асептикалық және инфекциялық іріңді мастит деп те бөліп қарастыруға болады. Іркілісті маститтің белгілері, кейде босанғаннан кейінгі алғашқы 2-күндері дамиды. Сүт бездері ісінеді, терісі тартылады, тері асты веналары кеңейеді. Сүт өзегінде сүттердің қалып қоюы, инфекцияның енуі мен іріңдіктің дамуына қолайлы әсер етеді. Акушерлік клиникада мастит – босанғаннан кейінгі кезеңдегі әйелдердің 2-6%-да кездеседі және олар іріңді түрімен асқынады. Босанғаннанкейінгі кезеңдегі мастит қайта босанушыларға қарағанда, алғаш босанатын әйелдерде жиі кездеседі. Көбінесе мастит босанғаннан кейін 7-21 күндер арасындадамиды. Жиі емізіктің бүтіндігі бұзылуынан-сызаттар, 90% мастит – сүт безінің біреуінде ғана кездеседі.
Этиологиясы менпатогенезі. Босанғаннан кейінгі кезеңінің –сүттену фонында дамитын емшек бездерінің қабынуы. Маститтің75-85% алғаш босанушы әйелдерде кездеседі. Іріңді маститтің қоздырғыштары стафилококк, стрептококк, ішек таяқшалары, протей, болып табылады. Инфекция без бөлікшелеріне сүт жолдары арқылы немесе сызаттарарқылы түседі. Кей жағдайларда іріңді ошақ, экзема, фурункул, қышыма кезіндегі тырналған жерлердегі инфекция бүкіл сүт бездеріне тарайды. Инфекция басқа инфекциялық ошақтардан гематогенді немесе лимфогенді жолдармен де тарауы мүмкін.
Таралуына байланысты жіктелуі: диффузды және шектелген маститтер.
Шектелген маститтің өзі: субареолярлы – емізікке жақын орналасқан; интрамаммарлы – сүт бездерінің қалың жерлерінде орналасқан; ретромаммарлы – артқы беткейі мен үлкен кеуде бұлшықетінің шандырларының арасында орналасқан.
Таралуына байланысты: іріңді ошақ тіндер арасына, сүт жолдарының кемеріне еніп немесе енбейтіндеріне тарайды.
Патологиялық анатомиясы. Жедел маститтің даму фазалары: серозды, инфильтративті, абсцестеуші.
Серозды түрінде бездің тіні серозды сұйықтықпен толған, тамырларының айналасында лейкоциттер жиналады. Қабыну үдерісінің өршуі кезінде сіңірілген серозды сұйықтық, іріңді толқындардың майда ошақтарының барлығы қосылып, іріңдік пен флегмона дамитын без паринхимасының диффузды-іріңді инфильтрациясына ауысады. Сирек жағдайларда іріңді маститтерге тамырлардың қабыну процестері мен тромбтануы қосылса, бездің жеке бөліктерінде некроз дамиды да, маститтің гангренозды түрі дамиды.
Жіктемесі ( В.С.Савельев, А.И. Кириенко, 2006ж.)
Мастит генезі:
▪ Лактациялық (босанғаннан кейінгі).
▪ Лактациялық емес:
– жүкті әйелдердегі мастит;
– жаңа туған нәрестенің маститі.
Қабыну процесінің сипаты:
▪ Іріңді емес:
серозды;
– инфильтративті.
▪ Іріңді:
– абсцестелген;
– инфильтративті-абсцестелген;
– флегмонозды;
– гангренозды.
Іріңдіктің жайылуы:
▪субареолярлы;
▪тері астылық;
▪интрамаммарлы;
▪ ретромаммарлы.
Процестің таралуы:
▪ шектелген (бездің 1 квадранты);
▪ диффузды(бездің 2-3 квадранты);
▪ тоталды (бездің 4 квадранты).
Клиникалық көрінісі. Іріңді маститтің бастапқы симптомдары:без аймағындағы аурусезімі, тығындалған бөлігі, нәрестені емізгендегі кеудедегі ауру сезімі, дене қызуының жоғарылауы, қалтырау, басының ауруы, ұйқысыздық.
Ауру өршіген сайын, ауру сезімі күшейеді, бездің ісінуі ұлғаяды, инфильтрацияланған тіндерде терінің гиперемиясы байқалады. Сонымен қатар, лимфа түйіндері ұлғаяды. Пальпация арқылы зақымдалған безде, сау жағыменсалыстырғанда, көлемі ұлғайған, тығыздалған, ауру сезімді болады. Тығыздалған бөліктердің ортасында флюктуацияанықталуы мүмкін.
Маститтің сероздытүрінен инфильтративті немесе іріңді түріне ауысу 4-5 күн ішінде болады. Көптеген абсцесте, флегмонозды, гангренозды маститте науқастың жағдайы өте ауыр болады.
Маститтің флегмонозды фазасы – жалпы жағдайының бірден төмендеуімен, дене қызуының 39,5-40°-қа дейін жоғарылауымен, қалтыраумен сипатталады. Кейде септикалық белгілері де қосылуы мүмкін. Тілі құрғақ, ұйқысыздық мазалайды, басының ауруы, тәбетінің болмауы байқалады. Тері жамылғылары бозғылт, бездің диффуздыкеңеюі, олардың терісінің гиперемиялануы, тері асты веналарының бірден кеңеюі байқалады. Сүт безі емізігі жиі тартылған, пальпацияда бірнеше жерлерде флюктуация аймағы анықталады. Лейкоцитоз, лейкоформуланың солға жылжуы, ЭТЖ-ның жоғарылауы байқалады. Немесе 80-85% төмен болады. Зәрде нәруыз, лейкоциттер, эритроциттер анықталады.
Маститтің гангренозды түрі. Дәрігерлерге кеш қаралған немесе дұрыс емделмеген науқастарда кездеседі. Науқастардың жағдайыөте ауыр. Пульс 100-120 рет/мин, дене қызу 40-40,5°-тан жоғары. Тілі құрғақ. Тері жамылғылары бозғылт. Әлсіздік, басының ауруы, тәбетінің болмауы, ұйқысыздық байқалады.
Жергілікті: сүт безі ұлғайған, ісінген, ауру сезімді. Терісі көкшіл түсті, терісінде некроз анықталады. Сүт бездерінің емізігі тартылған, сүті жоқ. Регионарлы лимфа түйіндері ұлғайған және ауру сезімді. Қанда лейкоцитоз, лейкоформулаларының солға жылжуы байқалады. Зәрде белок, лейкоциттер, эритроциттер, гиалинді цилиндрлер анықталады.
Емі. Маститтің түрінебайланысты тағайындалады. Аурудың алғашқы кезеңінде, қатайған (ісінген) іріңдемеген түрде болғаннан бастап консервативті ем жүргізіледі. Зақымдалған безді сүттен толық босату керек. Міндетті түрде нәрестені емізу немесе сүтті сығып тастау қажет (сүт сорғыш), сонан соң ол жерге суық немесе жылы қояды. Физиотерапиялық емді (кварц, УВЧ) және кең спектрлі антибиотиктерді қолдану. Новокаинды блокада жақсы әсер етеді. Сүт безінің астына, ретромаммарлы кеңістікке немесе ошақтың айналасына 0,25% 100-150 мл новокаин ерітіндісін 500 000 Б пенициллинмен араластырып енгізеді.
Серозды маститті дер кезінде емдемесе, қабыну үдерісі келесі фазаға ауысуы мүмкін. Инфильтративті фазасында –үдерісті жазу үшін, кең спектрлі антибиотиктер қолдану қажет. Препаратты қоздырғыштардың микрофлорасына байланысты таңдайды. Сонымен бірге, интенсивті терапия, физиотерапия (УВЧ, кварц, соллюкс, лазер және т.б.) қан құю, плазма, новокаин блокадасын тағайындайды. Сүтті сығу немесе сүт сорғышпен шығару қажет. Маститтің кезкелген түрінде баланы инфицирлемеу үшін, емізуді тоқтату керек. Сау емшегіндегі сығылған сүтті пастерлегеннен кейін ғана беруге болады. Маститті емдеп біткеннен кейін бірнеше рет сүттен себінді алады. Микрофлораның өсуі анықталмаған жағдайда ғана емшекпен емізуге рұқсат етіледі.
Жедел маститтің ауыр ағымында (абсцестелген іріңді маститте) лактацияны тежеу ұсынылады, яғни, пролактин секрециясын ингибирлейтін препараттар тағайындалады: парлодел, андро-гендермен бірлескен эстроген комбинациясын, сұйықтықты шектеу қажет.
Хирургиялық емді дер кезінде қолдану қажет. Ол үшін іріңді ошақтарды кеңінен ашып, оларды тазартып дренаждайды. Операцияны жалпы наркоз берумен жүргізеді. Шамалы тері асты абсцестерінде жергілікті анестезия қолдалынады. Тілікті ареоладан 2-3 см төмен, сүт бездерін зақымдамас үшін, міндетті түрде радиалды бағытта жасайды. Ареола аймағында болса, –доға тәрізді, ареоланың тоқтерінен бастайды.
Іріңді қуысты қолмен анықтап, оны босатады. Өмірге қажетсіз тіндердің барлығын алып тастайды. Егер қалталар анықталса, қосымша радиалды тілім (контапертура),(іріңді қуысты келесі жуу үшін) екісаңылаулы түтікпен дренаждайды.
Ретромаммарлы маститте– Барденгейр бойынша жарты ай тәрізді тілім жасайды, сүт бездерінің терісінен кеуде қабырғасына өтетін сызықтардың бойынан іріңді босатып, некроздалған тіндерді алып тастайды.
Іріңдік қуысын антибактериалдыерітінділермен жуады және 2 екі саңылаулы түтікпен дренаждайды.
Созылмалы мастит. Жедел маститтің жалғасы болып табыла-ды немесе әлсіз вирулентті инфекция мен шақырылған біріншілік болуы мүмкін. Бірақ созылмалы мастит тығыздалған инфильтрат түрінде, жұмсармаған, жыланкөзсіз болады. Дененің қызуы қалыпты болады. Пальпацияланатын түйіндерден биопсия алмай,қатерлі ісіктерден ажырату мүмкін емес.
Диагностикасы – анамнезіне(өткерген жедел мастит,рецидивке тәуелділік), объективті тексеруге (абсцесті ашқаннан кейінгі тыртықтардың немесе жыланкөздердің болуы) байланысты болады.
Емі. Созылмалы іріңді процесте 2 екі саңылаулы дренажбен іріңді алып, дренаждайды және жараның орнын тігеді. Инфильтраттың сорылуы үшін, операциядан кейінгі кезеңде физиотерапиялық ем тағайындалады (УВЧ, кварц).
