Жедел парапроктит – параректалды шелмайдың қабынуы. Инфекция анус безіне және аймағындағы шырышты қабатына дефекті (ақау, кемістік) кезінде, кейде тері арқылы, лимфогенді жол арқылы тік ішек айналасы тіндеріне түседі. Анус крипталарына 6-8 бездер ашылады. Терең крипталар инфекцияның енетін қақпасы болып табылады. Анус бездері іріңдеп, тік ішек айналасындағы тіндер қабынады. Бездер крипталар арасында өзектерді қабындырып, іріңді кисталар пайда болады. Ашық инфекциялар перианалды және параректалды келіп түседі. Тік ішектің шырышты қабаты микротравма алған кезде- тас, қатты нәжіс, бөгде заттар, емдеу шараларын жүргізгенде, хирургиялық емдеу жүргізгенде пайда болады. Бұл жағдайларда іш қату, іш өту, проктит, проктомсигмоидитке алып келеді. Бұндай инфекциялар тік аралық қуыс лимфогенді және гематогенді жолмен түседі. Іріңдіктер ишиоректалды, пельвиоректалды, теріастылық параректалды шелмайға жиналады. Парапроктит екіншілік болуы мүмкін, ол қабыну үдерісі аталық безінде, қуықта, әйел жыныс ағзаларында болғанда қабыну үдерісі жолдарымен дамиды. Парапроктит кезінде инфекция қоздырғышы әртүрлі микрофлоралы болады. Көбінесе стафилококк және стрептококк, ішек таяқшалары.
В.Д. Федоровтың және Ю.В. Дульцевтің (1984ж) жіктемесі.
Этиологиясы бойынша: спецификалық, спецификалық емес, жарақаттан кейін.
- Қабыну белсендігіне қарай: жедел, қайталанбалы, созылмалы (тік ішектің жыланкөзі).
- Іріңдіктің орналасуына қарай: теріастылық және шырыш-астылық, шонданай сүйектік-тік ішек аралықтың, жамбас сүйектік пен тік ішек аралықтық, тік ішек артында.
- Жыланкөздің орналасуына қарай: алдыңғы, артқы, бүйірлі.
- Жыланкөздің сыртқы және ішкі ауыздарының анықталуына қарай: интрасфинктерлі, трансфинктерлі, экстрасфинктерлі.
2006ж. жазылған В.С.Савельев, А.И.Кириенконың жіктемесі.
Іріңдіктің орналасуына қарай:
- теріастылық;
- шырышастылық;
- бұлшықет аралық (орналасқан ішкі және сыртқы сфинктер аралығында);
- шонданай сүйек тік ішек аралық (ишиоректалды);
- жамбас сүйекпен тік ішек аралық (пельвиоректалды);
Қабыну үдерісі бар крипталар орналасуына қарай:
- артқы;
- алдыңғы;
- бүйір (жанама).
Іріңдіктің өтетін жолына байланысты:
- сфинктерарқылы;
- сфинктерден тыс.
Клиникалық көрінісі. Ауру жедел басталады, алғашқы үш күн бойы науқас әлсіздікті, бұтарасында, тік ішек аймағында ауру сезімін сезінеді. Ауырсыну дәретке барумен байланысты емес. Ауру сезімінің айқындығы микрофлора түріне, ағзаның реактивтілігіне, іріңнің орналасуына байланысты. Ірің -көбейген сайын ауру сезімі күшейеді, оның орны анықталады. Егер іріңдікті уақытында ашпаса, онда ірің өзінің жолын тауып, тікелей ағзаларға, әлде тік ішекке немесе сыртқа теріге бұтаралық өтуі мүмкін. Бұны уақытында емдегенде ауру жазылып кетеді немесе асқынған жағдайда қалыптасқан тік ішекжыланкөздеріне ауысуы мүмкін.
Тері астылық парапроктит. Аурулардың ішінде жиі кездесетін түрі.Жедел парапроктитпен ауыратын адамдардың 50% шамасында кездеседі. Жедел және тез басталатын ауру сезімі артқы өтіс аймағында бұтаралығында күшейеді. Ауру сезіміүлкен дәретке отырғанда күшейеді. Дене температурасы 38-39°С-қа жоғарылайды. Қарағанда жарақаттанған жақта терінің қызаруы байқалады, науқастар сұйық нәжісті, газды ұстай алмайды. Ұстап көргенде ауру күшейеді, кейде флюктуация байқалады. Саусақпен тексеріп қарағанда аурудың күшеюі, инфильтраттың мөлшерін байқауға және жоғарғы шекарасын анықтауға болады.
Ишиоректалды парапроктит. Алғашқы күні жалпы жағдайы нашарлайды. Өзін-өзі нашар сезінеді, тік ішекте, жамбаста тұйық ауру сезімі, кейіннен ауру сезімі дәрет шығуы кезінде ұлғая түседі, дене қызуы 39-40°С-қа көтеріледі. Егер ірің зәр шығару жолына жақын орналасса, онда зәр шығаруы бұзылады.Аптаның аяғында ауру бірден нашарлайды және іріңдік жайылған аймақтың, бұтаралықтың терісі қызарады, бөксе аймақтық асимметриясы байқалады. Пальпациялау кезінде шонданай төмпешігінде шыдатпайтын ауру сезімі байқалады. Тік ішекті саусақпен тексеріп көргенде, артқы өтіс пен тік ішектің сызығынан жоғары ішектің керегесінің қалыңдағанын байқауға болады, шырышты қабаттың қатпары зақымданған аймағы тегістеледі.
Пельвиоректалды парапроктит. Бұл кездеіріңді терең жамбас қуысына қарай орналасады. Іріңнің орналасқан жері жамбас-тік ішек тінімен фациялық аралықта. Ірің тік ішекті көтеріп тұратын бұлшықеттің үстінде және оны жауып тұрған ішперденің астында орналасады. Сирек кездесетін түрлерінде іріңдік тік ішектің айналасында болады. Қызуы көтеріліп, ауру сезім жамбасты төменге тартып мазалайды. Дизуриялық симптомдар пайда болады, сол себептен диагнозды қою қиындайды.Дефекация кезінде ауру сезімі үнемі бола бермейді. Саусақпен ректалды зерттегенде тік ішектің алдыңғы барлық қабырғасында аурудың күшейгені байқалады. Шырышты қабатта гиперемиялық инфильтраттың, қантамыр суреттері айқын көрінеді. Ректоскоппен қарағанда, зақымданған аймақтың бұлтиюын, тік ішектің түсінің өзгергенін, шырышты қабаттың әжімдерінің жоғалғаны, жеңіл қанталағаны көрінеді. Пельвиоректалды шелмайдың іріңдеуінде ауру сезімі жедел түрінде өтеді. Бірден интоксикация белгілері, гектикалық температура, тенезм, нәжістің тоқтауы болады. Жергілікті симптомы ишиоректалды және теріасты шелмайға іріңдіктің жиналуы кезінде болады. Кей жағдайларда жамбас-тік ішек парапроктитінде іріңдік қуықпен, қынаппен, іш пердесімен бірлесіп кездеседі. Диагнозды УЗД, КТ немесе МРТ-сымен қоюға болады.
Ретроректалды парапроктит (тік ішек артындағы). Парапроктиттің бұл түрі сирек кездеседі. Іріңдік ретроректалды аймақ жоғары бұлшықетінде, артқы өтісті көтеретін жерде кездеседі. Іріңдік төмен түсіп, ишиоректалды шелмайлықфлегмонозды қабынуын шақырады. Айқын ауру сезімі болады. Ауру сезімі сегізкөз маңында және тік ішек аймағында, үлкен дәретке отырғанда күшейеді. Ауру сезімі жамбас аймағына, бұт аралығынатаралады. Ауырсыну іріңдік бұтаралыққа және тік ішекке жарылғанда басылады. Саусақпен тексергенде, тік ішектің артқы керегесінде бірден ауру сезімі анықталады. Ректороманоскоппен көргенде, қызару шырышты қабаттың ампула аймағында жеңіл дәрежеде қанталаулар, әжімдерінің жазылуы және инфильтрациялық керегені, ішкі жыланкөздердің аузындағы іріңдіктердің жарылғанын ішекте көруге болады.
Диагностикасы. Толық анамнез жинау, клиникалық көріністері, саусақпен тексеру әдісін, және тағы басқа эндоскопиялық зерттеулергебайланысты. Шырышасты парапроктит. Тік ішектің шырышты қабатында Морганиев жапқышынанжоғары немесе аноректалды сызықта орналасады. Симптомы. Науқастың клиникалық көрінісінде аздаған дене қызуының көтерілгені, тұйық ауру сезімі, кейде тік ішектің төменгі аймағында бұтаралықта солқылдағанауру сезімі байқалады.Күшенгенде ауру сезімі күшейе түседі. Аурудың сыртқы көрінісінде ешқандай белгілер анықталмайды. Саусақпен зерттегенде, артқы өтіс аймағында тітіркену және ауру сезімі болады.
Емі. Диагноз анықталған соң, бірден хирургиялық ем қолданылады. Операция емі наркозбен жасалады. Операция барысында іріңдікті ашып және дренаждау, инфекция қақпашасын жою ол үшін ішкі ішектегі жыланкөзді тігу жәнеинфекцияқаупін жоюға бағытталады. Жедел теріасты-шырыштыасты парапроктитте науқасқа екі түрде операция орындалады. Біріншісінде радиалды (тарамды) кесім жасайды. Шырышты қабатты,айдаршықты сызықты, крипталарды, анус маңының терісі кесіледі. Іріңді шығарған соң жараның шеттерін жоғарғы бұрышынан төменгі бұрышына дейін, крипталармен бірге кесіп ревизия жасайды. Жараға майлы тампон кіргізіп, ал іштің қуысына газды шығаратын түтік қояды. Операцияның екінші түрі (Рыжих және Бобровтың әдісі- жарты ай тәрізді кесімді анустесігінен 3 см қашықтықта жасаған соң іріңді шығарып, іріңқалтасының түбінен жұмыр бас сүңгімен жыланкөздің ішкі тесігін ішек ішінен тауып, бәрін кесіп ашады. Содан соң теріні және шырышты қабатты үшбұрыш етіп кесіп төбесі анустық каналда, ал табаны (негіз) кесілген бұтарасында.
Ишиоректалды және пельвиоректалды парапроктитте алдыңғы жасаған операциялар қолданылмайды, өйткені, сыртқы сфинкердің кесіліп зақымдалуы болады. Ишиоректалды және пельвиоректалды парапроктитерді іріңнің шығуына жететіндей етіп жарты ай тәрізді кесінді жасап, саусақтың көмегімен іріңді шығарады, перемычкаларды бұзып, саусақпенбір-біріне қосып бір қуыс жасайды. Басқа қолдың сілтеме саусағы анус каналына кіріп, жыланкөздің орналасқан жерін анықтайды. Сыртқы бұтаралық жара арқылы түтік тік ішекке кіргізіліп, сфинктерге қалай орналасқанын тексереді. Егер түтік сфинктердің ішінен өтсе, онда жыланкөзді сына тәрізді кесуге болады – шырышты, криптасы және терісімен бірге. Егер түтік сфинктердің сыртқы жағынан шықса операциянымөлшерлі сфинктеротомиямен аяқтайды. Соңғы жылдарда бұл әдіс басқаша бунақжіп арқылы – жарты ай тәрізді кесіп іріңді шығарғаннан кейін кесуді ұзартады, ортаңғы сызыққа алға қарай әлде, тік ішектен артқа қарай (қойнаулардың орналасуына байланысты). Анус каналына айна кіргізіп, элипстәріздікесумен ішкі жыланкөзді жояды; ет қабатына дейін. Онымен қоса жараның астыңғы бұрышы бұтаралық жараның медиалдыбұрышымен қосылады, ал жоғарғы бұрышы жараның зақымдалған криптадан 1см. жоғары орналасады. Осы аймақтағы шырышты қабаттың бәрін кесіп алып тастайды, сонан соң қасықпен қырады және 1% йод пен өңдейді. Одан кейін бұтаралық жара мен ішкі жыланкөздің тесігін тік ішек арқылы және әрі қарай сыртқа үлкен бунақ жіп арқылы, дұрыстап төсеп ортаңғы сызықпен алдыңғы немесе артқы анус каналы арқылы жіпті тартып байлайды. Тік ішектің ішіне майлы тампон және газ шығаратын түтік енгізеді және бұтаралық жараға жақсылап тампон салады. Операциядан кейін 3-5 күн өткен соң жартылай сфинктердің талшықтары бунақжіппен кесіледі, оны қайта тартып байлайды. Сөйтіп, қайталай байлап отырып, сфинктердің бұлшықеті толық жіппен кесіледі, бұнда сфинктердің жабылуфункциясыбұзылмайды.
Ретроректалды жедел парапроктит. Бұнда теріні 5–-6 см-ге құймышақтың үшінен төмен анус тесігіне қарай кеседі. Құйымшақтан 1см төмен артқы тік ішек пен құйымшақтық байлам кесіледі. Іріңді ашып, қуысын саусақпен тексеріп перемычкаларды бұзып, саусақпенбір-біріне қосып бір қуыс жасайды.Ілмекпен тартып, іздеп тік ішектің артқы жағынан сфинктердің еті арасынан жыланкөздің тесігін табады. Тік ішектің ішіне кіреді. Екінші кезеңбунақ жіп өткізіп жоғарыдағы айтқандай бунақ жіп арқылы емдейді.
