Қазіргі заманға сай DMSA пайдаланып, бүйректі сканерлеу кезінде жедел пиелонефриті бар науқастардың бүйрегінде ауыр өзгерістер дамитындығы анықталуда, бірақ осы анықталған өзгерістердің көбі емделуден кейін қалпына келеді. Сонда да, анықталмаған немесе дұрыс емделмеген жедел пиелонефрит — балаларда бүйректің бүрісуіне әкелуі мүмкін. Балаларда жедел пиелонефрит жиі несеп шығару жолдарының органикалық немесе функционалдық өзгерістерімен қосарланады. Егер рефлюкс, обструкция немесе тас болмаса, НШЖИ бүйректе склерозды өзгерістер туғызбайды деп есептеледі. Жедел пиелонефрит көріністері анықталған науқастарда (ересектерде де, балаларда да) кейін бүйрек қызметінің нашарлауы немесе интерстициалды нефропатияның дамуы көбіне басқа себептерге байланысты. Мысалы: артериялық гипертония, стероидты емес қабынуға қарсы заттарды және аналгетиктерді пайдалану. Бұл маңызды дерек асқынбаған пиелонефритпен ауырған науқастарды ұзақ уақыт зерттеулер кезінде дәлелденуде.
Қазіргі таңда радиологиялық зерттеулер кезіндегі бүйрек тостағаншаларының өзгерістері «созылмалы пиелонефрит» диагнозын қоюға мүмкіндік бермейді. Жоғарыдағы өзгерістер негізгі ауру салдарынан болуы мүмкін, мысалы: рефлюкс-нефропатия. Тарих қойнауына кеткен «созылмалы пневмония» секілді «созылмалы пиелонефрит» диагнозы да қолданылмауы керек. «Нефрит» деген термин қабыну процесін көрсететінін ескерсек, «созылмалы пиелонефрит» үнемі бүйрек тінінде қоздырғыштар бар деген түсінік туғызады. Қазіргі таңда бұл тек өте сирек кездесетін «ксантогрануломатозды пиелонефрит» кезінде ғана болады. Ал бүйректе қайталамалы пиелонефрит салдарынан (оны цистит және басқа төменгі несеп инфекциясымен шатастырмау керек) созылмалы склероз процесі дамыса, ол «созылмалы бүйрек ауруы» (БСА) болғаны. Ол аурудың ажыратылуы, емі 18-тарауда қарастырылады.
Қазақстанда және бұрынғы Кеңес одағы құрамындағы елдерде осы кезге дейін «созылмалы пиелонефрит» диагнозы жөнсіз пайдаланады. Созылмалы процесс бүйрек жұмысын бұзады, сондықтан оған кудік туса, міндетті түрде БСА-ны іздеу керек. Тас, қуық-несеп ағар рефлюксын, несеп жолдары обструкциясын анықтау керек. «Пиелонефрит» гипердиагностикасы бел ауыратын жағдайларға (остеохондроз, артрит, миозит, невралгияға) байланысты да болуы мүмкін.
Эпидемиологиясы. НШЖИ — адамда жиі кездесетін бактериалды инфекция. Ересек әйелдер популяциясы арасында бактериурия 4–5% анықталады. Бұл көрсеткіш жасқа байланысты 10–12% өседі. 50 жасқа дейінгі ерлер арасында НШЖИ сирек кездеседі. 50 жастан кейінгі ерлерде НШЖИ қуық асты безі ауруларымен бірге жиілігі артады. Қарттар популяциясы аралығанда ерлер мен әйелдерде бактериурия 20–50% кездеседі. Әйелдерде кейде НШЖИ жиі қайталануы анықталады, көбіне жыныстық белсенділігіне байланысты. Этиологиясы. НШЖИ көбіне үрпі айналасында колония түзейтін микроорганизмдер арқылы туады. Олар негізінен шартты-патогенді энтеробактерияларға жататын микроорганизмдер, жетекші рөлде ішек таяқшалары тұр. Стационарларда бүйрекке және қуыққа катетеризация жасау, инструменталды араласулар жиілігіне байланысты энтеробактериялардың басқа да түрлері (энтеробактер, протей, серрация) және көкірің таяқшалары кездеседі. Негізгі уропатогенді флораға ішек таяқшалары жатады, олар амбулаторлы 80–90% жағдайда, ал стационарда 50% жағдайда анықталады. Уреаза-түзуші протей. Бұл қоздырғыштар несеп нәрінен аммиакты бөліп, инфекцияланған тас түзілуінде маңызды рөл атқарады. Стафилококктар, көкірің таяқшасы және серрация. Бұл қоздырғыштар көбінесе қуыққа катетер қойылған кезде немесе несеп шығару жолына инструменталды араласулардан кейін кездеседі. Chlamidia trachomatis, Staphylococcus saprophyticus. Бұл қоздырғыштар сексуалды белсенді әйелдерде 20–50% жағдайда НШЖИ симптомдарын шақырады. Сонымен қатар, осы топтағы әйелдерде Gardnerella vaginalis және Ureaplasma urealiticum анықталады. Спермицидттік дәрілерді қолдану кезінде Staphylococcus saprophyticus-пен шақырылатын НШЖИ даму қаупі артады. Staphylococcus aureus перианалды абсцесс кезінде және қант диабеті бар науқастарда анықталады. Candida. Кандида тұқымдас саңырауқұлақтар иммунды жетіспеушілігі бар науқастарда және кең спектрлі антибактериялық ем алушылар мен химиотерапия алушыларда анықталады. Басқа да қоздырғыштар. Бүйрек туберкулезі өкпеден тыс туберкулездің кең тараған түрі. НШЖИ-ның вируспен тудырылуы сирек кездеседі және өте сирек анаэробтармен, саңырауқұлақтармен (кандидадан басқа) және бруцеллалармен шақырылуы мүмкін.
Патофизиологиясы. Микроорганизмдер несеп шығару жолдарына гематогенді және лимфогенді жолдармен түсуі мүмкін, бірақта көптеген клиникалық және эксперименталды зерттеулерге сүйенсек, НШЖИ бактериялар уретрадан жоғары өрлеу жолымен жиі тарайды. Урогениталды жолдардың кілегей қабатына микроорганизмдердің түсуіне келесі факторлар әсер етеді:
- қожайынға байланысты факторлар;
- қоздырғыш вируленттілігі;
- ятрогенді араласулар.
Несеп шығару жолында шартты патогенді микроорганизмдердің беткей колония түзуі ешқандай клиникалық белгілер мен симптомдарсыз өтуі мүмкін. Бұл, қалыпты жағдайда НШЖИ дамуының алдын алатын қорғаныс механизімінің барлығын дәлелдейді. НЖШИ дамуына ықпал ететін науқастың жағынан бейімдік факторлар:
- несеп шығару жолының аномалиясы және тарылуы (қуық-несепағар рефлюксі, қалдық несеп,
- бүйректегі тас);
- қуық босауының бұзылыстарына әкелетін нейрогенді дисфункция;
- қант диабеті;
- жүктілік;
- ауру сезімін басатын дәрілерді шектен тыс пайдалану және оған тәуелділік;
- иммуносупрессивті ем.
Қоздырғыш жағынан қосалқы факторлар: бактериялардың кілегей қабатқа жабысу (адгезия) қабілеті НШЖИ-ның өрлемелі жолмен дамуында негізгі фактор болып табылады. Уропатогенді энтеробактерияларда электротеріс заряды бар және олар өте кіші көлемді болғандықтан уроэпителийдің теріс заряды кедергісінен өте алмайды және бактерияларда жасуша аралық кеңістікке енуге арналған кинетикалық энергия жоқ. Бактерия жасушасы бетінде адгезиялық жүйенің болуы оған эпителийлік жасуша бетіне бекінуге мүмкіндік береді.
Бактериялық адгезин — бұл жасуша бетіндегі құрылым байланысын анықтай алатын лектиндер (олигосахаридті бөлшектер). Бактериялардың Р-фимбриялары адам эритроциттері мен уроэпителий бетіндегі Р-дигалактозидтерді таниды. Әйелдерде бактерия адгезиндеріне арналған еритін рецепторлы молекулалар аз түзіледі, сол себепті НШЖИ жиі дамуы мүмкін. Егер әйелде уроэпителий АВ0 қан тобы бойынша антиген түзей алмаса, оларда қайталамалы НШЖИ қаупі жоғары. Ішек таяқшаларының талшықтары бактерияның қозғалғыштығын жылдамдатып, вируленттілігін арттырады. Ал гемолизиндер қан сарысуының бактерицидтік қасиетін төмендетеді. Proteus mirabilis-тің вируленттілігін арттыратын бірнеше факторлары бар: гемолизиндер, IgA-протеазалар, талшықтар, фимбриясы және мочевинаны аммиакқа ыдырататын, көмірқышқыл газын гидролиздейтін уреазасы бар.
Аммиактың аммоний ионына айналуы несептің сілтілік қасиетін жоғарылатады, сілтілі ортада инфекцияланған тас түзілуі жоғарылайды. Егер туа біткен ақаулар болса, НШЖИ — фимбрия және басқа қоздырғыш қасиеттер аз болса да дамиды. Ятрогенді факторлар. Қуық катетеризациясы және несеп шығару жолына инструменталды араласулар кезінде инфекция даму қаупі өте жоғары. Әр бөгде дене қуыққа енуімен ауру қоздырғыштары бірге енуі мүмкін. Қуықта катетер тұруының ұзақтығына байланысты инфекция дамуы қаупі арта түседі, күнделікті күтім жасағанның өзінде 5% жағдайда бактериурия дамиды. Бұл жағдайда бактериялар кілегей қабат экссудатында өсіп, катетер айналасында пленка түзеді.
