Латын тіліндегі афоризмдер, қанатты сөздер және мақал мәтелдер

Латын афоризмдерi, қанатты сөздер және мақал – мәтелдер

Ab exteiriibus ad interiora- сыртқы ортадан iшкi ортаға қарай

Ab hoc et ab hoc – олай да, бұлай да

Ab imo pectore – шынай, шын жүректен

Ab initio- әу бастан

Ab ovo usgue ad mala- басынан аяғына дейiн

Ab origine -әуелден, ең басынан

Absgue omni exceptione- ешбiр күдiксiз

Abusus in Baccho – шарап iшуге құмарлық

Acta diurna – бүгiнгi оқиғалар, хроника

Actum atgue tractatum – орындалды, іс нәтижесі талқыланды

A contrario – қарсы дәлел

Ad adsurdum – орынсыз шешiмге келтiру

Ad avisandum – алдын ала ескерту үшiн

Ad extremitates – тым орынсыздық, шектен шығу

Ad exemplum – мәселен, мысалы

Ad corgitandum et agendum – адам ойланып әрекет жасау үшiн

homo natus est – дүниеге келген

Ad disputandum – талқылауға арналған

Ad gloriam – даңқы үшiн

Ad fontes – дерек көздерiне, түпнұақаға қарау

Ad hos – дәл осы жағдайда, дәл осы мақсат үшiн, орынды

Ad honores – ар-ожданымыз үшiн

Ad hominem – адамына сәйкес

Ad instaitam – өтiнiш бойынша, өкiнiшке орай

Ad Kalendas Graecas – шектеусiз мерзiмге, ешқашан

Ad libitum – қалауынша, таңдауынша

Ad litteram – сөзбе – сөз

Ad memorandum – есте сақтау үшiн

Ad notam – байқайтын жағдай

Ad referendum – баяндама жасау үшiн

Ad rem -iстiң байыбына барып, жұмыс жүргiзу

Ad tertium – үшiншiден

Ad unguem – нақтылықпен

Ad usum internum – iшуге арналған

Ad usum externum – жағуға арналған

Ad usum – қолданысқа

Ad usum proprium – жеке пайдалануға арналған

Ad valorem – құндылығына сәйкес, бағасына орай

Ad vocem – айта келгенде

Age, si quid agis – бiлгенiңдi iсте!

Alias – басқаша, өзгеше

Alit aemulatio ingenia – бәсеке-жарыс ақылға ақыл қосады

Aliena vitia in oculis habemus, басқаның кемшiлiгiн көргiшпiз де,

a tegro nostra sunt – өзiмiздiкiн көрмеймiз

Alibi – басқа жерде

Aliis feceris, good tibi fieri non vis – өзiң жаратпағанды басқаға iстеме

Altera pars – екiншi (қарсы) жағы

Alter ego – менiң сыңарым (екiншi мен)

Amans sui sine rivali – өркөкiрек өзiне жан теңгермей

Amicus certus in re incerta cernitur – шын дос қиын-қыстау

Amicus cognoscitur amore, more, – дос сүйiспеншiлiгiмен, мiнезiмен,

ore, re – сөзiмен, iсiмен белгiлi болады

Amicus humani generis – адам баласының досы

Amicus laedere nejocoquidem licet – дос көңiлiне тiптi қалжыңмен де тиюге болмайды

Amicus Plato, sed magis amica – Платон маған қымбат,бiрақ ақиқат

veritas – онан да қымбат; шындық бәрiнен жоғары

Amor tussique non celantur – махаббат пен ауруды жасыра алмайсың

Anni currentis – осы жылы

Anni futur – келесi жылы

Antiquo more – ескi салт бойынша

Aperto libro – сол орыннан, еш дайындықсыз

A pedibus usgue ad caput – бастан аяқ

A prima facie – бiр көргеннен

A posteriori – тәжiрибе негiзiнде

Arbor vitae – өмiр жолдары

Argumentum ad ignorantiam – бiлмейтiн адамға арналған дәлел

Ars longa, vita brevis est – өнер өрiсi кең, өмiр қысқа

Ars Phoebea – дәрiгерлiк өнер

Arte –шеберлiкпен, тамаша

Arte et humanitata, labore – өнермен, адамға деген сүйiспеншiлiкпен,

et scientia – еңбекпен және бiлiммен

A solis ortu usque ad occasum – таңның атысы, күннiң батысы

Audaces fortuna juvat – батыл жанға тағдыр демеу бередi

Audiatur eraltera pars – мәселенiң басқа жағы да қағыс қалмасын

Aurea mediocritas – бел ортасы, алтын орта

Auscultare disce, sinescis loqui – сөйлей бiлмесең, тыңдай бiл

Aut vincere, aut mori – не жеңiс не өлiм

Auferte malum ex vobis – арадағы зұлымдықты аластаңдар

Avis rara- сирек кездесетiн құс

 

Beata stulticaОйсыз адам – қамсыз
Beatitudo non est virtutis praemium, sed ipsa virtusБақыт алған жүлде емес, жасаған ерлiкте
BenediciteIске сәт
Bene dignoscitur bene curaturСебебi анықталған ауру – емделедi
Bellum frigidumҚырғиқабақ соғыс
Bona menteАқ пейiлмен, iзгi ниетпен
Bonum initium est dimidium factiЖақсы бағытталған iс – жартылай бiткен iс, жақсы сөз жарым ырыс
Bis dat, qui cito datКiм тез бiтiрсе, оның екi жұмыс бiтiргенi
BisЕкi рет, қайталансын
Brevis esse laboro, obscurus fioЕгер мен қысқа сөйлеуге тырыссам, сөзiм түсiнiксiз болып қалады
Brevi manuТез, созбай
Bona fideСенiммен, шын ниетпен
Carde diemӘркүндi орнымен пайдалан
Castigare ridendo moresКүлкiмен салтын жөндеген
Currente calamo     Асығыс-үсiгiс, шала-шарпы
Capiat qui capere potestҰстай алсаң, ұста
CasuКездейсоқ
CasusЖағдай, жай, оқиға
Casus belliСыныққа сылтау
CaveАбайла! Сақтан!
Cedo majoriҮлкенге жол беремiн
Cessante causa, cessat effectusСебеп тоқталса, оған орай әрекетте тоқтайды
Ceteris paribusБасқа да тепе-теңдiк жағдайда
Circulus vitiosusКерi кеткен iс
CisБергi жағында
Citato locoДәйек сөз келтiрiлген сөз
Citius, altius, fortiusЖылдамырақ, жоғарырақ, мықтырақ (олимпиялық ойындар девизi)
Cognosce te ipsumӨзiңдi өзiң тани бiл
Cogito, ergo sumМен жүйелi ойлаймын, демек өмiр сүремiн
Copia verborumКөпсөздiлiк
Con amoreСүйiспеншiлiкпен
Concordia parvae res crscunt, discordia maximae dilabunturКелiсiм бар жерде кiшкентай iс өрiс алып ұлғаяр, келiсiм жоқ жерде ұлы iстер ортаяр
Concordia victoriam gignitКелiсiм жеңiске бастайды
Conditio sine qua nonМiндеттi шарт
Coram populiХалық алдында
Corpus delictiЗаттай айғақ
Consensu omniumБарлығының келiсiмiмен
Consummatum estОрындалды
Contra bonos moresАдамгершiлiкке жат, арсыздық
Contraria contrariis curanturУды тарқатады
Contra expectandaКүтпеген жерден
Contra vim mortis non est medicamen in hortisӨлiм күшiне қарсы тұрар дәрi бау-бақшада өспейдi
Cuique suumӘркiмнiң өз пiкiрi бар
Cui bonoғ Cui prodestғБұл кiмге пайдалығ  Бұдан кiм ұтадығ
Curriculum vitaeӨмiр туралы жазбалар, қысқаша өмiрбаян деректерi
CredoСенiм-наным көзқарас
Chirurgus mente prius oculis agat, quam manu armataХирург пышақ қолданбас бұрын ақыл-оймен, көзбен әрекет етсiн

 

De actu et visuТәжiрибе мен бақылау нәтижелерi бойынша
De die in diemӘр күн сайын
De factoШындығында, iс жүзiнде
De gustibus non est disputandumТалғам туралы дауласпайды
Debes, ergo potesСен мiндеттiсiң, демек қолыңнан келедi
Debito temporeКерек уақытында
De jureЗаң бойынша
De nihilo nihilЖоқтан бар болмайды
De lingua stulta incommoda multaЖүйесiз сөздерден ұнамсыз жәйттер туады
De mortius aut bene aut nihilӨлген адам туралы не жақсы айту керек, не ештеңе айтпау керек
DesiderataТiлек, ниет
Des partem leonisҮлестiң мол бөлiгiн бер
Detur dignioriЛайықтыға берiлсiн
De te fabula narraturСен туралы мысал сөздер айтылып жүр
Deus ex machinaКүтпеген жерден кiрiсу
De visuӨз көзiмен көру
Diagnosis ex juvantibusҚосымша құралдар арқылы диагноз қою
Dictum – factumАйтылды-орындалды
Dicere non est facereАйту-оны орындау емес
Dies diem docetКүннен күн тәлiм алады
Difficile est proprie communia dicereКөпке белгiлi нәрсенi жақсылап жеткiзiп айту қиын
DimicandumКүресу керек
Disce, sed a doctis, indoctos ipse docetoӨзiң бiлгеннен үйрен, бiлмегендi үйрет
Divinum opus sedare doloremСырқат күшiн бәсейту, ауруды тыныштандыру – қасиеттi іс
DixiБәрi айтылды, қосып-алар ештеңе жоқ
Dixi et animam levaviАйтсаң дертiң жеңiлдегендей
Docendo discimusҮйрету арқылы бiз үйренемiз де
Docto homini vivere est cogitareҒалым адамға өмiр сүру деген – ойлану
Doctor honoris causaЕңбегiне қарай құрметi
Do manusҚолымды бергенiм – кепiлдiгiм
Donec eris felix, multos numerabis amicosБақытта шағыңда достарыңда қасыңда
Do ut faciasСен орындасын деп беремiн
Do ut desСен берсiн деп беремiн
Dulce et decorum est propatria moriОтан үшiн өлу – мәртебелi де, құрметтi
Duobus litigantibus, tertius gaudetЕкеу дауласса, үшiншi қуанады
Duos lepores insequens cepit neutrumЕкi қоянның соңына түскен, бiрiн де ұстай алмайды; екi кеменiң басын ұстаған суға кетедi
Dura lex, sed lexЗаң қатал, бiрақ ол заң ғой
Dum spiro, speroДемiм барда, үмiт бар

 

  Ecce homoМiне адам, нағыз азамат
Edimus, ut vivamus, non vivimus, ut edamusБiз тамақтану үшiн өмiр сүрмеймiз, өмiр сүру үшiн тамақтанамыз
E fructu arbor cognosciturАғашты жемiсiнен таниды, (алма ағашынан алысқа түспейдi)
Elephantum ex musca facisТүймедейдi түйедей етесiң
Eo ipsoСол арқылы
Erarre humanum estҚателесу – адамға тән нәрсе
ErrataҚателiктер
EgroДемек, ендеше
Epistula non erubescitХат ұялып – қызармайды
Est modus in rebusӘр нәрсенiң шегi бар
Est rerum omnium magister ususТәжiрибе бәрiнiң ұстазы
Et ceteraЖәне басқалар
Et singula praeduntur anniУақыт өз дегенiн жасайды
Et gaudium et solatium in litterisҚуаныш та, жұбаныш та ғылымда
ExБолған бұрынғы
Ex abruptoАлғы сөзсiз, бiрден
Ex audituДауыстап
Ex duobus malis minus est deligendumЕкi пәленiң жеңiлiрегiн таңда
Exempli gratia (cause)Мәселен, мысалы үшiн
Exegi monumentumМен ескерткiш орнаттым
Ex cathedraАқиқат, сөзбе сөз; (кафедрадан)
Ex consuetudineӘдет бойынша, қалыптасқан салт бойынша
Ex professoIскерлiкпен, тыңғылықты
Exceptis excipiendisАлып тастауға лайықты нәрсенi алғаннан кейiн
Exitus letalisӨлiммен аяқталатын жәйт
Ex oribus parvulorumНәрестенiң аузымен
Ex officioҚызмет бабымен
Ex oriente luxЖарық шығыстан түседi
Ex temporeДайындықсыз жанынан суырып салып айту
Extra murosЕл көзiнше, халық алдында
Ex nihilo nihilЖоқ нәрседен ештеме шықпайды
Ex librisКiтаптан
Ex ungue leonem cognoscimus, ex auribus asinumАрыстанды тырнағынан, есектi құлағынан танимыз
Ex juvantibusКөмектесуiне байланысты
Extra formamНемқұрайды қарамай
ExpediteЖылдам, жеңiл
Ex votoУәде бойынша

 

Fac simileОсыған ұқсас етiп жаса
Fama clamosaЗор даңқ
Facies HippocraticaГиппократ кейпi
Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damusБiз денiмiздiң сау кезiнде ауруларға ақыл-кеңестi жақсы айтамыз
Fas atgue nefasРұхсат етiлген және рұхсат етiлмеген
Favete linguisТынышталыңыз,тiлiңiздi тартыңыз
Feci, quod potui, faciant meliora potentesМен қолымнан келгенiмдi жасадым, ал бұдан жақсы жасайтындар жасай берсiн
Febrienti cibum non offerasЫстығы жоғары адамға тамақ ұсынба
Felix qui potuit rerum cognoscere causasӘр нәрсенiң себебiн тани бiлген адам – бақытты
Ferro ingniqueОтпен және қылышпен
Fer patienter onus, fas sapienter opusҚиындыққа шыдамды бол, iстi ақылмен атқара бiл
Festina lenteСабырмен асық
Fiat luxАспанда күн сөнбесiн
Finis coronat opusIстi нәтиже шешедi
Fidelis et fortisСенiмдi де, батыл
Fide, sed cui fidas,videСенiм бiлдiр, бiрақ кiмге сенетiнiңдi байқа
Flagrante delictoҚылмыстың үстiнен түсу
Folio verso (f,v)Келесi бетте
Fortes fortuna adiuvatБақыт ержүректердi қолдайды
Formosa facies muta-commendatio estӘдемi кейiп – қағазсыз мiнездеме
Fortiter in re, suaviter in modoIсi қатал сөзi мейрiмдi
Fraus est accipere, quod non possis reddereҚайтара алмайтын нәрсенi алу – қылмыс
Fructus temporumУақыт жемiсi
Fugit irrevocabile tempusЗаман екi келмейдi
Fuimus Troes, fuit flium (fuit Trojia, Fuimus Trojani)Бiр кезде бiз де даңққа бөленген едiк
FunditusНегiзiне дейiн, мүлдем
Gaudemus igitur juvenes dum sumusЖас дәурен – гүл-жазира, қайран жазым
Gaudet patuentia durisСабыр түбi – сары алтын
GeneraliterЖалпы
Gloria bictoribusЖеңiмпаз адамның сөзi
Grata, rata et acceptaҚажет, заңды және қолдануға болады
GratulariШаттану
Gratia gratiam paritДостық достыққа жол шашды
GratisАқысыз-пұлсыз, тегiн
Grosso modoЖалпы алғанды, шамамен
Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendoТамшы жас тарады
Habeas sibiТiсiңнен шығарма
Habent sua sidera litesКiтаптың да өз тағдыры бар
HabitusСыртқы пiшiн, сыртқы бейне
He, missa estБарыңыз бiттi бәрi
His et nuncЕшбiр кiдiрсiз
Hic locus est, ubi mors gaudet succurrere vitaeБұл жерде өлiм өмiрге көмектеседi
Historia magistra vitaeТарих – ұстаз
Hoc estЯғни,бұл былай
Hoc volo, sic jubeoМен осыны қалаймын, солай бұйырамын
Hoc locoОсында, осы арада
HomagiumҚұрмет көрсету
Homo locum ornat, non locus hominemОрта адамды емес, адам ортаны көркейтедi
Homo sum, humani nihil a me alienumМен адаммын, сондықтан адамға байланыстының бәрi де маған жат емес
Hominis mens discendo alitur et cogitandoАдам арқылы оқумен және ойлаумен толығады
Homo sapiensАқылды адам
Honoris causaҚұрмет үшiн
Horribile dictuАйтудың өзi қорқынышты
Honores mutant mores raro in melioresҚұрмет адам мiнезiн өзгертедi, бiрақ оның оңды ықпал етуi өте сирек
латын тілі
Латын тіліндегі жазбалар
Ibi victoria, ubi concordiaЫнтымақ бар жерде, береке бар
IbidemБұл да сонда (қараңыз)
Idem per idemБұл да соған ұқсас: мәнi де, сөзi де бiр
IdemБiлмеймiн деген дәлел емес
Ignorantia juris neminem excusatЗаң ешкiмдi де ескермейдi
Id estЯғни, немесе
In aeternumМәңгi бақи
In angello cum libelloКiтаппен оңаша сырласу
In abstractoДерексiз, жалпылама, өз бетiмен
In breviҚысқаша
IncognitoАсыртын, жасырын
In folioБiр бет толы
Increbibiti ductuАқылға сыйымсыз, мүмкiн емес
In depositoСақтап қоюға
Inde iraАшу-ыза осындайдан туады
IndexКөрсеткiш тiзiм
Index librorumКiтаптар тiзiмi
In extremisСоңғы сәтте
In extensoСөзбе-сөз (дәйек сөз туралы)
Infandum renovare doloremҚайтып басқа салмайтын
In hoc statuОсы жағдайда
In locoОрнында
In medias resШын мәнiнде
In memoriamЕсте сақтау
In paceБейбiт тыныштықта
In propria personaӨз басымен
In plenoТолық құрамымен
In poetis non Hoemro soli locus estАқындар арасында Гомерден басқаға

да орын бар

In reIс жүзiнде
In statu quo anteБұрынғы қалпында, өзгерiссiз
In statu nascendiПайда болатын жағдайда
In situТабылған жерiнде
Inter caecos luscus rexСоқырлар арасында бiр көзi бар адам – патша
Invia est in medicina via sine lingua LatinaМедицинаны латын тiлiнсiз меңгеру мүмкiн емес
In speҮмiтпен, келешекте
Ipse dixitӨзi айтты
Ipsissima verbaДәлме-дәл, сөзбе-сөз
In rerum naturaЗаттар табиғатында
Inter parietesТөрт қабырғада
In transituЖүре сөйлеу
In tyrrannosЖендеттерге қарсы
In usuПайдалануда, тұтынуда
Ipso factoАйқын дәлелмен
Ipso jureЗаң күшiмен
Ira impotens sui estАшу – дұшпан, ақыл – дос
Injuria verbalisБалағаттау
Injuria realisҚорлау
Is fecit, cui prodestКiмге пайдалы болса, оны сол iстейдi
ItemБұл да сондай
In vitro, in vivoШынында, жанда организмде

 

Janus bifronsЕкi жүздi Янус
JubilateҚуаныңдар ! шаттаныңдар!
Jus gentiumХалықтар правосы (хұқы)
Jus privatumЖеке право (хұқы)
Jus publicumХалық алдындағы право
Jurare in verba magistriБұйдаланған тайлақтай оқытушының сөзiне ой жүгiртпей еру
JureЗаң жүзiнде

 

Labor corpus firmatЕңбек дене шынықтырады
Labor improbusҚажырлы еңбек
Labor omnia vincit improbuslapisҚажырлы еңбек бәрiн де жеңбек
Lapis offesionis (petra scandali)Осал жер
LapsusҚателiк, мүлт кету
Lapsus calamiЕмле қатесi
Lapsus linguaeАңдамай сөйлеу
Lapsus memoriaeАлжасу
Larga manuМол қолмен
LegeЗаңды түрде
Lege artisӨнердiң барлық ережесiмен
Legem brevem esse oportetЗаң қысқа да тұжырымды болуы керек
Licentia poeticaАқындық еркiндiк
Licitum sitРұхсат етiлген
Littera scripta manetЖазылған қалады, қаламмен жазылғанды балтамен шауып кетiре алмайсың
Loco citato (l.c)Көрсетiлген жерде
Locus minoris resistentiaeЕң қолайлы жер
Loco LaudatoАталған жерде
Lupus in fabulaКiмдi айтсаң, сол келедi
Luscinia parva, sedvox magnaБұлбұл кiшкентай болғанмен, даусы зор
Maсte     Өте жақсы тамаша!
Magister dixitМұғалiм осылай айтты
Magistra vitaeӨмiр жолындағы ұстаз – баулушы
Magna et veritas, et praevalebitАқиқаттан артық ешнәрсе жоқ, ол мәңгi жасай берсiн
Mala fideАрам пиғылмен
Male parta cito dilabuntur memoriaЖеңiл жолмен алынған тез ұмытылады
Materia tractandaТалқыланатын мәселе
Margaritas ante porcasШошқалар алдына моншақ шашу
Mala galina-malum ovumЖаман тауықтың – жұмыртқасы да жаман
Mala herba cito crescitАрам шөп жылдам өседi
Manu propiaӨз қолымен
MaximumЕң үлкен
Mea culpaМенiң кiнәм
Mea culpa, mea maxima culpaМенiң кiнәм, өте үлкен кiнә
Media et remediaТәсiлдер және қаржылар
Mtdice, cura te ipsum!Дәрiгер, әуелi өзiңдi емдеп ал!
Medicina fructuosior ars nullaМедиценадан артық игiлiктi ғылым жоқ
Medicus medico amicus estДәрiгер дәрiге дос
Medicus amicus et servus aegrotorum estДәрiгер – аурудың досы және қызметшiсi
Meliora speroМен жақсы болатыныңа сенемiн
Meo votoМенiң пiкiрiм бойынша
Memento moriАжал барын естен шығарма
Membra sumus corporis magniҰлы дененiң бiр мүшесi
Mendaci homini verum quidem dicenti credere non solemusӨтiрiкшiнiң шын сөзi зая кетедi
Mensis currentisОсы айда
Mens sana in corpore sanoТәнi саудың – жаны сау
Modus agendiҚимыл әрекет
Modus vivendiҚарым-қатынасты анықтау
More maiorumАта жолымен (салтымен)
Morbi non eloquentia, sed remediis curanturАуру сөзбен емес, дәрiмен емделедi
Motu proprioӨз еркiмен
MinimumЕң азы
Mirabile dictuАйу қиын, таңқаларлық
Miseris succurrere disceБақытсыз-бейшараларға көмектесудi үйрен
Miserabile visuТүрi аянышты
Multa paucisАз нәрседен көп мән шығарамын
Multa sunt in moribus dissentanea multa, sine rationeАдам салттарында көптеген әртүлiлiк және көптеген жөнсiздiктер бар
Multum, non multaАз да болса, көп нәрсе: аз да болса, саз айтуды
Mutato nomineБасқа атпен
Mutatis mutandisӨзгертпеуге тиiстi жағдайды өзгерткенде
Multum vinum bibere, non diu vivereIшiмдiкке берiлу – өмiрдi қысқарту деген сөз

 

Natura abhorret vacumТабиғат құр кеңiстiктi жаратпайды
Naturam si seguemur ducem, nunguam aberrabimusЕгер бiз табиғат заңдылығын басшылыққа алсақ, ешуақытта қателеспеймiз
Nam proprium est nihilӨз қарабасын ойлау бейшаралық
Natura sanat, medicus curatТабиғат сауықтырады, дәрiгер емдейдi
Ne accesseris in consilium nist vocatusШақырылмай кеңеске барма
Nec plus ultraБұдан әрi жол жоқ
Nec sutur ultra crepidamӨзiң бiлмейтiн нәрсеге пiкiр айтпа
NefacӘдiлетсiздiк
Nemine contradicenteҚарсылықсыз, бiр ауыздан
Nemo dui gaudet, gui bellum incept iniguumӘдiлетсiз соғыс бастаған, ешқашан ұзақ салтанат құра алмайды
Nemo nascitur artifexЕшкiм де шебер болып туылмайды
Nemo nascitur doctusЕшкiм iштен оқып тумайды
Nemo judex in causa suaӨз iсiне ешкiмде төрелiк жасай алмайды
Ne noceas si juvare non potesЕгер көмек бере алмасаң, зияныңды тигiзбе
Neque semper arcum tendit ApolloАполлон әрқашан садағын оқтап тұрмайды
Ne quid nimisЕш артықшыдығы жоқ
Nervus rerumБасты жұмыс аса маңызды құрал
Ne varieturӨзгертуге болмайды
Nil agenti dies longus estЖалқаудың күнi ұзақ
Nil admirariЕшнәрсеге таңдануға болмайды
Nihil semper suo statu manetМәңгiлiк ештеме жоқ
Nocere facile est, prodesse difficileЗиян келтiру оңай, көмек жасау қиын
Noli me tangereТиiспе маған
Noli nocereБүлдiрме
Nimen est omenОның аты өзiн-өзi айқындап тұр
Nomen nescioБелгiсiз бейне
Nomina sunt odiosaАттарын атамай-ақ қояйық
Non bis in idemБiр нәрсе үшiн екi рет жазалауға болмайды
Non est fumus absque igneОт түтiнсiз болмайды
Non liquetТүсiнiксiз
Non omnia possumusБiздiң барлығына бiрдей қабiлетiмiз жете бермейдi
Non omnia passum omnesКiм болса, сол атқара беретiндей iс емес
Non omnis error stultitia estКез келген қателiктi ақымақтық деп тануға болмайды
Non multa sed multumАз да болса – саз
Non progredi est regrediАлға ұмтылмау, кейiн шегiну деген сөз
Non scholae sed vitae discimusБiз мектеп үшiн емес, өмiр сүру үшiн оқимыз
Nota bene (N.B)Жақсылап байқап ал
Nosce te ipsumӨзiңдi өзiң тани бiл
Nunc PlauditeАл ендi қол шапалақтаңдар!
Nudis verbisБос сөз
Nulla actes ad discendum seraҮйрену ешқашан кештiк етпейдi
Nulla dies sine lineaБiр де бiр күн iзсiз-түссiз (еңбексiз) өтпесiн
Nullus juxta proprtiam voluntatem incedatЕшкiм өздiгiнше кiрмесiн
Nullum malum sine aliquo bono“Жаман айтпай жақсы жоқ!”
Nunquam rotrorsum, semper ingrediendumБiр қадам да шегiнбей, әрқашан алға ұмтыл

 

Oderint, dum metuantЖек көрсе мейлi, әйтеуiр қорқып тұрса болғаны
O, horror!Сұмдық-ай!
Omnia praeclara raraЖақсының бәрi де сирек кездеседi
Omnia mea mecum portoӨзiмдiкi әрқашан өзiммен бiрге
Omnium profecto artium medicine nobilissimaБарлық ғылымдар iшiндегi ең мәртебелiсi – сөз жоқ медицина болып табылады
Omnium consensuКөпшiлiктiң келiсуiмен
Omne nimium nocetАртық нәрсенiң бәрi де зиян
Omne initium difficile estӘрқашан да бастау қиын
Omne vivum ex ovoТiршiлiк дәнi тұқымнан өнедi
Omnes et singulosБiрге және жеке-жеке
Omne vivum ex vivoБарлық жанды тiршiлiк тiрi жан иесiнен шыққан
Omnis ars naturae imitatioӨнердiң бiрi табиғатқа елiктеуден туады
Omnis curatio est vel canonica vel coactaЕмдеудiң барлық түрi не дәстүрге, не күшке негiзделедi
Opera et studio oportet vivereЕңбектенiп, талаптанып өмiр сүру керек
Opus citatumШығармада дәйектемелер келтiру
Optimum medica – mentum quies estЕң тәуiр дәрi – тыныштық
O tempora, O moresУа, заман, уақыт! Уа, дәстүр салттарым!
O sancta simplicitasУа, қасиеттi кiшiпейiлдiлiк!
Otium dat vitiumМейрамшылдық ақыры жамандыққа соғады
Otium cum dignitateАбыроймен, құрметпен демалу
Otium post negetimЖұмыстан кейiнгi демалыс
Ora rotundoБар дауыспен
Ore unoБiр ауыздан
Oven lupo committereҚойды қасқырға тапсыру

 

Pacta servanda suntКелiсiм-шартты орындау керек
Panem quotidianumКүнкөрiс ырзығы
Parvo contentusАзға қанағат ету
Pars pro totoБүтiн орнына бөлiгi
Pauca verbaАз сөйлеп, көп тыңдау
Paurentas non est vitiumКедейлiк – кемiстiк емес
Pax huic domui et om ombinus habitantibus in eaБұл үйге және оның барша тұрғын иелерiне тыныштық тiлеймiз
Pax vobiscumАспаныңыз ашық болсын!
Per aspera ad astraТар жол, тайғақ кешулер арқылы өрге тырмысу
Per aversionemКөңiл аулау үшiн
Per fas et nefasШындықпен де, алдаумен де
Persona grataСүйкiмдi жан
Per seТаза күйiнде
Pessium inimico – rum genus – LaudantesЕң жаман дерттiң бiрi – жағымпаздық
Periculum in moraҚауiп жайбарақатта
Perpetuum mobileМәңгiлiк қозғалтқыш
PersonaliterЖеке өзi
Plenus venter nons student libenterТоқ қарын – бәләмге құлық қоймайды
Petetio principiiӘлi дәлелденетiн қорытынды
Pia desiderataIзгi ниет, игi тiлекпен
Post factumОрындалғаннан кейiн
Post hominum memoriamЕсте жоқ ерте заманнан
Poculum, mane haustrum, Restaurat naturam exhaustamАс – адамның арқауы
Post hoc, non est procter hocОсыдан кейiнгi осының салдары деген сөз емес
Post – natiЖас ұрпақ
Post scriptum (P.S.)Жазылғаннан соң
Potius sero, guam numguamЕштен кеш жақсы
Praemia cum poscit medicus, sathan estПара алған дәрiгер – шайтан
Primo, secundo, Ad tertiumБiрiншiден, екiншiден, үшiншiден
Primus agereЕң алдымен әрекет жасау керек
Primus inter paresӨз теңдестерi арасында бiрiншi
Primum non nocereБәрiнен бұрын зиян келтiрмеу (ауруға)
Primum vivereЕң алдымен – тiршiлiк (өмiр)
Princip ium et fonsБасы мен бастауы
Pro bono publicoЖалпы игiлiгiмiз үшiн
Probatum estМақұлданды
Pro centuma; pro milleЖүзге (мыңға)
Pro et contraЖақтаушы және қарсы
Pro domo meaӨзi үшiн, өзiнiң жеке мүддесi үшiн
Pro dost; pro dieБiр рет емге iшуге, күндiк мөлшерi
Pro formaСырт көз үшiн
Pro memoriaЕсте сақтау үшiн
Pro me(рецептурада) – мен үшiн (дәрiгер үшiн)
Pro narcosiНаркоз үшiн
Propera pedemЖылдамдат, тездет
ProperТиiсiнше, тиiстi түрде
Propter invidiamКөре алмағандықтан
Propositi virumМақсатына жақындап келе жатыр
Propter necessitatemҚажет болғандықтан
Pro ut de legeЗаңды түрде
Pulchre sedens melius agensЖетi рет өлшеп,бiр рет кес
Punctum saliensМәндi орын, маңызды жағдай

 

Guae medicamente non sanat ferum sanat; quae ferrum non sanatignis sanat, quae vero ignis non sanat, insanabilis reputare opportetДәрi емдей алмағанды пышақ емдейдi; пышақ емдей алмағанды от емдейдi; ал егер от та жаза алмаса онда сауықпайды деп есептеу керек
Guae nocent, docentЖамандық жирентедi де, үйретедi де
Gualis rex, talis grexҮйiрдiң бастаушысы қандай болса, басқасы да сондай
Gua nonМiндеттi шарт
Guantum satisКерегiнше, мол
GuasiСекiлдi, тәрiздi
GuodammodeБелгiлi мөлшерде
Guod erat demostrandumДәлелдеудi қажет етпейтiн нәрсенiң өзi де осы едi
Guod licet jovi, non licet boviӘркiмнiң өз жолы бар
Guod volumus, ea libenter credimusБiз не тiлесек, соған қалтқысыз сенемiз
Guod homines, tot sententiaeҚанша адам болса, сонша пiкiр бар
Gui bene dignoscit, bone curatКiм дұрыс диагноз қойса, сол жақсы емдейдi
Guibuscumque viisҚандай жолмен болса да
Guid prodestБұл кiмге пайдалығ
Guilibet fortunae suae faberӘркiм өз бақытының қожасы
Gui pro quoБiреу орнына басқа былық, шатасу, жаңылысу
Guiquid agis, prudenter agas et respice finemНе iстесең де ақылмен атқар, артын ойлай бiл
Guidquid praecipies, esto brevisНе нәрсенi үйретсең де, қысқа сөйлеу бiл
Gui scribit, bis legitЖазған кiсi екi рет оқиды
Guis hominum sine vitiisКемшiлiксiз кiм бар екенғ
Gui tacet, consentire videturҮндемеу – келiскендiктiң белгiсi

 

Rara avisАқ қарға сирек кездесетiн құс
Radices litterarumҒылымның тамыры ащы да, жемiсi тәттi
Rectus in curiaСенiмiң мықты болсын
Repetitio est mater studiorumҚайталау – оқу анасы
Rem cum cura ageIстi қамқорлықпен атқар
Remotis testibusЕшбiр куәсiз
Restrictive et conditionaliterШектеулi және шартты
Respice finemӘлiптiң артын бақ
Respitutio ad integrumТолық қалпына келтiру
Ridens verum dicereКүле отырып, шындықты айту
Salus populi suprema lexЕл игiлiгi – ең жоғарғы заң
Sancta sanclorumӘулиенiң әулиесi
Sapient satАқылы бар адамға жеткiлiктi
Scelere velandum est scelusЖауыздықты жасыру да жыуыздық болып табылады
Scientia potentia estБiлiм – құдiретте күш
Scilicet (scil)Атап айтқанда, яғни
Sed semel insanivimus omnesБiр кезде бәрiмiз де ақымақ болған шығармыз
Semper in motuӘрқашанда қозғалыста, мәңгi қоқғалыс
Semper idemБаяғы жартас – бiр жартас
Semper percutiatur leo voransКөп асқанға бiр тосқын
Semper virensМәңгi жастық
Sero venientibes ossaСыбағадан құр қалады
Servabit odorem testa diuИiс ыдыста ұзақ сақталады
Si vera narretis, non opus sit testibusЕгер шындықты айтып тұрсаң, куә керек емес
Si perva licet componere magnisЕгер азды көппен салыстыруға болатын болса
SicОсылай!
Sic fuit, est, et eritОсылай болған, қазiрде солай, кейiн де солай болмақ
Si vis amari, amaЕгер сүйiктi болғың келсе – сүйе бiл!
Sic transit gloria mundiЖер бетiндегi даңқ осылай өтпек
Similia similibus curanturНеден ауырсаң сонымен емдел (сынаны сынамен шығарады)
Sine curaҚұрметтi лауазым (жеңiлдiгi көп)
Sine ira et studioАшу шақырмай, бiр жақты кетпей
Sine moraКешiктiрмей
Sint ut sunt, aut non sintБолса осылай болсын, болмаса жоғының өзi жақсы
Sint tibi terra levisТопырағың торқа болсын
Sit vinea verboРұқсат етсеңiз айтайын
Sol lucet omnibusКүн нұры баршаға ортақ
SpecieСырт көзге
Spectatum veniunt, veniunt

spectentur ut ipsae

Олар көру үшiн әрi өздерiн көрсету үшiн келедi
Spes reconvalescendiАурудан айығу деген үмiт
Sponte suaӨз еркiмен
Statim atque instanterТап қазiр және еш кiдiртпей
Status idemБұрынғы қалпы
Status praesensҚазiргi жағдай
Status quoБұрынғысынша, жағдайы өзгерiрiссiз
StrictissimeӨте қатал
Sua sponteӨзiмен-өзi, өз еркiмен
Sub conditioneШартпен
Sub divoАшық аспын астында
Sub sigillo confessionisҚадiр – құрмет белгiсi ретiнде
Sub specie aeternitatisМәңгiлiк тұрғысынан алып қарағанда
Sub umbra vitis suiТату көршiлiк
SubitoСол сәтте
Sui generisӨзiндiк ерекшiлiгi бар
Sui jurisӨз хұқы, хұқына
Summa summarumСоңғы қорытынды
Summum bonum medicinae sanitasМедицинадағы ең жоғарғы мақсат – денсаулық
Suo modaӨз бетiнше, өздiгiнше
Surge et ageБас көтерде әрекет ет
Sursum cordaКөтер басыңды, батыл бол, Сенiмдi бол!
Suum cuique tribuitoӘркiм өзiнiкiн алсын
Suum cuiqueӘркiмге өзiнiкi!
Tabula rasaСүртiлген, яғни таза тақта
Taebula vitaeШектен тыс тойғандық, өмiрге жиренiшпен қарау
Tacet, sed loquiterҮндемейдi, бiрақ сөйлейдi
Tacido consensuҮнсiз келiсiммен
Tempora mutantur et ns mutamur in IllisУақыт өзгередi, онымен бiрге бiзде өзгеремiз
Tempori parceУақытты ұтымды пайдалана бiл!
Tempus neminiУақыт ешқашан күтпейдi
Tenax propositiДегеннен қайтпайтын жан
Terra incognitaБелгiсiз, тексерiлмеген жер
Tertium non daturҮшiншiсi берiлмейдi, екiнiң бiрi
Tertius gadensҮшiншi қуанышта (екеу төбелескенде)
Testimonins pauperutatisРухани жұтандықтың айғағы
Testis unus, testis nullusБiр ғана дәлел – дәлел емес
Timer pedibus addit alasҚорқыныш аяққа қанат байлайды
Tota re perspectaБарлығын еске алғанда
Tradidit mundum dipulationibusТыныштық шырқын талас-тартыс бұзады
Tres faciunt collegiumҮш кiсi алқа құрады
Tria Videna sunt oratori: quid dicat et quo, quidgue loco, et quomodoШешен үш нәрсенi: қай жерде, не айтуды және қалай айтуды бiлу қажет
Tu hominem esse memontoАдам екенiңдi естен шығарма !
Tumor, rubor, color, dolor et functio LaesaIсiк, қызару, ыстық, шаншу және қызметiнiң бүлiнуi (гипократтың ауруды анықтайтын белгiлерi)
Tu nr ceda malis, seda contra audentar itoАуыртпалық алдында басыңды име, оған батыл қарсы шық
Tuto, cito, jucundeҚауiпсiз, жылдам, ұнамды (емдеу туралы)

 

Ubi concordia, ibi victoriaКелiсiм бар жерде – жеңiс бар
Ubi pus, ibi evacuaIрiңдеген жердi тазарту керек
Ubi ftimulus ibi affluxusҚай жер тiтiркесе, сол жерге қан келедi
Ultima ratioСоңғы дәлелдi шешiм
UitraЖоғары дәрежеде
Umram suam metiutКөлеңкесiнен қорқады
Una hirundo non facit verЖалғыз қарлығаш көктем жасай алмайды
Unde sit malumЗұлымдық қайдан шығады
Unum et idemСол баяғы қалпы
Unun hamemus os, duas auten aures, ut plus audiamus, minus dicamusАуыз –бiреу, құлақ – екеу: аз сөйле, көп тыңда
Unus dies gradus est vitaeБiр күн – өмiр сатысындағы бiр басқыш
Urbi et orbiЖараңдар, берi таман қараңдар
Ut desint veres, tamen est laudanda voluntasӘлi жетпесе де әрекет жасағанды мадақтауға болады (тәуекел түбi –жел қайық, өтесiңде кетесiң)
Utile dulci miscereЖанға жайлылықпен пайдалана үйлестiре бiлу керек
Ut quisque est dostissimus, ita est ModestissimusКiм ақылдырақ болса, кiшi пейiлдiрек
Ut solutas, ita salutaberisСауалына қарай жауабы
Ut sementum feceris, ita metesНе ексең соны орарсың
Ut supraЖоғарыда айтқандай
Usdue at apsurdumТым қисынсыз, орынсыз
Usgue at finemАяғына дейiн
Uses est optimus magisterТәжiрибе – ең жақсы ұстаз

 

Vade mecumЖол көрсеткiш, анықтама
Valeat-quantumҚанша қасиеттi болса да
Vale tandem, non immemor meiҚош !
ValeСау бол қош бол !
Variatio delectatКөп түрлiлiк – көңiл ғанибетi
Varium et mutabileҚұбылмалы және тұрақсыз
Venienti occurrite morboТақалып келе жатқан ауруды ескерте бiл
Ventus ubi spiratЖел қайдан соғатынын өзi бiледi
Verus amicus amici nunquam

Obliviscitur

Шын дос ешуақытта досын ұмытпайды
Verba movent, exempla trahuntСөз ой салады, өнеге әрекет етуге бастайды
Verba magistriҰстаз сөзi – ұлағатты адам сөзi
Verbum volansАбайсызда шыққан сөз
VetoТыйым саламын
Via scientiatrumБiлiмге жол, бiлiм жолы
ViaЖолға ! сапарға !
Vice versaЕкiншi жағында
Vile donum – vilis grantiaАрзан қол сыйлық – арзан алғыс
Vinum locutum estШарап сөйледi
Vires unitae aguntКүш қосылып әрекет етедi
Viribus unitisКүш бiрiктiре отырып
ViКүшпен
Vir magni indeniiҮлкен ақыл – ой иесi
Vis vim vi pellitКүштi-күш тойтарады
Vita sine litteris – mors estҒылымсыз өмiр тұл
Vita sinelibertate nihilБостандықсыз өмiр – бос қиял
Vis medicatrix naturaeТабиғаттың емдiк күшi
VivatЖасасын !
Vivere voco mortuos plangoТiрiге – салауат, өлiге – иман
Vix licitumҚажеттiлiкке орай рұхмат етiлген
Volentem ducunt fata nolentem trahuntҮмiт – қанат бiтiредi, уайым – су түбiне батырады
Volens – nolensЕрiктi, ерiксiз
Vox audita later, littera scripta manetЕстiген сөз ұмытылар, жазылған сөз- таста қалар

Осы материалға байланысты оқи кетіңіз: Медицинадағы латын тілінің қолданылуы

Пікір үстеу

Сайттағы материалды алғыңыз келе ме?

ОСЫНДА БАСЫҢЫЗ

Бұл терезе 3 рет ашылған соң кетеді. Қолайсыздық үшін кешірім сұраймыз!