Латын афоризмдерi, қанатты сөздер және мақал – мәтелдер
Ab exteiriibus ad interiora- сыртқы ортадан iшкi ортаға қарай
Ab hoc et ab hoc – олай да, бұлай да
Ab imo pectore – шынай, шын жүректен
Ab initio- әу бастан
Ab ovo usgue ad mala- басынан аяғына дейiн
Ab origine -әуелден, ең басынан
Absgue omni exceptione- ешбiр күдiксiз
Abusus in Baccho – шарап iшуге құмарлық
Acta diurna – бүгiнгi оқиғалар, хроника
Actum atgue tractatum – орындалды, іс нәтижесі талқыланды
A contrario – қарсы дәлел
Ad adsurdum – орынсыз шешiмге келтiру
Ad avisandum – алдын ала ескерту үшiн
Ad extremitates – тым орынсыздық, шектен шығу
Ad exemplum – мәселен, мысалы
Ad corgitandum et agendum – адам ойланып әрекет жасау үшiн
homo natus est – дүниеге келген
Ad disputandum – талқылауға арналған
Ad gloriam – даңқы үшiн
Ad fontes – дерек көздерiне, түпнұақаға қарау
Ad hos – дәл осы жағдайда, дәл осы мақсат үшiн, орынды
Ad honores – ар-ожданымыз үшiн
Ad hominem – адамына сәйкес
Ad instaitam – өтiнiш бойынша, өкiнiшке орай
Ad Kalendas Graecas – шектеусiз мерзiмге, ешқашан
Ad libitum – қалауынша, таңдауынша
Ad litteram – сөзбе – сөз
Ad memorandum – есте сақтау үшiн
Ad notam – байқайтын жағдай
Ad referendum – баяндама жасау үшiн
Ad rem -iстiң байыбына барып, жұмыс жүргiзу
Ad tertium – үшiншiден
Ad unguem – нақтылықпен
Ad usum internum – iшуге арналған
Ad usum externum – жағуға арналған
Ad usum – қолданысқа
Ad usum proprium – жеке пайдалануға арналған
Ad valorem – құндылығына сәйкес, бағасына орай
Ad vocem – айта келгенде
Age, si quid agis – бiлгенiңдi iсте!
Alias – басқаша, өзгеше
Alit aemulatio ingenia – бәсеке-жарыс ақылға ақыл қосады
Aliena vitia in oculis habemus, басқаның кемшiлiгiн көргiшпiз де,
a tegro nostra sunt – өзiмiздiкiн көрмеймiз
Alibi – басқа жерде
Aliis feceris, good tibi fieri non vis – өзiң жаратпағанды басқаға iстеме
Altera pars – екiншi (қарсы) жағы
Alter ego – менiң сыңарым (екiншi мен)
Amans sui sine rivali – өркөкiрек өзiне жан теңгермей
Amicus certus in re incerta cernitur – шын дос қиын-қыстау
Amicus cognoscitur amore, more, – дос сүйiспеншiлiгiмен, мiнезiмен,
ore, re – сөзiмен, iсiмен белгiлi болады
Amicus humani generis – адам баласының досы
Amicus laedere nejocoquidem licet – дос көңiлiне тiптi қалжыңмен де тиюге болмайды
Amicus Plato, sed magis amica – Платон маған қымбат,бiрақ ақиқат
veritas – онан да қымбат; шындық бәрiнен жоғары
Amor tussique non celantur – махаббат пен ауруды жасыра алмайсың
Anni currentis – осы жылы
Anni futur – келесi жылы
Antiquo more – ескi салт бойынша
Aperto libro – сол орыннан, еш дайындықсыз
A pedibus usgue ad caput – бастан аяқ
A prima facie – бiр көргеннен
A posteriori – тәжiрибе негiзiнде
Arbor vitae – өмiр жолдары
Argumentum ad ignorantiam – бiлмейтiн адамға арналған дәлел
Ars longa, vita brevis est – өнер өрiсi кең, өмiр қысқа
Ars Phoebea – дәрiгерлiк өнер
Arte –шеберлiкпен, тамаша
Arte et humanitata, labore – өнермен, адамға деген сүйiспеншiлiкпен,
et scientia – еңбекпен және бiлiммен
A solis ortu usque ad occasum – таңның атысы, күннiң батысы
Audaces fortuna juvat – батыл жанға тағдыр демеу бередi
Audiatur eraltera pars – мәселенiң басқа жағы да қағыс қалмасын
Aurea mediocritas – бел ортасы, алтын орта
Auscultare disce, sinescis loqui – сөйлей бiлмесең, тыңдай бiл
Aut vincere, aut mori – не жеңiс не өлiм
Auferte malum ex vobis – арадағы зұлымдықты аластаңдар
Avis rara- сирек кездесетiн құс
| Beata stultica | Ойсыз адам – қамсыз |
| Beatitudo non est virtutis praemium, sed ipsa virtus | Бақыт алған жүлде емес, жасаған ерлiкте |
| Benedicite | Iске сәт |
| Bene dignoscitur bene curatur | Себебi анықталған ауру – емделедi |
| Bellum frigidum | Қырғиқабақ соғыс |
| Bona mente | Ақ пейiлмен, iзгi ниетпен |
| Bonum initium est dimidium facti | Жақсы бағытталған iс – жартылай бiткен iс, жақсы сөз жарым ырыс |
| Bis dat, qui cito dat | Кiм тез бiтiрсе, оның екi жұмыс бiтiргенi |
| Bis | Екi рет, қайталансын |
| Brevis esse laboro, obscurus fio | Егер мен қысқа сөйлеуге тырыссам, сөзiм түсiнiксiз болып қалады |
| Brevi manu | Тез, созбай |
| Bona fide | Сенiммен, шын ниетпен |
| Carde diem | Әркүндi орнымен пайдалан |
| Castigare ridendo mores | Күлкiмен салтын жөндеген |
| Currente calamo | Асығыс-үсiгiс, шала-шарпы |
| Capiat qui capere potest | Ұстай алсаң, ұста |
| Casu | Кездейсоқ |
| Casus | Жағдай, жай, оқиға |
| Casus belli | Сыныққа сылтау |
| Cave | Абайла! Сақтан! |
| Cedo majori | Үлкенге жол беремiн |
| Cessante causa, cessat effectus | Себеп тоқталса, оған орай әрекетте тоқтайды |
| Ceteris paribus | Басқа да тепе-теңдiк жағдайда |
| Circulus vitiosus | Керi кеткен iс |
| Cis | Бергi жағында |
| Citato loco | Дәйек сөз келтiрiлген сөз |
| Citius, altius, fortius | Жылдамырақ, жоғарырақ, мықтырақ (олимпиялық ойындар девизi) |
| Cognosce te ipsum | Өзiңдi өзiң тани бiл |
| Cogito, ergo sum | Мен жүйелi ойлаймын, демек өмiр сүремiн |
| Copia verborum | Көпсөздiлiк |
| Con amore | Сүйiспеншiлiкпен |
| Concordia parvae res crscunt, discordia maximae dilabuntur | Келiсiм бар жерде кiшкентай iс өрiс алып ұлғаяр, келiсiм жоқ жерде ұлы iстер ортаяр |
| Concordia victoriam gignit | Келiсiм жеңiске бастайды |
| Conditio sine qua non | Мiндеттi шарт |
| Coram populi | Халық алдында |
| Corpus delicti | Заттай айғақ |
| Consensu omnium | Барлығының келiсiмiмен |
| Consummatum est | Орындалды |
| Contra bonos mores | Адамгершiлiкке жат, арсыздық |
| Contraria contrariis curantur | Уды тарқатады |
| Contra expectanda | Күтпеген жерден |
| Contra vim mortis non est medicamen in hortis | Өлiм күшiне қарсы тұрар дәрi бау-бақшада өспейдi |
| Cuique suum | Әркiмнiң өз пiкiрi бар |
| Cui bonoғ Cui prodestғ | Бұл кiмге пайдалығ Бұдан кiм ұтадығ |
| Curriculum vitae | Өмiр туралы жазбалар, қысқаша өмiрбаян деректерi |
| Credo | Сенiм-наным көзқарас |
| Chirurgus mente prius oculis agat, quam manu armata | Хирург пышақ қолданбас бұрын ақыл-оймен, көзбен әрекет етсiн |
| De actu et visu | Тәжiрибе мен бақылау нәтижелерi бойынша |
| De die in diem | Әр күн сайын |
| De facto | Шындығында, iс жүзiнде |
| De gustibus non est disputandum | Талғам туралы дауласпайды |
| Debes, ergo potes | Сен мiндеттiсiң, демек қолыңнан келедi |
| Debito tempore | Керек уақытында |
| De jure | Заң бойынша |
| De nihilo nihil | Жоқтан бар болмайды |
| De lingua stulta incommoda multa | Жүйесiз сөздерден ұнамсыз жәйттер туады |
| De mortius aut bene aut nihil | Өлген адам туралы не жақсы айту керек, не ештеңе айтпау керек |
| Desiderata | Тiлек, ниет |
| Des partem leonis | Үлестiң мол бөлiгiн бер |
| Detur digniori | Лайықтыға берiлсiн |
| De te fabula narratur | Сен туралы мысал сөздер айтылып жүр |
| Deus ex machina | Күтпеген жерден кiрiсу |
| De visu | Өз көзiмен көру |
| Diagnosis ex juvantibus | Қосымша құралдар арқылы диагноз қою |
| Dictum – factum | Айтылды-орындалды |
| Dicere non est facere | Айту-оны орындау емес |
| Dies diem docet | Күннен күн тәлiм алады |
| Difficile est proprie communia dicere | Көпке белгiлi нәрсенi жақсылап жеткiзiп айту қиын |
| Dimicandum | Күресу керек |
| Disce, sed a doctis, indoctos ipse doceto | Өзiң бiлгеннен үйрен, бiлмегендi үйрет |
| Divinum opus sedare dolorem | Сырқат күшiн бәсейту, ауруды тыныштандыру – қасиеттi іс |
| Dixi | Бәрi айтылды, қосып-алар ештеңе жоқ |
| Dixi et animam levavi | Айтсаң дертiң жеңiлдегендей |
| Docendo discimus | Үйрету арқылы бiз үйренемiз де |
| Docto homini vivere est cogitare | Ғалым адамға өмiр сүру деген – ойлану |
| Doctor honoris causa | Еңбегiне қарай құрметi |
| Do manus | Қолымды бергенiм – кепiлдiгiм |
| Donec eris felix, multos numerabis amicos | Бақытта шағыңда достарыңда қасыңда |
| Do ut facias | Сен орындасын деп беремiн |
| Do ut des | Сен берсiн деп беремiн |
| Dulce et decorum est propatria mori | Отан үшiн өлу – мәртебелi де, құрметтi |
| Duobus litigantibus, tertius gaudet | Екеу дауласса, үшiншi қуанады |
| Duos lepores insequens cepit neutrum | Екi қоянның соңына түскен, бiрiн де ұстай алмайды; екi кеменiң басын ұстаған суға кетедi |
| Dura lex, sed lex | Заң қатал, бiрақ ол заң ғой |
| Dum spiro, spero | Демiм барда, үмiт бар |
| Ecce homo | Мiне адам, нағыз азамат |
| Edimus, ut vivamus, non vivimus, ut edamus | Бiз тамақтану үшiн өмiр сүрмеймiз, өмiр сүру үшiн тамақтанамыз |
| E fructu arbor cognoscitur | Ағашты жемiсiнен таниды, (алма ағашынан алысқа түспейдi) |
| Elephantum ex musca facis | Түймедейдi түйедей етесiң |
| Eo ipso | Сол арқылы |
| Erarre humanum est | Қателесу – адамға тән нәрсе |
| Errata | Қателiктер |
| Egro | Демек, ендеше |
| Epistula non erubescit | Хат ұялып – қызармайды |
| Est modus in rebus | Әр нәрсенiң шегi бар |
| Est rerum omnium magister usus | Тәжiрибе бәрiнiң ұстазы |
| Et cetera | Және басқалар |
| Et singula praeduntur anni | Уақыт өз дегенiн жасайды |
| Et gaudium et solatium in litteris | Қуаныш та, жұбаныш та ғылымда |
| Ex | Болған бұрынғы |
| Ex abrupto | Алғы сөзсiз, бiрден |
| Ex auditu | Дауыстап |
| Ex duobus malis minus est deligendum | Екi пәленiң жеңiлiрегiн таңда |
| Exempli gratia (cause) | Мәселен, мысалы үшiн |
| Exegi monumentum | Мен ескерткiш орнаттым |
| Ex cathedra | Ақиқат, сөзбе сөз; (кафедрадан) |
| Ex consuetudine | Әдет бойынша, қалыптасқан салт бойынша |
| Ex professo | Iскерлiкпен, тыңғылықты |
| Exceptis excipiendis | Алып тастауға лайықты нәрсенi алғаннан кейiн |
| Exitus letalis | Өлiммен аяқталатын жәйт |
| Ex oribus parvulorum | Нәрестенiң аузымен |
| Ex officio | Қызмет бабымен |
| Ex oriente lux | Жарық шығыстан түседi |
| Ex tempore | Дайындықсыз жанынан суырып салып айту |
| Extra muros | Ел көзiнше, халық алдында |
| Ex nihilo nihil | Жоқ нәрседен ештеме шықпайды |
| Ex libris | Кiтаптан |
| Ex ungue leonem cognoscimus, ex auribus asinum | Арыстанды тырнағынан, есектi құлағынан танимыз |
| Ex juvantibus | Көмектесуiне байланысты |
| Extra formam | Немқұрайды қарамай |
| Expedite | Жылдам, жеңiл |
| Ex voto | Уәде бойынша |
| Fac simile | Осыған ұқсас етiп жаса |
| Fama clamosa | Зор даңқ |
| Facies Hippocratica | Гиппократ кейпi |
| Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus | Бiз денiмiздiң сау кезiнде ауруларға ақыл-кеңестi жақсы айтамыз |
| Fas atgue nefas | Рұхсат етiлген және рұхсат етiлмеген |
| Favete linguis | Тынышталыңыз,тiлiңiздi тартыңыз |
| Feci, quod potui, faciant meliora potentes | Мен қолымнан келгенiмдi жасадым, ал бұдан жақсы жасайтындар жасай берсiн |
| Febrienti cibum non offeras | Ыстығы жоғары адамға тамақ ұсынба |
| Felix qui potuit rerum cognoscere causas | Әр нәрсенiң себебiн тани бiлген адам – бақытты |
| Ferro ingnique | Отпен және қылышпен |
| Fer patienter onus, fas sapienter opus | Қиындыққа шыдамды бол, iстi ақылмен атқара бiл |
| Festina lente | Сабырмен асық |
| Fiat lux | Аспанда күн сөнбесiн |
| Finis coronat opus | Iстi нәтиже шешедi |
| Fidelis et fortis | Сенiмдi де, батыл |
| Fide, sed cui fidas,vide | Сенiм бiлдiр, бiрақ кiмге сенетiнiңдi байқа |
| Flagrante delicto | Қылмыстың үстiнен түсу |
| Folio verso (f,v) | Келесi бетте |
| Fortes fortuna adiuvat | Бақыт ержүректердi қолдайды |
| Formosa facies muta-commendatio est | Әдемi кейiп – қағазсыз мiнездеме |
| Fortiter in re, suaviter in modo | Iсi қатал сөзi мейрiмдi |
| Fraus est accipere, quod non possis reddere | Қайтара алмайтын нәрсенi алу – қылмыс |
| Fructus temporum | Уақыт жемiсi |
| Fugit irrevocabile tempus | Заман екi келмейдi |
| Fuimus Troes, fuit flium (fuit Trojia, Fuimus Trojani) | Бiр кезде бiз де даңққа бөленген едiк |
| Funditus | Негiзiне дейiн, мүлдем |
| Gaudemus igitur juvenes dum sumus | Жас дәурен – гүл-жазира, қайран жазым |
| Gaudet patuentia duris | Сабыр түбi – сары алтын |
| Generaliter | Жалпы |
| Gloria bictoribus | Жеңiмпаз адамның сөзi |
| Grata, rata et accepta | Қажет, заңды және қолдануға болады |
| Gratulari | Шаттану |
| Gratia gratiam parit | Достық достыққа жол шашды |
| Gratis | Ақысыз-пұлсыз, тегiн |
| Grosso modo | Жалпы алғанды, шамамен |
| Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo | Тамшы жас тарады |
| Habeas sibi | Тiсiңнен шығарма |
| Habent sua sidera lites | Кiтаптың да өз тағдыры бар |
| Habitus | Сыртқы пiшiн, сыртқы бейне |
| He, missa est | Барыңыз бiттi бәрi |
| His et nunc | Ешбiр кiдiрсiз |
| Hic locus est, ubi mors gaudet succurrere vitae | Бұл жерде өлiм өмiрге көмектеседi |
| Historia magistra vitae | Тарих – ұстаз |
| Hoc est | Яғни,бұл былай |
| Hoc volo, sic jubeo | Мен осыны қалаймын, солай бұйырамын |
| Hoc loco | Осында, осы арада |
| Homagium | Құрмет көрсету |
| Homo locum ornat, non locus hominem | Орта адамды емес, адам ортаны көркейтедi |
| Homo sum, humani nihil a me alienum | Мен адаммын, сондықтан адамға байланыстының бәрi де маған жат емес |
| Hominis mens discendo alitur et cogitando | Адам арқылы оқумен және ойлаумен толығады |
| Homo sapiens | Ақылды адам |
| Honoris causa | Құрмет үшiн |
| Horribile dictu | Айтудың өзi қорқынышты |
| Honores mutant mores raro in meliores | Құрмет адам мiнезiн өзгертедi, бiрақ оның оңды ықпал етуi өте сирек |
| Ibi victoria, ubi concordia | Ынтымақ бар жерде, береке бар |
| Ibidem | Бұл да сонда (қараңыз) |
| Idem per idem | Бұл да соған ұқсас: мәнi де, сөзi де бiр |
| Idem | Бiлмеймiн деген дәлел емес |
| Ignorantia juris neminem excusat | Заң ешкiмдi де ескермейдi |
| Id est | Яғни, немесе |
| In aeternum | Мәңгi бақи |
| In angello cum libello | Кiтаппен оңаша сырласу |
| In abstracto | Дерексiз, жалпылама, өз бетiмен |
| In brevi | Қысқаша |
| Incognito | Асыртын, жасырын |
| In folio | Бiр бет толы |
| Increbibiti ductu | Ақылға сыйымсыз, мүмкiн емес |
| In deposito | Сақтап қоюға |
| Inde ira | Ашу-ыза осындайдан туады |
| Index | Көрсеткiш тiзiм |
| Index librorum | Кiтаптар тiзiмi |
| In extremis | Соңғы сәтте |
| In extenso | Сөзбе-сөз (дәйек сөз туралы) |
| Infandum renovare dolorem | Қайтып басқа салмайтын |
| In hoc statu | Осы жағдайда |
| In loco | Орнында |
| In medias res | Шын мәнiнде |
| In memoriam | Есте сақтау |
| In pace | Бейбiт тыныштықта |
| In propria persona | Өз басымен |
| In pleno | Толық құрамымен |
| In poetis non Hoemro soli locus est | Ақындар арасында Гомерден басқаға да орын бар |
| In re | Iс жүзiнде |
| In statu quo ante | Бұрынғы қалпында, өзгерiссiз |
| In statu nascendi | Пайда болатын жағдайда |
| In situ | Табылған жерiнде |
| Inter caecos luscus rex | Соқырлар арасында бiр көзi бар адам – патша |
| Invia est in medicina via sine lingua Latina | Медицинаны латын тiлiнсiз меңгеру мүмкiн емес |
| In spe | Үмiтпен, келешекте |
| Ipse dixit | Өзi айтты |
| Ipsissima verba | Дәлме-дәл, сөзбе-сөз |
| In rerum natura | Заттар табиғатында |
| Inter parietes | Төрт қабырғада |
| In transitu | Жүре сөйлеу |
| In tyrrannos | Жендеттерге қарсы |
| In usu | Пайдалануда, тұтынуда |
| Ipso facto | Айқын дәлелмен |
| Ipso jure | Заң күшiмен |
| Ira impotens sui est | Ашу – дұшпан, ақыл – дос |
| Injuria verbalis | Балағаттау |
| Injuria realis | Қорлау |
| Is fecit, cui prodest | Кiмге пайдалы болса, оны сол iстейдi |
| Item | Бұл да сондай |
| In vitro, in vivo | Шынында, жанда организмде |
| Janus bifrons | Екi жүздi Янус |
| Jubilate | Қуаныңдар ! шаттаныңдар! |
| Jus gentium | Халықтар правосы (хұқы) |
| Jus privatum | Жеке право (хұқы) |
| Jus publicum | Халық алдындағы право |
| Jurare in verba magistri | Бұйдаланған тайлақтай оқытушының сөзiне ой жүгiртпей еру |
| Jure | Заң жүзiнде |
| Labor corpus firmat | Еңбек дене шынықтырады |
| Labor improbus | Қажырлы еңбек |
| Labor omnia vincit improbuslapis | Қажырлы еңбек бәрiн де жеңбек |
| Lapis offesionis (petra scandali) | Осал жер |
| Lapsus | Қателiк, мүлт кету |
| Lapsus calami | Емле қатесi |
| Lapsus linguae | Аңдамай сөйлеу |
| Lapsus memoriae | Алжасу |
| Larga manu | Мол қолмен |
| Lege | Заңды түрде |
| Lege artis | Өнердiң барлық ережесiмен |
| Legem brevem esse oportet | Заң қысқа да тұжырымды болуы керек |
| Licentia poetica | Ақындық еркiндiк |
| Licitum sit | Рұхсат етiлген |
| Littera scripta manet | Жазылған қалады, қаламмен жазылғанды балтамен шауып кетiре алмайсың |
| Loco citato (l.c) | Көрсетiлген жерде |
| Locus minoris resistentiae | Ең қолайлы жер |
| Loco Laudato | Аталған жерде |
| Lupus in fabula | Кiмдi айтсаң, сол келедi |
| Luscinia parva, sedvox magna | Бұлбұл кiшкентай болғанмен, даусы зор |
| Maсte | Өте жақсы тамаша! |
| Magister dixit | Мұғалiм осылай айтты |
| Magistra vitae | Өмiр жолындағы ұстаз – баулушы |
| Magna et veritas, et praevalebit | Ақиқаттан артық ешнәрсе жоқ, ол мәңгi жасай берсiн |
| Mala fide | Арам пиғылмен |
| Male parta cito dilabuntur memoria | Жеңiл жолмен алынған тез ұмытылады |
| Materia tractanda | Талқыланатын мәселе |
| Margaritas ante porcas | Шошқалар алдына моншақ шашу |
| Mala galina-malum ovum | Жаман тауықтың – жұмыртқасы да жаман |
| Mala herba cito crescit | Арам шөп жылдам өседi |
| Manu propia | Өз қолымен |
| Maximum | Ең үлкен |
| Mea culpa | Менiң кiнәм |
| Mea culpa, mea maxima culpa | Менiң кiнәм, өте үлкен кiнә |
| Media et remedia | Тәсiлдер және қаржылар |
| Mtdice, cura te ipsum! | Дәрiгер, әуелi өзiңдi емдеп ал! |
| Medicina fructuosior ars nulla | Медиценадан артық игiлiктi ғылым жоқ |
| Medicus medico amicus est | Дәрiгер дәрiге дос |
| Medicus amicus et servus aegrotorum est | Дәрiгер – аурудың досы және қызметшiсi |
| Meliora spero | Мен жақсы болатыныңа сенемiн |
| Meo voto | Менiң пiкiрiм бойынша |
| Memento mori | Ажал барын естен шығарма |
| Membra sumus corporis magni | Ұлы дененiң бiр мүшесi |
| Mendaci homini verum quidem dicenti credere non solemus | Өтiрiкшiнiң шын сөзi зая кетедi |
| Mensis currentis | Осы айда |
| Mens sana in corpore sano | Тәнi саудың – жаны сау |
| Modus agendi | Қимыл әрекет |
| Modus vivendi | Қарым-қатынасты анықтау |
| More maiorum | Ата жолымен (салтымен) |
| Morbi non eloquentia, sed remediis curantur | Ауру сөзбен емес, дәрiмен емделедi |
| Motu proprio | Өз еркiмен |
| Minimum | Ең азы |
| Mirabile dictu | Айу қиын, таңқаларлық |
| Miseris succurrere disce | Бақытсыз-бейшараларға көмектесудi үйрен |
| Miserabile visu | Түрi аянышты |
| Multa paucis | Аз нәрседен көп мән шығарамын |
| Multa sunt in moribus dissentanea multa, sine ratione | Адам салттарында көптеген әртүлiлiк және көптеген жөнсiздiктер бар |
| Multum, non multa | Аз да болса, көп нәрсе: аз да болса, саз айтуды |
| Mutato nomine | Басқа атпен |
| Mutatis mutandis | Өзгертпеуге тиiстi жағдайды өзгерткенде |
| Multum vinum bibere, non diu vivere | Iшiмдiкке берiлу – өмiрдi қысқарту деген сөз |
| Natura abhorret vacum | Табиғат құр кеңiстiктi жаратпайды |
| Naturam si seguemur ducem, nunguam aberrabimus | Егер бiз табиғат заңдылығын басшылыққа алсақ, ешуақытта қателеспеймiз |
| Nam proprium est nihil | Өз қарабасын ойлау бейшаралық |
| Natura sanat, medicus curat | Табиғат сауықтырады, дәрiгер емдейдi |
| Ne accesseris in consilium nist vocatus | Шақырылмай кеңеске барма |
| Nec plus ultra | Бұдан әрi жол жоқ |
| Nec sutur ultra crepidam | Өзiң бiлмейтiн нәрсеге пiкiр айтпа |
| Nefac | Әдiлетсiздiк |
| Nemine contradicente | Қарсылықсыз, бiр ауыздан |
| Nemo dui gaudet, gui bellum incept iniguum | Әдiлетсiз соғыс бастаған, ешқашан ұзақ салтанат құра алмайды |
| Nemo nascitur artifex | Ешкiм де шебер болып туылмайды |
| Nemo nascitur doctus | Ешкiм iштен оқып тумайды |
| Nemo judex in causa sua | Өз iсiне ешкiмде төрелiк жасай алмайды |
| Ne noceas si juvare non potes | Егер көмек бере алмасаң, зияныңды тигiзбе |
| Neque semper arcum tendit Apollo | Аполлон әрқашан садағын оқтап тұрмайды |
| Ne quid nimis | Еш артықшыдығы жоқ |
| Nervus rerum | Басты жұмыс аса маңызды құрал |
| Ne varietur | Өзгертуге болмайды |
| Nil agenti dies longus est | Жалқаудың күнi ұзақ |
| Nil admirari | Ешнәрсеге таңдануға болмайды |
| Nihil semper suo statu manet | Мәңгiлiк ештеме жоқ |
| Nocere facile est, prodesse difficile | Зиян келтiру оңай, көмек жасау қиын |
| Noli me tangere | Тиiспе маған |
| Noli nocere | Бүлдiрме |
| Nimen est omen | Оның аты өзiн-өзi айқындап тұр |
| Nomen nescio | Белгiсiз бейне |
| Nomina sunt odiosa | Аттарын атамай-ақ қояйық |
| Non bis in idem | Бiр нәрсе үшiн екi рет жазалауға болмайды |
| Non est fumus absque igne | От түтiнсiз болмайды |
| Non liquet | Түсiнiксiз |
| Non omnia possumus | Бiздiң барлығына бiрдей қабiлетiмiз жете бермейдi |
| Non omnia passum omnes | Кiм болса, сол атқара беретiндей iс емес |
| Non omnis error stultitia est | Кез келген қателiктi ақымақтық деп тануға болмайды |
| Non multa sed multum | Аз да болса – саз |
| Non progredi est regredi | Алға ұмтылмау, кейiн шегiну деген сөз |
| Non scholae sed vitae discimus | Бiз мектеп үшiн емес, өмiр сүру үшiн оқимыз |
| Nota bene (N.B) | Жақсылап байқап ал |
| Nosce te ipsum | Өзiңдi өзiң тани бiл |
| Nunc Plaudite | Ал ендi қол шапалақтаңдар! |
| Nudis verbis | Бос сөз |
| Nulla actes ad discendum sera | Үйрену ешқашан кештiк етпейдi |
| Nulla dies sine linea | Бiр де бiр күн iзсiз-түссiз (еңбексiз) өтпесiн |
| Nullus juxta proprtiam voluntatem incedat | Ешкiм өздiгiнше кiрмесiн |
| Nullum malum sine aliquo bono | “Жаман айтпай жақсы жоқ!” |
| Nunquam rotrorsum, semper ingrediendum | Бiр қадам да шегiнбей, әрқашан алға ұмтыл |
| Oderint, dum metuant | Жек көрсе мейлi, әйтеуiр қорқып тұрса болғаны |
| O, horror! | Сұмдық-ай! |
| Omnia praeclara rara | Жақсының бәрi де сирек кездеседi |
| Omnia mea mecum porto | Өзiмдiкi әрқашан өзiммен бiрге |
| Omnium profecto artium medicine nobilissima | Барлық ғылымдар iшiндегi ең мәртебелiсi – сөз жоқ медицина болып табылады |
| Omnium consensu | Көпшiлiктiң келiсуiмен |
| Omne nimium nocet | Артық нәрсенiң бәрi де зиян |
| Omne initium difficile est | Әрқашан да бастау қиын |
| Omne vivum ex ovo | Тiршiлiк дәнi тұқымнан өнедi |
| Omnes et singulos | Бiрге және жеке-жеке |
| Omne vivum ex vivo | Барлық жанды тiршiлiк тiрi жан иесiнен шыққан |
| Omnis ars naturae imitatio | Өнердiң бiрi табиғатқа елiктеуден туады |
| Omnis curatio est vel canonica vel coacta | Емдеудiң барлық түрi не дәстүрге, не күшке негiзделедi |
| Opera et studio oportet vivere | Еңбектенiп, талаптанып өмiр сүру керек |
| Opus citatum | Шығармада дәйектемелер келтiру |
| Optimum medica – mentum quies est | Ең тәуiр дәрi – тыныштық |
| O tempora, O mores | Уа, заман, уақыт! Уа, дәстүр салттарым! |
| O sancta simplicitas | Уа, қасиеттi кiшiпейiлдiлiк! |
| Otium dat vitium | Мейрамшылдық ақыры жамандыққа соғады |
| Otium cum dignitate | Абыроймен, құрметпен демалу |
| Otium post negetim | Жұмыстан кейiнгi демалыс |
| Ora rotundo | Бар дауыспен |
| Ore uno | Бiр ауыздан |
| Oven lupo committere | Қойды қасқырға тапсыру |
| Pacta servanda sunt | Келiсiм-шартты орындау керек |
| Panem quotidianum | Күнкөрiс ырзығы |
| Parvo contentus | Азға қанағат ету |
| Pars pro toto | Бүтiн орнына бөлiгi |
| Pauca verba | Аз сөйлеп, көп тыңдау |
| Paurentas non est vitium | Кедейлiк – кемiстiк емес |
| Pax huic domui et om ombinus habitantibus in ea | Бұл үйге және оның барша тұрғын иелерiне тыныштық тiлеймiз |
| Pax vobiscum | Аспаныңыз ашық болсын! |
| Per aspera ad astra | Тар жол, тайғақ кешулер арқылы өрге тырмысу |
| Per aversionem | Көңiл аулау үшiн |
| Per fas et nefas | Шындықпен де, алдаумен де |
| Persona grata | Сүйкiмдi жан |
| Per se | Таза күйiнде |
| Pessium inimico – rum genus – Laudantes | Ең жаман дерттiң бiрi – жағымпаздық |
| Periculum in mora | Қауiп жайбарақатта |
| Perpetuum mobile | Мәңгiлiк қозғалтқыш |
| Personaliter | Жеке өзi |
| Plenus venter nons student libenter | Тоқ қарын – бәләмге құлық қоймайды |
| Petetio principii | Әлi дәлелденетiн қорытынды |
| Pia desiderata | Iзгi ниет, игi тiлекпен |
| Post factum | Орындалғаннан кейiн |
| Post hominum memoriam | Есте жоқ ерте заманнан |
| Poculum, mane haustrum, Restaurat naturam exhaustam | Ас – адамның арқауы |
| Post hoc, non est procter hoc | Осыдан кейiнгi осының салдары деген сөз емес |
| Post – nati | Жас ұрпақ |
| Post scriptum (P.S.) | Жазылғаннан соң |
| Potius sero, guam numguam | Ештен кеш жақсы |
| Praemia cum poscit medicus, sathan est | Пара алған дәрiгер – шайтан |
| Primo, secundo, Ad tertium | Бiрiншiден, екiншiден, үшiншiден |
| Primus agere | Ең алдымен әрекет жасау керек |
| Primus inter pares | Өз теңдестерi арасында бiрiншi |
| Primum non nocere | Бәрiнен бұрын зиян келтiрмеу (ауруға) |
| Primum vivere | Ең алдымен – тiршiлiк (өмiр) |
| Princip ium et fons | Басы мен бастауы |
| Pro bono publico | Жалпы игiлiгiмiз үшiн |
| Probatum est | Мақұлданды |
| Pro centuma; pro mille | Жүзге (мыңға) |
| Pro et contra | Жақтаушы және қарсы |
| Pro domo mea | Өзi үшiн, өзiнiң жеке мүддесi үшiн |
| Pro dost; pro die | Бiр рет емге iшуге, күндiк мөлшерi |
| Pro forma | Сырт көз үшiн |
| Pro memoria | Есте сақтау үшiн |
| Pro me | (рецептурада) – мен үшiн (дәрiгер үшiн) |
| Pro narcosi | Наркоз үшiн |
| Propera pedem | Жылдамдат, тездет |
| Proper | Тиiсiнше, тиiстi түрде |
| Propter invidiam | Көре алмағандықтан |
| Propositi virum | Мақсатына жақындап келе жатыр |
| Propter necessitatem | Қажет болғандықтан |
| Pro ut de lege | Заңды түрде |
| Pulchre sedens melius agens | Жетi рет өлшеп,бiр рет кес |
| Punctum saliens | Мәндi орын, маңызды жағдай |
| Guae medicamente non sanat ferum sanat; quae ferrum non sanatignis sanat, quae vero ignis non sanat, insanabilis reputare opportet | Дәрi емдей алмағанды пышақ емдейдi; пышақ емдей алмағанды от емдейдi; ал егер от та жаза алмаса онда сауықпайды деп есептеу керек |
| Guae nocent, docent | Жамандық жирентедi де, үйретедi де |
| Gualis rex, talis grex | Үйiрдiң бастаушысы қандай болса, басқасы да сондай |
| Gua non | Мiндеттi шарт |
| Guantum satis | Керегiнше, мол |
| Guasi | Секiлдi, тәрiздi |
| Guodammode | Белгiлi мөлшерде |
| Guod erat demostrandum | Дәлелдеудi қажет етпейтiн нәрсенiң өзi де осы едi |
| Guod licet jovi, non licet bovi | Әркiмнiң өз жолы бар |
| Guod volumus, ea libenter credimus | Бiз не тiлесек, соған қалтқысыз сенемiз |
| Guod homines, tot sententiae | Қанша адам болса, сонша пiкiр бар |
| Gui bene dignoscit, bone curat | Кiм дұрыс диагноз қойса, сол жақсы емдейдi |
| Guibuscumque viis | Қандай жолмен болса да |
| Guid prodest | Бұл кiмге пайдалығ |
| Guilibet fortunae suae faber | Әркiм өз бақытының қожасы |
| Gui pro quo | Бiреу орнына басқа былық, шатасу, жаңылысу |
| Guiquid agis, prudenter agas et respice finem | Не iстесең де ақылмен атқар, артын ойлай бiл |
| Guidquid praecipies, esto brevis | Не нәрсенi үйретсең де, қысқа сөйлеу бiл |
| Gui scribit, bis legit | Жазған кiсi екi рет оқиды |
| Guis hominum sine vitiis | Кемшiлiксiз кiм бар екенғ |
| Gui tacet, consentire videtur | Үндемеу – келiскендiктiң белгiсi |
| Rara avis | Ақ қарға сирек кездесетiн құс |
| Radices litterarum | Ғылымның тамыры ащы да, жемiсi тәттi |
| Rectus in curia | Сенiмiң мықты болсын |
| Repetitio est mater studiorum | Қайталау – оқу анасы |
| Rem cum cura age | Iстi қамқорлықпен атқар |
| Remotis testibus | Ешбiр куәсiз |
| Restrictive et conditionaliter | Шектеулi және шартты |
| Respice finem | Әлiптiң артын бақ |
| Respitutio ad integrum | Толық қалпына келтiру |
| Ridens verum dicere | Күле отырып, шындықты айту |
| Salus populi suprema lex | Ел игiлiгi – ең жоғарғы заң |
| Sancta sanclorum | Әулиенiң әулиесi |
| Sapient sat | Ақылы бар адамға жеткiлiктi |
| Scelere velandum est scelus | Жауыздықты жасыру да жыуыздық болып табылады |
| Scientia potentia est | Бiлiм – құдiретте күш |
| Scilicet (scil) | Атап айтқанда, яғни |
| Sed semel insanivimus omnes | Бiр кезде бәрiмiз де ақымақ болған шығармыз |
| Semper in motu | Әрқашанда қозғалыста, мәңгi қоқғалыс |
| Semper idem | Баяғы жартас – бiр жартас |
| Semper percutiatur leo vorans | Көп асқанға бiр тосқын |
| Semper virens | Мәңгi жастық |
| Sero venientibes ossa | Сыбағадан құр қалады |
| Servabit odorem testa diu | Иiс ыдыста ұзақ сақталады |
| Si vera narretis, non opus sit testibus | Егер шындықты айтып тұрсаң, куә керек емес |
| Si perva licet componere magnis | Егер азды көппен салыстыруға болатын болса |
| Sic | Осылай! |
| Sic fuit, est, et erit | Осылай болған, қазiрде солай, кейiн де солай болмақ |
| Si vis amari, ama | Егер сүйiктi болғың келсе – сүйе бiл! |
| Sic transit gloria mundi | Жер бетiндегi даңқ осылай өтпек |
| Similia similibus curantur | Неден ауырсаң сонымен емдел (сынаны сынамен шығарады) |
| Sine cura | Құрметтi лауазым (жеңiлдiгi көп) |
| Sine ira et studio | Ашу шақырмай, бiр жақты кетпей |
| Sine mora | Кешiктiрмей |
| Sint ut sunt, aut non sint | Болса осылай болсын, болмаса жоғының өзi жақсы |
| Sint tibi terra levis | Топырағың торқа болсын |
| Sit vinea verbo | Рұқсат етсеңiз айтайын |
| Sol lucet omnibus | Күн нұры баршаға ортақ |
| Specie | Сырт көзге |
| Spectatum veniunt, veniunt spectentur ut ipsae | Олар көру үшiн әрi өздерiн көрсету үшiн келедi |
| Spes reconvalescendi | Аурудан айығу деген үмiт |
| Sponte sua | Өз еркiмен |
| Statim atque instanter | Тап қазiр және еш кiдiртпей |
| Status idem | Бұрынғы қалпы |
| Status praesens | Қазiргi жағдай |
| Status quo | Бұрынғысынша, жағдайы өзгерiрiссiз |
| Strictissime | Өте қатал |
| Sua sponte | Өзiмен-өзi, өз еркiмен |
| Sub conditione | Шартпен |
| Sub divo | Ашық аспын астында |
| Sub sigillo confessionis | Қадiр – құрмет белгiсi ретiнде |
| Sub specie aeternitatis | Мәңгiлiк тұрғысынан алып қарағанда |
| Sub umbra vitis sui | Тату көршiлiк |
| Subito | Сол сәтте |
| Sui generis | Өзiндiк ерекшiлiгi бар |
| Sui juris | Өз хұқы, хұқына |
| Summa summarum | Соңғы қорытынды |
| Summum bonum medicinae sanitas | Медицинадағы ең жоғарғы мақсат – денсаулық |
| Suo moda | Өз бетiнше, өздiгiнше |
| Surge et age | Бас көтерде әрекет ет |
| Sursum corda | Көтер басыңды, батыл бол, Сенiмдi бол! |
| Suum cuique tribuito | Әркiм өзiнiкiн алсын |
| Suum cuique | Әркiмге өзiнiкi! |
| Tabula rasa | Сүртiлген, яғни таза тақта |
| Taebula vitae | Шектен тыс тойғандық, өмiрге жиренiшпен қарау |
| Tacet, sed loquiter | Үндемейдi, бiрақ сөйлейдi |
| Tacido consensu | Үнсiз келiсiммен |
| Tempora mutantur et ns mutamur in Illis | Уақыт өзгередi, онымен бiрге бiзде өзгеремiз |
| Tempori parce | Уақытты ұтымды пайдалана бiл! |
| Tempus nemini | Уақыт ешқашан күтпейдi |
| Tenax propositi | Дегеннен қайтпайтын жан |
| Terra incognita | Белгiсiз, тексерiлмеген жер |
| Tertium non datur | Үшiншiсi берiлмейдi, екiнiң бiрi |
| Tertius gadens | Үшiншi қуанышта (екеу төбелескенде) |
| Testimonins pauperutatis | Рухани жұтандықтың айғағы |
| Testis unus, testis nullus | Бiр ғана дәлел – дәлел емес |
| Timer pedibus addit alas | Қорқыныш аяққа қанат байлайды |
| Tota re perspecta | Барлығын еске алғанда |
| Tradidit mundum dipulationibus | Тыныштық шырқын талас-тартыс бұзады |
| Tres faciunt collegium | Үш кiсi алқа құрады |
| Tria Videna sunt oratori: quid dicat et quo, quidgue loco, et quomodo | Шешен үш нәрсенi: қай жерде, не айтуды және қалай айтуды бiлу қажет |
| Tu hominem esse memonto | Адам екенiңдi естен шығарма ! |
| Tumor, rubor, color, dolor et functio Laesa | Iсiк, қызару, ыстық, шаншу және қызметiнiң бүлiнуi (гипократтың ауруды анықтайтын белгiлерi) |
| Tu nr ceda malis, seda contra audentar ito | Ауыртпалық алдында басыңды име, оған батыл қарсы шық |
| Tuto, cito, jucunde | Қауiпсiз, жылдам, ұнамды (емдеу туралы) |
| Ubi concordia, ibi victoria | Келiсiм бар жерде – жеңiс бар |
| Ubi pus, ibi evacua | Iрiңдеген жердi тазарту керек |
| Ubi ftimulus ibi affluxus | Қай жер тiтiркесе, сол жерге қан келедi |
| Ultima ratio | Соңғы дәлелдi шешiм |
| Uitra | Жоғары дәрежеде |
| Umram suam metiut | Көлеңкесiнен қорқады |
| Una hirundo non facit ver | Жалғыз қарлығаш көктем жасай алмайды |
| Unde sit malum | Зұлымдық қайдан шығады |
| Unum et idem | Сол баяғы қалпы |
| Unun hamemus os, duas auten aures, ut plus audiamus, minus dicamus | Ауыз –бiреу, құлақ – екеу: аз сөйле, көп тыңда |
| Unus dies gradus est vitae | Бiр күн – өмiр сатысындағы бiр басқыш |
| Urbi et orbi | Жараңдар, берi таман қараңдар |
| Ut desint veres, tamen est laudanda voluntas | Әлi жетпесе де әрекет жасағанды мадақтауға болады (тәуекел түбi –жел қайық, өтесiңде кетесiң) |
| Utile dulci miscere | Жанға жайлылықпен пайдалана үйлестiре бiлу керек |
| Ut quisque est dostissimus, ita est Modestissimus | Кiм ақылдырақ болса, кiшi пейiлдiрек |
| Ut solutas, ita salutaberis | Сауалына қарай жауабы |
| Ut sementum feceris, ita metes | Не ексең соны орарсың |
| Ut supra | Жоғарыда айтқандай |
| Usdue at apsurdum | Тым қисынсыз, орынсыз |
| Usgue at finem | Аяғына дейiн |
| Uses est optimus magister | Тәжiрибе – ең жақсы ұстаз |
| Vade mecum | Жол көрсеткiш, анықтама |
| Valeat-quantum | Қанша қасиеттi болса да |
| Vale tandem, non immemor mei | Қош ! |
| Vale | Сау бол қош бол ! |
| Variatio delectat | Көп түрлiлiк – көңiл ғанибетi |
| Varium et mutabile | Құбылмалы және тұрақсыз |
| Venienti occurrite morbo | Тақалып келе жатқан ауруды ескерте бiл |
| Ventus ubi spirat | Жел қайдан соғатынын өзi бiледi |
| Verus amicus amici nunquam Obliviscitur | Шын дос ешуақытта досын ұмытпайды |
| Verba movent, exempla trahunt | Сөз ой салады, өнеге әрекет етуге бастайды |
| Verba magistri | Ұстаз сөзi – ұлағатты адам сөзi |
| Verbum volans | Абайсызда шыққан сөз |
| Veto | Тыйым саламын |
| Via scientiatrum | Бiлiмге жол, бiлiм жолы |
| Via | Жолға ! сапарға ! |
| Vice versa | Екiншi жағында |
| Vile donum – vilis grantia | Арзан қол сыйлық – арзан алғыс |
| Vinum locutum est | Шарап сөйледi |
| Vires unitae agunt | Күш қосылып әрекет етедi |
| Viribus unitis | Күш бiрiктiре отырып |
| Vi | Күшпен |
| Vir magni indenii | Үлкен ақыл – ой иесi |
| Vis vim vi pellit | Күштi-күш тойтарады |
| Vita sine litteris – mors est | Ғылымсыз өмiр тұл |
| Vita sinelibertate nihil | Бостандықсыз өмiр – бос қиял |
| Vis medicatrix naturae | Табиғаттың емдiк күшi |
| Vivat | Жасасын ! |
| Vivere voco mortuos plango | Тiрiге – салауат, өлiге – иман |
| Vix licitum | Қажеттiлiкке орай рұхмат етiлген |
| Volentem ducunt fata nolentem trahunt | Үмiт – қанат бiтiредi, уайым – су түбiне батырады |
| Volens – nolens | Ерiктi, ерiксiз |
| Vox audita later, littera scripta manet | Естiген сөз ұмытылар, жазылған сөз- таста қалар |
Осы материалға байланысты оқи кетіңіз: Медицинадағы латын тілінің қолданылуы
