Жасуша биологиясы

Организмдердің жасушалық құрылымы. Жасушалық теория, оның қағидалары

Барлық тірі организмдердің құрылысы мен тіршілік әрекетінің негізі — жасуша. Тірі организмдерге тән: өсу мен көбею, зат алмасу, тыныс алу, тітіркену т.б. тіршілік әрекетінің жүзеге асырылуы және ұрпақтан ұрпаққа берілу тек жасушамен байланыста жүреді. Олай болса, тірі материяға тән барлық қасеттер жасушаға да тән. Жасуша тіршіліктің элементарлық, құрылымдық — функционалдық және генетикалық бірлігі. Жасушаны алғаш рет зерттеп ашқан ағылшын физигі Роберт Гук (1665) өсімдіктердің тозы мен сабақ кесінділерін қарапайым микроскоп астында қарап, көрінген араның ұяшықтарына ұқсас қуыстарды «жасуша» деп атады. Сәл кейінірек Роберт Гуктың ашқан жаңалыгын ботаниктер М. Мальпиги және Н. Грю (1671) өсімдіктердің басқа ұлпаларын – зерттеу нәтижесінде тағы да дәлелдеді. Іле-шала (1680) голландиялық ғалым Левенгук ұлғайтып көрсететін шыны астында жануарлар жасушасы (эритроцит) мен біржасушалы организмдерді көрді. Микроскоп құрылысының күрделенуіне байланысты XIX ғасырда жасушаның протоплазмасы (Пуркинье Я, 1830) мен ядросы (Броун Р, 1833) ашылды. Орыс ғалымы П.Ф. Горянинов 1834 жылы тірі материяның жасушалы құрылысты екендігі жайлы пікір айтты. Өсімдіктер мен жануарлар ұлпаларын зерттеу нәтижесінде 1838 – 1839 жылдары неміс ғалымдары – ботаник М. Шлейден және зоолог Т. Шванн бір – біріне байланыссыз барлық тірі организмдердің жасушадан құрылғандығы жайлы қорытынды жасап, жасушалық теорияның негізін қалады. Неміс дәрігері Р. Вирхов 1855 жылы жасуша теориясына кез келген жасуша алғашқы жасушаның бөлінуі нәтижесінде пайда болады деген қосымша тұжырымдама енгізді. Орыс ғалымы Карл Бэр барлық көп жасушалы организмдердің дамып жетілуі бір жасушадан (жұмыртқа жасушасынан) басталады деп көрсетті. Олай болса, тірі организмдер дамудың бірлігі — жасуша. Бұдан кейінгі зерттеулер өсімдіктер мен жануарлар жасушаларының химиялық кұрылымы және негізгі зат алмасу процестері ұқсас екенін анықтады. Бұл мәліметтер органикалық дүниенің біртұтастығын дәлелдей түсті. Қазіргі кезде жасуша теориясының мынадай қағидалары атап көрсетіледі:

1. Тіршілік қандай да бір күрделі немесе қарапайым формада болмасын ол құрылымдық, функционалдық және генетикалық тұрғыдан алып қарағанда тек жасушамен байланысты. Жасуша ғана сыртқы зат және энергия сіңіріп, тіршілік барысында олардың алмасуын және жұмсалуын қамтамасыз етеді.
2. Кез келген жасуша өзінің алдында тіршілік еткен жасушаның бөлінуі нәтижесінде түзіледі. Жеке — дара құрылымдық — функционалдық ерекшеліктеріне қарамастан барлық жасушалар бірдей бағытта өздеріне тән биологиялық ақпаратты сақтайды, ұрпақтан ұрпаққа беру мақсатында тұқым қуалау материалын редупликациялайды, өз ақуыздарын синтездей отырып арнайы қызметін атқарады, энергияны сақтап оны тасымалдайды және жұмсайды, зат алмасуды реттейді.
3. Көп жасушалы организмдердің құрылымдық- функционалдық бірлігі жасуша болып табылады. Көп жасушалы организмдерге тән алуан түрлі айрықша қасиеттерді жеке жасушалардың қасиеттері мен ерекшеліктері деп қарауға болмайды. Олар біртұтас организмді құрағанда ғана тіршілік қамтамасыз етіледі.

Тіршіліктің жасушалық және жасушалық емес формалары. Тірі табиғатты құрайтын барлық организмдер: жасушалық және жасушалық емес құрылымды формалар болып 2-ге бөлінеді. Организмдердің жасушалық емес формаларына вирустар және фагтар жатады. Вирустардың бір қатары адамның тұмау, полеомиелит жэне энцефалит сияқты ауруларының қоздырушылары ретінде белгілі. Вирустарды 1892 жылы орыс ботанигі Д.И. Ивановский ашқан. Вирустар жасушадан тыс тіршілік ете алмайтындықтан адамның, жануарлармен өсімдіктердің және микроорганизмдердің жасуша ішілік паразиттері болып табылады. Организм жасушасына енген вирус ондағы зат алмасу бағытын өзгертеді, соның нәтижесінде жасуша вирусқа қажетті жаңа заттарды синтездей бастайды. Вирустардың құрылымы өте кіші мөлшерде зерттеп анықтауға болады. В. Стенли 1935 жылы вирустарды құрамында нуклеин қышқылдары мен ақуыздың бар екенін тапты. Кейбір вирустарды, мысалы өсімдік вирустарында рибонуклеин қышқылы (РНҚ) болса, жануарлар мен бактерия вирустарында дезоксирибонуклеин қышқылы (ДНҚ) болады. Вирустардың «бас» және «құйрық» бөлімдерін ажыратады, кейде шар немесе таяқша пішіндес түрлері де кездеседі. Мысалы, ірі қара малдардың аусыл ауруын қоздырушы вирус диаметрі 10 нм- ге жуық шар тәрізді болса, темекі теңбілінің вирусы — ені 15 нм, ал ұзындығы 300 нм-ге жуық таяқша пішіндес келеді. Генетикалық зерттеулерде көбінесе бактериофагтар немесе фагтар деп аталатын бактерия вирустары қолданылады.

Бактерияға тығыз жанасқан фаг жасуша ішінде өз ДНҚ-сын енгізіп, ол жерде бактериофагқа тән қосылыстардың синтезделуін қамтамассыз етеді. Ол қосылыстардың көптеген бактериофагтар түзіліп, соңында жасуша жойылады (лизис). Босап шыққан бактериофагтар басқа жасушалармен байланыс жасауға кіріседі. кей жағдайда фагтар енген бактерия жасушасы лизиске ұшырамай фаг ДНҚ -сы бактерияның тұқым қуалау аппараттарының құрамына еніп ұрпақтан ұрпаққа беріліп отырады. Бұлар ризогенді бактериялар деп аталады. Тек қолайлы жағдайда ғана (сәуле энергиясы ) фагтардың әсері байқалып бактерия клеткасы жойылады. Лизогенді бактерияларды тұқым қуалаушылықтың молекулалық деңгейдегі құбылыстарын зерттеуге пайдаланады.

Вирустардың шығу тегі әлі күнге дейін толық шешілмеген. Жер бетіндегі тірі организмдердің вирустар мен фагтардан басқа барлығы дерлік жасушалық қүрылымы бар организмдер. Олар ядроға дейінгі немесе прокариоттар жэне ядролы немесе эукариоттар болып үлкен 2 топқа бөлінеді. Прокариоттарға бактериялар мен көкжасыл балдырлар жатады, ал қалғаны «нағыз ядросы» бар эукариоттық организмдер болып табылады.

Жасушаның құрылым типтері. Прокариоттар мен эукариоттар. Прокариоттар (грекше; рго — дейінгі, кагіоп – ядро) жасушасында арнайы пішінді, жеке дараланған ядро болмайды. Генетикалық материал (қос тізбекті ДГІҚ молекуласы) ядролық мембранамен қоршалмай цитоплазмада бос күйінде орналасқан. Бактерия жасушасындағы сақина пішіндес ДНҚ молекуласының үзындыгы 1 мм-ге жуық, онда шамамен 4 – 106 жұп нуклеотидтерден қүралған 4 мыңға жуық ген бар. Ендеше осындай бір жасушадағы ДНҚ – ның жалпы мөлшері (геном) эукариоттық жасушаға қарағанда едәуір аз, олай болса, ондағы сақталатын тұқым қуалау ақпаратының мөлшері де біршама төмен. Бактерия жасушасында гистонды жасушалар болмайды. Прокариоттар жасушасына тән негізгі құрылыс ерекшеліктері сол, онда ядрошық, митохондриялар, пластидтер және басқа да бірқатар мембраналы органоидтар болмайды. Бактерия жасушасының диаметрі 0,7 мкм (100 нм) – ден 6,0 мкм – ге дейін ауытқиды. Олардың пішіндері сан алуан. Шар тәрізді немесе таяқша, кейде ширатылған түрлері де кездеседі. Кейбір бактериялар, мысалы адам мен сүтқоректі жануарлардың ішінде тіршілік ететіи ішек таяқшасы – Езсһегісһіа соіі және өкпе қабынудың қоздырғышы – Рпеитососсиз рпеитопіае генетикалық зерттеулердің қолайлы объектісі.

Эукариоттар (грекше: еи — дейінгі, кагіоп – ядро) жасушасында генетикалық материал ядрода орналасқан. Ядро цитоплазмадан екі қабат мембрана арқылы бөлінген және айқын көрінетін, арнайы пішіні бар жасушаның құрылым компоненті. Ядрода сонымен қатар ядро шырыны, ядрошық және хроматин болады. Сыртынан қабықшамен қоршалған цитоплазманың негізгі заты цитоплазмалық матрикс немесе гиалоплазма. Онда мембраналы және мембраналы емес органоидтар мен қосындылар таралып ориаласқан. Цитоплазма үнемі қозғалыста болады. Эукариоттық жасушаға митоздық бөліну тән, хромосомалары негізінде ДНҚ дан және гистонды ақуыздардан тұрады.

эукариоттық жасуша компонеттерінің құрылысы мен қызметі

Жасушаның пішіндері алуан түрлі. Жеке күйінде кездесстін жасушалар әдетте домалақ пішінді немесе сопақша келеді. Мысалы, жұмыртқа жасушасы, эритроциттер, ал ұлпаларды және мүшелерді құрайтын жасушалардың пішіндері тіпті басқаша. Сонымен қатар, тұрақты пішіні болмайтын жасушалар да бар, оларға бір жасушалы организм амеба және қан жасушасы — лейкоциттерді жатқызуға болады. Жасушалардың көлемі де түрліше 0,01- 0,1 мм аралықтп ауытқиды. Бірақ кейбір жасушалардың көлемі ірі келеді, мысалы. тауық жұмыртқасының диаметрі 6 см болса, адамның жұмыртқа’ жасушаларының ұзындығы 120 — 150 см-ге жуықтайды. Бір организмдегі барлық жасушалардың жалпы саны орасан зор. Мысалы, адам миының тек үлкен жарты шарлар қыртысында 14 – 15 млрд жасуша болса, бүкіл денедегі жасушалардың жалпы саны 200 млрд-тан асады. Кез келген эукариоттық жасуша ядро мен цитоплазмадан және қабықтан тұрады. Жануарлар жасушасының қабығы немесе плазмалемма сыртынан қалыңдығы 10-20 нм келетін гликокаликспен қоршалған мембранадан тұрады. Гликокаликстің құрамын полисахаридтер мен ақуыздардың және липидтердің қосылыстары (гликопротеидтер, гликопидтер) құрайды. Липид молекулалары екі қатар түзіп, гидрофобты учаскілермен бір— біріне қарай бағытталып, ал гидрофильді ұштарымен сыртқы ақуыз молекулаларына қарай орналасқан. Мембрананың астыңғы бетіне қалыңдығы 0,1 – 0,5 нм-ге шамалас цитоплазманың қыртыс қабаты жанасады. Бұл қабатта құрамында жиырылғыш ақуыздары бар микротүтікшелер мен микрофиламенттер көптеп кездеседі. Мембрана жасушаны шектеп қана қоймай екі арадағы зат алмасуды реттейді сондай-ақ жасуша ішілік құрылымды әр түрлі бөліктерге бөліп, оларды бір — бірінен ажыратып тұрады. Кейбір химиялық реакциялар осы мембрананың өзінде жүреді. Мембранада сыртқы ортадан немесе дененің басқа бөліктерінен келген әсерді қабылдайтын рецепторлық учаскелер орналасады. Мембрана үнемі толқын тәрізді тербелісте болады. Жасушалық мембрнаның аса маңызды қасиеті – оның талғап өткізгіштігі.

Мембрана арақылы глюкозаны, аминқышқылдарының, глицерон мен иондардың диффузиясы жүреді. Жасуша ішілік өлім жағдайларына байланысты, мембрана осы аталған заттардың бір кезде көмірсулсрін жақсы өткізіп, екіншілерін мүлде өткізбей диффузды процесін реттей алады. Заттардың жасушаға диффузия арқылы енуі пассивті тасмалдану болып табылады. Молекулалар мен иондардың мембрана арқылы концентрациясы қарама – қарсы ортаға энергия жұмсай отырып енуі активті тасымалдануды көрсетеді. Сонымен қатар ірі молекулалар мен тамшылар жасушаға фагоцитоз және пиноцитоз жолымен де енеді. Компартменттелінуіне баайланысты эукариоттық жасушаның құрылым компоненттері сан алуан қызмет атқаруға бағытталған. Олар заңды түрде бір – бірімен өзара әрекеттеседі.

Цитоплазма жасушаның көпшілік бөлігін құрайды. Ол гиалоплазмадан, органоидтардан және қосындылардан тұрады.

Гиалоплазмаға байланысты цитоплазманың коллоидты қасиеті мен оның тұрақтылығы, серпімділігі мен жиырылғыштығы және қозғалысы жүзеге асырылады. Гиалоплазма жасушаның ішкі ортасын құрайтындықтан мұнда үнемі күрделі зат алмасу процестері (ақуыз синтезі, гликолиз) жүріп жатады, ядро мен органоидтарды өзара (байланыстырып олардың қызмет атқаруына жағдай жасайды.

Органоидтар – цитоплазманың тұрақты кұрылым компоненттері.

Олар жалпы және арнайы қызмет атқаратын органоидтар болып екіге бөлінеді. Арнайы қызмет атқаратын органоидтарға бұлшықет жасушаларының жиырылғыштығын қамтамассыз ететін миофибрилдер, тыныс жолдарын астарлап жатқан эпителий кірпікшелері, ішек бүрлері, қарапайымдарға тән талшықтар т.б. Жатады қызмет атқаратын органоидтардың қатарына: эндоплазмалық тор, пластидтер, митохондриялар, рибосомалар, лизосомалар, Гольджи комплексі, жасуша орталығы, микротүтікшелер және өсімдік жасушаларында болатын пластидтер жатады.

Эндоплазмалық тор – ядроны торлап, қоршай орналасқан түтікшелер, каналдар мен ірі қуыстар жүйесі. Бүл жүйенің кедір — бұдырлы және тегіс мембраналы эндоплазмалық торларын ажыратады. Кедір – бұдырлы ерекшелігі оның мембранасында рибосомалар орналасқан. Сондықтан оның негізгі қызметі ақуыздарды синтездеу. Әсіресе бір — біріне жанаса орналсқан ірі қуыстарды шектеп түрған мембрана бөліктерінде ақуыздың синтезі өте қарқынды жүреді. Мұны эргастоплазма деп айтады. Тегіс эндоплазмалық тордың мембранасында рибосомалар болмайды. Бұл жерде көмірсулар, майлар, басқа да жасуша тіршілігіне қажетті заттар түзіліп, олардың алмасуы жүреді. Эндоплазмалық тордың каналдарының бойымен түзілген заттар тасымалданып жасушаның түрлі жеткізіледі.

Рибосомалар — мембраналық қүрылымы жоқ, домалақтау келген, мөлшері 20 – 40 нм шамалас өте ұсақ органидтар. Олар үлкен және кіші екі бөліктен тұрады. Құрамында рибосомалық РНҚ және ақуыз болады. рибосомалар жеке дара, көбінесе аРНҚ — ның қатысуымен бірнешеуден бірігіп полисомалар түзейді. Олар цитоплазмада бос күйінде немесе кедір – бұдырлы эндоплазмалық тордың мембранасына орналасады. Цитоплпзмада бос орналасқан полисомаларда сол жасушаның тіршілігіне қажетті ақуыздар синтезделеді, ал мембранаға бекіген полисомаларда жасушадан тыс қызмет атқаратын ақуыздар түзіледі (мысалы, ас қорыту ферменттері, бала сүтінің ақуыздары т.б.).

Гольджи кешені – бірінің үстіне бірі жанаса орналасқан дискі тәрізді ірі қуыстардан түратын мембраналы диктиосомалар жиынтығы. Ол қуыстардан жан – жаққа ұштарында көпіршіктері бар түтікшелер тарайды. Әр жасушадағы мұндай диктиосомалардың саны бірнеше жүзден бірнеше мыңға дейін ауытқиды. Қуыстардың кеңейген жерінен вакуольдер түзіледі. Омыртқалы жануарлардың күрделі құрылысты жасушаларында диктиосомалар көпшілік жағдайда ядро маңына шоғырланған. Жасушада синтезделген заттар бірден сыртқа шығарылмай, алдымен Гольджи кешенінің қуыстарына еніп, онда бірқатар химиялық өзгерістерге ұшырайды. Тығыздалып, жинақталған мұндай заттар соңынан майда көпіршіктер түрінде мембранамен қоршалып, сыртқа шығарылады немесе жасушаның өз ішінде жүмсалады. Бұл көпіршіктерден лизосомалар қалыптасады. Диктиосома қуыстарында сонымен қатар полисахаридтер, липидтер синтезделеді. Олардың ақуыздармен байланысынан түзілген гликопротеидтер мен гликолипидтер жасуша мембранасының сыртқы гликокаликс қабатын құрауда үлкен рөл атқарады.

Митохондриялар – екі мембранамен қапталған, пішіндері домалақ, сопақшалау немесе таяқша тәрізді келген, мөлшері 1,0 – 7,0 мкм шамасындағы органоидтар. Электронды микроскоптың көрсетуі бойынша сыртқы мембрана тегіс, ал ішкісі баспалдақтар тәрізді өсінділер — кристалдар түзейді. Кристалдың саны түрліше болып жасушаның қызметі жоғарылаған сайын, олардың мөлшері арта түседі. Митохондриялардың ішіндегі сұйықтықта бейорганикалық заттардың иондары, көмірсулар, ақуыздар, РНҚ, ДНҚ және т.б компоненттер кездеседі. Митохондриялардың ішкі мембранасындағы өсінділерде белгілі тәртіппен ферменттер орналасқан. Ол ферменттер жасушаның тыныс алу процестеріне қатысады. Тыныс алу нәтижесінде босап шыққан энергия АТФ — тың синтезіне жұмсалады. Түзілген АТФ сол жасушаның секреторлық қызметін, қозғалысын, өсуін және басқа да тіршілік әрекеттеріи қамтамассыз ететін энергия көзі. Олай болса, АТФ-тың түзілуі митохондриялардың атқаратын негізгі қызметі болып саналады. Сондай — ақ митохондрияларда бұл органоидтың өзіне қажетті ақуыздар да синтезделеді. Өйткені митохондриялық матриксте ақуыз биосинтезінің өзіндік аппараты орналасқан. Ол аппарат прокариоттардағы сияқты құрамында гистондары жоқ, 2-6 ғана көшірмесі бар сақина тәрізді ДНҚ-дан, рибосомадан, м-РНҚ жиынтығынан, ДНҚ редупликациясын және транскрипция мен трансляция процестерін қамтамасыз ететін ферменттерден құралған. Сонымен қатар, митохондрияларда кейбір стероидтық гормондар мен глутамин аминқышқылы синтезделеді. Түрлі жасушалардагы митохондриялардың саны сол жасушалардың қызмет атқару қарқындылығына байланысты түрліше. Қызметі жоғары жасушаларда олардың саны едәуір артық (150 — 1500).

Лизосомалар — мембранамен қоршалған диаметрі 0,2 — 0,4 мкм шамасындағы кішігірім көпіршіктер. Лизосомаларда нуклеин қышқылдарын, ақуыздарды, майларды, көмірсуларды ыдыратушы гидролиттік ферменттер болады. Бүл ферменттер кедір – бұдырлы эндоплазмалық тодың мембранасында синтезделіп, одан Гольджи кешеніне келіп түседі де осы жерде түзілетін лизосомалардың құрамына енеді. Фагоцитоз не пиноцитоз көпіршіктерімен қосылған лизосомалар ас қорыту вакуольдерін түзеп, жасушаға енген бөтен заттарды залалсыздандырады. Лизосомалардың көмегімен жасуша ішіндегі ескірген немесе бүзылган қүрылымдық компоненттер, тіпті кейде тұтас жасушалар мен мүшелер ыдырап жойылады.

Жасуша орталығы – барлық жануарлар жасушасы мен кейбір өсімдік жасушаларында кездесетін органоид. Ол өзара перпендикуляр бағытта орналасқан екі центриольден тұрады. Әр центриоль электронды микроскоптың көрсетуі бойынша үш – үштен бірігіп, тоғыз триплет қүрайтын 27 микротүтікшелерден тұатын, диаметрі 150 нм, ұзындығы 300 – 500 нм келетін цилиндр пішіндес қуыс денешік. Ядро маңында орналасқан центриольдердің қызметі митоз кезінде бөліну ұршыгының жіптерін түзу және анафазада екі жақ полюске хроматидтердің теңдей ажырауын қамтамасыз ету.

Микротүтікшелер – ұзынша келген, диаметрі 24 нм, жіңішке цилиндр тәрізді түтікшелер. Олар тубулин белогының полимеризациялануынан түзіледі. Бөліну кезіндегі жасушада мүндай түтікшелерден ахроматин жіпшелері, ал қозғалуға икем жасушаларда кірпікшелер мен талшықтар қалыптасады. Сонымен қатар микротүтікшелер жасушада тірек қызметін атқара отырып, судың, иондардың және кейбір молекулалардың тасымалдауын қамтамасыз етеді. Цитоплазмада кездесетін микрофиламенттер — ұзын, жіңішке түзілістер. Олар да тірек қызметін атқарып органоидтардың жасуша ішілік орын алмастырып қозғалысын реттейді.

Пластидтер — тек жасыл өсімдіктердің жасушаларына тән органоид. Оның қызметі фотосинтез нәтижесінде органикалық заттарды синтездеу. Түрлері: лейкопласт, хлоропласт, хромопласт.

Қосындылар – цитоплазманың уақытша құрылым компоненттері. Бұларға жасушада қорға сақталатын қорек заттары (крахмал, гликоген, май тамшылары) және сол жасушада синтезделіп сыртқа шығарылуға тиіс заттар (секрет түйірлері), пигменттер жатады.

Ядро. Ядроның қүрылым компонеттері: ядро қабықшасы, ядро шырыны, ядрошық және хроматин. Ядро қабықшасы әрқайсысы 3 қабаттан тұратын ішкі және сыртқы мембранадан қүралған. Сыртқы мембрана эндоплазмалық тордың каналдарымен байланысқан. Ядро қабықшасында көптеген саңылаулар (диаметрі 120 нм) болады. Бұл қабықша ядро құрам бөліктерінің шектеуші қызметін атқарумен қатар цитоплазмамен екі аралықтағы зат алмасуды реттейді. Қабықшадағы саңылаулардың саны сол жасушаның атқаратын қызметіне байланысты. Синтездік активтілігі жоғары жасушаларда олардың саны да көп болады. Мысалы, төменгі сатыдағы омыртқалы жануарлардың эритробласттарында өте қарқынды түрде гемаглобиннің түзілуі және жинақталуы жүреді. Мұнда ядро қабықшасының әр 1 мкм2 бетінде 30-ға жуық саңылау болады.

Ядро шырыны — қоймалжың зат, оның құрамында нуклеин қышқылдарының және рибосомалардың ситезіне қажетті ферменттер болады. Ядрошықта рибосомалық РНҚ-ның синтезі жэне оның ақуыздармен байланысуы жүреді. Рибосомалық РНҚ жайлы ақпарат жазылған гендер бірқатар хромосомалардың (адамның 13-15, 21-22 жүптары) ядрошық ұйымдастырушы учаскілерінде орналасқан.

Ядрошықтың түзілуі де осы жерде жүреді. Метафазалық хромосомаларда мүндай учаскілер екінші реттік тартылыс деп аталады. Ядроның аса маңызды қүрылым компоненті – хроматин.

Мұнда тұқым қуалау ақпаратсы сақталады және хромосомалар арқылы ұрпақтан ұрпаққа беріледі. Жасушаның тіршілігі барысында хромосомалар екі түрлі қүрылымдық – функционалдық жағдайда: ширатылган және тарқатылған күйде болады. Интерфазалық жасушада жартылай немесе толық тарқатылуына байланысты хромосомаларды көру мүмкін емес, тек майда дақтар және түйірлер тәрізденген хроматинді ғана байқауға болады. Бүл олардың қызмет атқаратын кезі. Бөлінуге кіріскен жасушаларда хроматин жіпшелері қайтадан ширатылып, тығыздалып, қысқарып, жуандайды. Сондықтан митоздық бөліну кезіндегі хромосомалар жарық микроскобымен айқын көрінеді.

Ұқсас материалдарды қарай кетіңіз:

1. Бағаналы жасушалар
2. Жасушалық иммунитет. Т лимфоциттер
3. Медициналық және молекулалық биология
4. Жасушаның биологиялық мембранасы. Заттар тасмалы