Пастереллёз ауруы

Пастереллёз

Пастереллёз немесе (Pasteurellosis), адамда да жануарларда да кездесетін жұқпалы ауру.

Анықтамасы. Адамдардың пастереллезі – Pasterella тобына жататын микроорганизмдермен қоздыратын, жедел немесе жеделдеу түрінде өтетін, теріні, лимфа түйіндерді, көзді және басқа ішкі ағзаларды зақымдаумен, жалпы улану және геморрагиялық синдромдарымен сипатталатын жұқпалы ауру.

Тақырыптың өзектілігі. Пастереллез барлық континеттерде кездесетін зоонозды ауру. Жануарлардың арасында жиі ірі эпизоотиялар ретінде өтеді. 1984 жылы Ақтөбе, Батыс-Қазақстан облыстарында сайгактардың арасында пастереллездың эпизоотиясының әсерінен олар қырылып қалды (А.М.Айкимбаев, 1985). Пастереллалардың токсині оксигемоглобинді метгемоглобинге алмастырып құстар ұшыпбара жатқан жерде құлап өледі. Сол себептен бұл ауруды «құстардың обасы» деп атаған. Адамдардыңда аурғандары кездесіп жатыр. 1993-1994 жж. Алматы қаласында пастереллезбен бірден 59 адам ауырып Алматы қалалылық жұқпалы ауруханада емделіп щыққан. Аурудың көзі ауру ірі қара мал мен жылқылар болған. Ауырғандардың ішінде малшылар және ауру малдың етін сатып алып үйлерінде қолданған қала тұрғандары болған. Олар ауруханаға «Түйнеме» диагнозымен түскен, себебі дәрегерлердің көбі бұл ауру жайлы білмейді. Пастереллездің клиникалық көріністері полиморфизмен сипатталғаннан соң бұл ауру басқа диагнозбен өтіп, толық тіркелмей жатыр.

Этиологиясы. Пастереллездің  қоздырғышы Pasterella алғашкы рет тауықтардың қанынан Е.Перрончито және К.Земмер 1878 ж бөліп алды, сосын Л.Пастермен 1879-1880 жж зерттелді. Бұл қоздырғышты ветеринарлар геморрагиялық септицемияның қоздырғышы деп атайды. Қоздырғыш сиырдан бөлінсе – Р. boviseptica, Р.avisseptica, шошқадан – P.suisseptica деп аталған.

Соңынан С. Розенбух, Ж. Метхант – Р. multocida деп атады.

1939 ж В.Фредериксен пастереллаларды биохимиялық қасиеттері бойынша 4 топқа бөледі:

1. multocida 1-5-ші биоварлары – pig –түрі шошқаларда, 6-шы биовар – dog- түрі иттерде
2. pneumotropics
3. urea
4. haemolitica- АбТб 3 биовары және avis түрі, Actinobacillus.

Пастереллалар – ұсақ қысқа «эллипс» тәрізді таяқшалар, грам «теріс», спора түзбейді, қозғалыссыз, Романовский-Гимзе бойынша биполярлы боялады. Өлген жануарлардан, адамдардан бөлінген пастереллалар морфологиялық қасиеті бойынша оба қоздырғышына ұқсайды.

Пастереллалардың құрамында 2 антиген бар:  капсулалық (К-антиген), соматикалық (О-антиген). О-антигені – эндотоксин.

Пастереллалар кептіргенге, күн сәулесіне төзімсіз. Жоғары температурада 58-60º С  –   20 мин.; 70-90ºС – 5-10 мин. арасында, ал 100ºС  тез тіршілігін жояды. Төменгі температурада ұзақ сақталады, аязға қатыпқалған құстардың өліктерінде,  мұздатылған етте  жылдар бойы сақталады. Топырақта 30 күн, құстардың нәжісінде 2 айдан аса сақталады.

Дезинфекциялаушы ертінділерге (фенол, крезол, формалин, хлорлы әк) жоғары сезімталдылығы бар. Пенициллинге, тетрациклинге жоғары сезімтал.

Эпидемиологиясы.  Пастереллез – табиғи ошақты зоонозды ауру. Қоздырғыштың резервуары болып жабайы жануарлар, кеміргіштер табылады. Жабайы және үй жануарлары, адамдар көбінесе бактериятасымалдаушылар болып табылады, пастереллалар олардың тыныс жолдарында, ауыз қуысында орналасады. Бұлар аурудың резервуары. Жануарлардың пастереллезі – эндогендік инфекция: жануарларда иммунды тапшылық қалыптасқанда пастереллалар қанға түсіп аурудың клиникалық көріністері пайда болады.  Бұл жағадайда жануарлардың   арасында эпизоотия басталады.

1.Аурудың көзі – ауру жануарлар. Жабайы жануарлардың арасында – қояндар, сайғактар, жабайы шошқалар, тышқандар. Үй жануарлары: ірі және ұсақ қара мал, ит, мысық. Иттер мен мысықтарда – бактериятасымалдаушылық және инаппаранттық (субклиникалық, жасырын) түрлері кездеседі. Сырткы ортаға қоздырғыш нәжіспен және тыныс жолдарының бөлінділерімен шығады.

2.Берілу  жолдары:

1. контактілі-жарақатты – ауру жануарларды және құстарды сойғанда, ет бөлшектегенде, және жануарлар тістеп, тырнап алғанда. Қоздырғыштың ену қақпасы – жарақаттанған, тілінген, кесілген тері;
2. трансмиссивті – кенелер, шіркейлер арқылы, олар адамды шаққанда қоздырғышты тура тамыр ішіне енгізеді;
3. аэрогенді
4. алиментарлы
5. Қабылдаушы макроорганизм. Қауіпті топқа малшылар, аңшылар, ет өндірістеріндегі жұмысшылар жатады.

Иммунитет стерилді емес, жануарлар мен құстар көп жыл бойы бактериятасымалдаушы болып қалады. Гуморалді және антитоксикалық иммунитет қалыптасады. Бірақ иммунитет типоспецификалық – тек гомологиялық типтерге қарсы дамиды.

Патогенезі.

1 сатысы – жұқтыру сатысы. Организмге енгеннен соң пастереллалар фагоциттермен қоршалып ыдырайды. Ауру дамуы үшін қоздырғыш фагоциттердің ішінде  тірі қалып, көбейіп, фагоциттерді бұзып шығуы керек. Бұл организмге енуі және адаптация сатысы, аурудың жасырын кезеңіне сәйкес келеді.   

2 сатысы – біріншілік ошақтық сатысы- регионарлы көріністерімен сипатталады.  Қоздырғыш енген қақпаның аймағында (тері, көмекей бездер, тыныс, ас қорыту жолдарының шырышты қабықшалары) қабыну өзгерістер пайда болады. Иммунокомпетентті жасушалардың күшімен ыдыраған кезде эндотоксин бөлінеді, организмде үлану симптомдары қалыптасады. Пастереллездің ерекшелігі – ерте геморрагиялық көріністер басталады, себебі эндотоксиннің әсерінен гемостаз жүйесінің (тромбоциттер, қан жасушалары, тамырлардың эндотелиі) бұзылыстары, ТШҰ–синдромы қалыптасады. Аурудың жеңіл түрінде тек қана коагулограмманың өзгерістері болады. Региональді лимфаденит қалыптасады.

3 сатысы – біріншілік жайлмалы сатысы. Қоздырғыш қанға өтіп бактериемия пайда болады.

4 сатысы – екіншілік ошақтық сатысы. Гематогенді диссеминация арқылы  қоздырғыш өкпе, бауыр, көкбауыр, ми, буындар және басқа ағзаларға тарайды. Бактериемия мен гематогенді диссеминация бір неше рет қайталанып ауру ұзақ уақытқа созылып толқын тәрізді ағымымен сипатталуы мүмкін.

Клиникалық көріністері. Пастереллездің клинико-патогенетикалық жіктелуі №7  кестеде көрсетілген. Аурудың клиникалық түрі қоздырғыштың жұққан жолына және организмнің қоздырғышқа қарсы иммундық жаубының күшіне байланысты болады.

Терілік түрі ең жиі кездеседі. Теріде тек қана біріншілік-терілік аффект болса – бұл аурудың терілік түрі. Біріншілік-терілік аффектпен бірге димфаденит пайда болса – бұл аурудың терілік-бубонды түрі.   Жасырың кезеңі – 1-7 күн.

Пастереллездің клинико–патогенетикалық жіктелуі

Бастапқы кезең 1-3 күнге созылады, регионарлы лимфаденит пайда болғанша дейін. Ауру жай дамиды.

Қоздырғыш жарақаттанған тері арқылы жұққанда  біріншілік терілік аффект пайда болады. Біріншеден дақ пайда болады, оның ауру сезімі, қышуы байқалады. Бір тәүелік арасында дақ папулаға айналады: гиперемия, инфильтрация, орташа ауру сезімі анықталады. Геморрагиялық өзгерістер қалыптасып папуланың көлемі 1-2,5 см дейін жетеді.  Некрозға ұшыраған кезде папула тесіледі. Іріңді пустула жараға аусады, жара терең, «қазылған» шеттерімен, іріңді-геморрагиялық бөлінделерімен сипатталады.  Улану симптомдары қалыптасады. Температура субфебрилді, фебрилді болуы мүмкін. Қоздырғыштың енген жері саусақтар болса, жараның шеті қызарып, ісіп, аз мөлшерлі ірің болуы мүмкін. Бұл жағдайда біріншілік терілік аффект инфицирленген жараға ұқсайды.  Практикада осындай науқастарға – панариций, абсцесс, флегмона диагноздары қойылады.

Өршу кезеңі. Регионалді лимфаденит (бубон) дамиды. Бубоның көлемі 3-5 см, орташа ауру сезімі бар, тығыздығы қаттылау, орташа қозғалыс қасиеті бар. Бубон үстіндегі тері қызарып ысып тұрады. Периаденит көп байқалмайды. Бірақ теріасты шел қабатының ісінүі байқалады. Ісік көрші аймақтарға дейін созылып, үсті қызарып, тығыздығы іркілдек сипатта болады. 1-2 күн арасында қолтық аймағында лимфа түйіндері ұлғаяды. Науқастың жағдайы нашарлайды, жоғары қызба, айқын интоксикация байқалады. Бұл жағдайда дәрігерлер лимфаденит, гидроаденит, абсцесс, флегмона деген диагноздарды қойады.

Біріншілік жайылмалы түрі бактериемия, септицемия әсерінен инфекциялық – токсикалық шок ретінде өтеді. Біріншілік регионалді ошақтар болмайды. Екіншілік ошақтық турлері (бубонды, өкпелік, баспалы, абдоминалді, менинго-энцефалиттік, аралас, септикалық) гематогенді диссеминация арқылы қоздырғыш ағзаларға тарап қалыптасады. Бұл жағдайда улану белгілірімен бірге зақымдалған ағзалар бойынша клиникалық симптомдар байқалады.

 Асқынулары:

1. Инфекциялық – токсикалық шок.
2. ТШҰ – синдромы – 1-2 сатысында тек қана лабораториялық өзгерістерімен байқалады.
3. Өкпенің ісінүі.
4. Бүйректің жедел жетіспеушілігі.
5. Мидың ісінуі
6. Уотерхаузен-Фридериксен синдромы

Диагностикасы.

Пастереллез  диагнозын анықтау стандарты №8 кестеде келтірілген.

Пастереллез диагнозын келесі әдістер арқылы дәлелдеу болады.

1. Микроскопиялық әдіс – патологиялық материалдардан (өлген адамдардың, жануарлардың ішкі ағзаларынан, мидан, лимфа түйіндерінен, қаннан, біріншілік терілік аффекткен) жағынды алып, Романовский-Гимзе бойынша бояп микроскоп арқылы қарайды. Биполярлы боярған таяқшалар анықталады. Бұл әдіс пастереллездің болжам диагнозын қоюға пайдаланады.
2. Бактериологиялық әдіс – папула, пустула бөлінділерін, лимфа түйіннің, абсцесстің, флегмонаның пунктатын, жұлын сұйықтығын, қанды, қақырықты, анқаның жағындысын Эритрит-агарға себеді (Хоттингер, Мартен орталарына 1% глюкоза ертіндісі,  3-5% гемолизденген қан қосылады). Термостатта  3-4 күн сақталады.
3. Серологиялық реакциялар: ТеГАР (диагностикалық титрі 1:200), ИФА, ПТР.
4. Биологиялық әдіс – патологиялық материалды ақ тышқандарға, теңіз шошқаларына енгізіледі. Бір пробаға 2 жануарды қолданады.

Пастереллез  диагнозын анықтау стандарты

Емдеуі 2 тактикалық жағдайда жүргізіледі.

1. ИТШ-сыз өтетін пастереллез
2. ИТШ мен өтетін пастереллез

1-ші жағдайда этиотропты препараттарды тағайындайды: цефалоспориндер (цефтриаксон, цефтизоксим, цефамезин, цефазолин, цефалотин), пенициллиндер (пенициллин, ампициллин, карбенициллин), аминогликозидтер (гентамицин, амикацин). 2 препараттың комбинациясы, орташа терапевтикалық дозасында қолданылады. Жергілікті антибактериалді мазьдерді қолдануға болады.

2-ші жағдайда науқасты шоктан шығару керек – тамыр ішіне полиионды ертінділер (хлосоль, трисоль, ацесоль, және дестран ертінділері – полиглюкин, реополиглюкин). Полиионды ертіндердің коллоидты ертінделерге салыстырмасы  2:1- 3:1 болуы керек. Анурия кезінде коллоидты ертінділерді пайдалануға болмайды. Күніне 3-6 л ертінділер енгізіліп, адекватты зәр бөлінуі керек. Анурия кезінде – фуросемид 20-40-80 мг. Науқасты шоктан шығарғаннан соң этиотропты емін бастауға болады – тамыр ішіне цефалоспориндер мен ампициллин, немесе цефалоспориндер мен аминогликозид орташа дозада (3-4 млн ҚБ) енгізіледі. 1 г антибиотиктерге – 1 л сұйықтықтар енгізіледі. Антибиотиктердің курсының ұзақтығы – температура қалыпқа келгенге дейін және қалыпты темепратура кезеңінде 5-7 күн. Преднизолон 3 мг/кг, тәулік дозасы 4-ке бөлініп тамыр арқылы енгізіледі, қысқа курс (1-2 күн) қолданылады, 3 күннен артық қолданғанған жағдайда септикалық асқынулар қалыптасуы мүмкін.ТШҰ-синдромының I,II-ші (гиперкоагуляция) сатыларында гепарин тағайындау керек, ал III-ші (гипокоагуляция) сатысында гепариндді қолдануға болмайды.

Хирургиялық емге тиым салынады, себебі сетикалық асқынулар дамуы мүмкін.

Диспансеризация.

Ауруханадан шыққан науқастар 1 жыл бойы диспансерлік бақылауда тұрады 1,3,6,12 ай сайын.

Алдын алу шаралары.

1. Аурудың көзін жою керек. Үй жануарларын пастереллезге қарсы егу керек. Кеміргіштермен күресу мақсатымен дератизация жүргізіледі. Мал тұратын жерлерде дезинфекция, дезинсекция шаралары жүргізіледі. Ауру малды оңашалап емдеу немесе жою қажет.
2. Аурудың берілу жолдарын үзу барысында ауру малдың етін және басқа өнімдерін пайдалануға тиым салынады. Шыбын, шіркейлерден қорғану керек. Санитарлы – ағарту жұмыс жүргізу керек. Қауіпті топтарға (ветеринарлар) вакцина егіледі.

Ұқсас материалдарды қарай кетіңіз:

1. Жұқпалы аурулардағы шұғыл жағдайлар
2. Жұқпалы мононуклеоз
3. Жұқпалы аурулар
4. Жұқпалы науқастардың диспансеризациясы
5. Инфекциялық эндокардит