Балалардың дұрыс тамақтануы

Ерте жастағы балалардың дұрыс тамақтануы бойынша әдістемелік негіздер

Қазіргі уақытта популяциялық денсаулықты сақтауға бағытталған профилактикалық іс-шараларды ұйымдастыру және жүзеге асыру ең бірінші кезекті гигиеналық ғылым мен тәжірибе міндеттері болып қана қоймай «Денсаулық»Ұлттық Жобасына да енгізілген.

Ресейдегі әлеуметтік –экономикалық өзгерістер мен жоғары техногенді жүктеметалаптарына сәйкес, халық денсаулығын сақтау және қалыптастыру негізі болып тамақтану факторы есептеледі. Бұл өзгерістерді өсіп келе жатқан бала ағзасы аса сезімталдылықпен қабылдайды.

Рационалды теңгерімді тамақтану көптеген ауруларды алдын алуға, қоршаған ортаның жағымсыз факторларына ағзаның тұрақтылығының жоғарлатуға және қалыпты дамумен қамтамасыз етугі ықпал ететіні дәлелденген.

Сонымен қатар, біріншіден орындалатын міндеттер қатарына белгілі бір аумақтардың қоршаған ортасының нақты жағдайларына және азық-түлік тұтынуына байланысты жеке топтар үшін ұсынылған азық-түлік рационының сандық және сапалық құрамын оңтайландыру міндеттері анықталуы мүмкін.

Көптеген ДДСҰ-ның Еуропа аймағы елдері бойынша ерте жастағы балалар мен нәрестелерді тамақтандыру туралы жеке өзіндік әдістемелік нұсқаулар жоқ. Дегенмен, кейбір мемлекеттерде олар бар: мысалы, Дания,Ирландия,Нидерланды,Швеция және Бірлескен Әмірліктерде . Бұрынғы Кеңес Одағында, сонымен бірге Қазақстанда да осындай нұсқаулықтардың қажеттілігі туындағаны бұрыннан белгілі (соңғы рет ол 1982 жылы жаңартылған). Нәрестелер мен ерте жастағы балаларды тамақтандырудың ғылыми негіздемесі үнемі алға қалам жасайтын жаңа зерттеулер өрісін білдіреді. Сондықтан , бұл әдістемелік нұсқаулар негізі құрылған ғылыммен бірге алға жылжуы қажет.

Тамақтануға байланысты кез келген нұсқаулар ұсынылған қолданылатын тағам мөлшеріне (ҰҚТМ) қарай жасалынады. ҰҚТМ мақсаты – белгілі бір халық бөлігінің денсаулығын қамтамасыз етуде әрбір тағамдық өнімдердің мөлшерін қоюда арнайы жауапты адамдар үшін бағыт ретінде қызмет атқару. Осыған сәйкес кейбір заттардың адам ағзасында тапшылық туындауының алдын алу үшін (мысалы, зоб ауруы пайда болуының алдын алу үшін йодтық) денсаулық жағдайын қалыптастыру( мысалы, жемістер мен көкеністердегі антиоксиданттарға байланысты нұсқаулар) және қауіпсіздік шегінен (мысалы, нәруыз және энергияның көп болуы) асқан жағдайда зиянды болуы мүмкін тағамдық өнімдердің қауіпсіз шегін көрсету. Ұлттық ҰҚТМ құрастыруда сонымен қатар, биологиялық қолжетімділік секілді қосымша факторлар да назарға алынады,(мысалы, темір).

Нұсқаулар қажеттіліктер негізінде жасалынады. Қажеттілік жеке адамның белгілі бір тамақтану деңгейін қаматамасыз ететін, тағамдық заттарды пайдалану деңгейін уздіксіз сақтайтын ең төменгі деңгей болып анықталады. Азық-түлік заттарының нақты қажеттілігі әр адамда әртүрлі, ал нақты тағамдық затқа арналған ұсыныс халықтың осы санатындағы барлық адамдардың қажеттіліктерін қамтамасыз етуі тиіс. ҰҚТМ көрсеткішін осындай халық бөлігінің тамақтану деңгейін бағалауға пайдалануға болады. Егер дені сау адамдардың алмасу қажеттілігі, өсу қажеттілігі сияқты, саналатын болса, онда тағамдық заттарға қажеттілігі сырқаттанған кезінде есепке алынбайды.

Осылайша, тағамдық заттарға қажеттілікті анқытау үшін тамақтану бойынша нұсқаулар жасалынады. Балалар топтары үшін осындай нұсқаулықтарды жасау олардағы рационалды тамақтану тәртібін ұйымдастыру үшін ыңғайлы. Осындай мақсатпен ерте жастағы балалар мекемелерінің әрқайсысына тамақтанадырылатын әрбір тағам түрін және 1-2 аптаға арналаған ас мәзірін дайындалуы тиіс, әрбір жас мөлшеріне байланысты тамақтану түрін ажырату әр мезгілге сай ажыратылады.

Рационалды түрде жасалған мәзір барлық негізгі азық-түлік ингредиенттерінің – ақуыздардың, майлардың, көмірсулардың, судың, тұздардың және витаминдердің қажетті мөлшерін тұрақты және жеткілікті қамтамасыз етуді ғана емес, сонымен қатар олардың арасында дұрыс корреляцияны қамтамасыз ете отырып, баланың калориялық қажеттіліктерін толығымен қанағаттандыруға тиіс.

Балаға берілген азық-түлік тағамдық құндылығы бойынша жоғары дәрежеде ғана емес, сондай-ақ баланың дәм сезіміне сәйкес келетін дәмді дайындаған болуы керек.

Балаға берілген азық-түлік оның жасына және тағамды шайнау мүмкіндігіне сәйкес келуі керек.

Ас мәзірі әртірлі болуы керек, бірақ бұл жердегі шектен шығу тек пайдалы ғана емес, зиян да болуы мүмкін. Осы кезеңде балалар қиындық пен кез-келген жаңа тағамға үйренеді және баланың асқазан-ішек жолдарына бейімделуіне біраз уақыт кетеді. Жылдың соңғы ширегіндегі азық-түліктерді үлкен өзгешілікпен ерекшелендіріп отыру керек, және бұл аспект әсіресе нәрестелерге арналған мәзір жасағанда ескерілуі керек.

Өзгешілігімен ерекшеленіп, баланың барлық сандық және дәмдік қажеттіліктерін қанағаттандыратын,мәзір қарапайым болуы да керек, бұл ас үй жұмысын жеңілдетеді және оны ұтымды етуге мүмкіндік береді.

Ерте жастағы 9-10 жас аралығындағы балалар мекемелерінде, әдетте жеке ас мәзірі жасалады. Бұл балалар тамақтанатын екі негізгі ас мәзіріболуы мүмкін: бірі 6 жастан 11/2 жасқа дейінгі (дұрыс шайнай алмайтын балалар)және екіншісі 1 жастан асқан 1/2 балалар үшін (жақсы шайнай алатын балалар) үшін.

Әдетте 6 айдан 9 айға дейін және 9 айдан 12 айға дейінгі балаларға арналған мәзірді бөлуге болады, бұл әдетте ұтымды комбинациямен және бірінші негізгі мәзірге кіретін ыдыс-аяқтардың жеке бөліктерінің мөлшеріне тиісті өзгерістермен оңай өткізіледі. Бір жылға дейін балаға берілетін тағамның елеулі дараландыруы қажет.

1-1/2 жастан 2 жасқа дейін ,1//2 және 21/2 жастан 3—4 жасқа дейінгі балаларға арналған жеке мәзірлерді таңдау мүлдем қажет емес, өйткені бала өмірінің осы кезеңдерінде тағамдық өзгерістер ешқандай іргелі өзгерістерді талап етпейді және калориялық қажеттілік Жүктеме жеке бөліктердің мөлшерін азайту және балаға берілетін нан мөлшерін азайту арқылы оңай реттеледі.

Көптеген жағдайларда 1 жастан 1/2 жасқа дейінгі балаларға арнайы ас мәзірі қажет емес. Физикалық жағынан дені сау дамыған бала әдетте 1 жастан кейін 4 рет тамақтану жүйесіне көшеді.

Ас мәзірінде баланың тәуліктік рационына кіретін нәруыз, май, көмірсу көлемінің орташа көрсеткіші белгіленуі керек.

Ерте жастағы балаларға арналған рационалды және дұрыс ас мәзірін нұсқаулар бойынша жасау үшін негізгі критерий жоғарыда аталған барлық қағидаларды ұстану болып табылады, бұл мәселемен қазіргі уақытта Қазақ тағамтану академиясы айналысады.

Ұқсас материалдарды қарай кетіңіз: